VNL, u weet wel de politieke partij met als nieuwe gezicht Jan Roos, heeft voor Defensie een paar opvallende punten in het partijprogramma gezet: 5 miljard erbij en een vliegdekschip. Een Nederlands vliegdekschip, dat klinkt aardig -al heeft de marine daar niet om gevraagd-, maar is het wel mogelijk?
Het Spaanse vliegkampschip SPS Juan Carlos I. (Foto: Spaanse marine)
VNL zei vorig jaar al dat de Koninklijke Marine met een vliegdekschip uitgebreid moest worden, en dat werd in de interviews de afgelopen week met regelmaat herhaald. Die wens is bijzonder, de marine heeft nadat de tweede en laatste Nederlandse carrier, Hr.Ms. Karel Doorman, in 1968 uit dienst werd gesteld geen vliegkampschip gehad. Hoe gek is het idee van een nieuw vliegdekschip?
Een vliegkampschip
Laten we bij het begin beginnen: wat voor vliegdekschip wordt bedoeld? Er zijn vliegdek-(of beter: vliegkamp)schepen in alle soorten en maten. De grootste zijn de Amerikaanse vliegkampschepen van de Nimitz- en straks de Fordklasse. Deze carriers zijn behalve nucleair voortgestuwd ook gigantisch in alle opzichten. Zo'n 333 meter lang, 90 vliegtuigen, 5.000 man personeel. Kosten: 9 miljard euro voor één Fordklasse vliegkampschip (vliegtuigen worden apart geleverd). In ieder scenario totaal onhaalbaar voor Nederland, die strepen we door.
Een kleinere variant is de Queen Elizabethklasse die op dit moment in aanbouw is voor de Royal Navy. Ook dat is een gigantische machine, met een prijskaartje van zo'n 3,5 miljard euro (excl. vliegtuigen).
Dus al snel komen we uit bij wat de Amerikanen niet eens meer vliegkampschepen noemen, maar amphibious assault ships. Dat zijn de "vliegkampscheepjes" zoals Spanje, Italië en Turkije ze hebben. Deze schepen zijn 230 tot 240 meter lang, hebben tussen de 260 en 450 bemanningsleden, ruimte voor 11 vliegtuigen en 12 helikopters. Daarnaast kunnen ze zo'n 900 mariniers plus 46 Leopardtanks embarkeren.
Aan die laatste schepen denkt ook VNL.
VNL denkt aan een vliegkampschip van 360 miljoen, maar de kosten zijn een stuk hoger. (Bron: Twitter)
Rekensommetje
Het inschatten van kosten van marineschepen is op basis van openbare bronnen erg lastig, omdat in de bedragen die op internet te vinden zijn posten soms wel worden meegenomen en andere niet. Denk bijvoorbeeld aan een onderhoudscontract of wapens die bij het schip worden geleverd.
Het op het oog meest betaalbare vliegkampschip van Europa is wel de Juan Carlos I, tevens verkocht aan Australië en Turkije. Dat schip zou zo'n 360 miljoen hebben gekost, maar dat is gebouwd door Navantia en die werf is van de Spaanse staat, dus die prijs is niet te gebruiken voor een objectieve berekening.
Het grootste Nederlandse schip, JSS Zr.Ms. Karel Doorman, is recent gebouwd en kostte 408 miljoen euro. Laten we dat als uitgangspunt nemen. Een vliegkampschip is wat groter en heeft vaak wat meer eisen wat sensoren betreft, verder zal de Doorman wel aardig in de buurt zitten. We houden het even op 450 miljoen euro voor de aanschaf van het schip.
Meerkosten: de vliegtuigen
Maar dan ben je er nog niet. Er moet ook een airwing mee. De keuze is niet zo moeilijk. Er is straks, als de laatste oude Harrier aan de grond staat, maar één type vliegtuig dat op een dergelijke kleine carrier kan landen en opstijgen: de F-35B. Ja, niet één JSF, maar twee! Want Nederland heeft net de F-35A besteld voor de luchtmacht en die kan met geen mogelijk opereren vanaf een vliegkampschip.
De toekomstige Saab Sea Gripen is alleen voor de grotere en duurdere vliegkampschepen met remkabels. Voor de kleine carriers zijn we aangewezen op zogenaamde Short Take Off Vertical Landing (STOVL) vliegtuigen.
De Juan Carlos I kan in de rol van air combat carrier maximaal 20 Harriers kwijt. Dat is wat veel. Laten we gaan voor de mix van 10 vliegtuigen en een reeks heli's. Dus net als de Italianen slepen we 15 F-35B's naar het winkelmandje. Totaal: 1,5 miljard euro voor de JSF.
Oh ja. We hebben ook helikopters nodig. Ook is die keuze niet moeilijk, dat wordt de NH-90. Van de maritieme versie heeft Nederland 20 heli's besteld. Genoeg! Toch? Nee, want er is geen rekening gehouden met een carrier. Dus er moet wat bij. Om voldoende uit een vliegkampschip te halen zijn er nog 10 extra nodig. En dat is nog voorzichtig. Kosten: 500 miljoen euro.
In totaal zijn de aanschafkosten voor een Nederlands vliegkampschip minimaal:
schip 450 miljoen
vliegtuigen 1,5 miljard
helikopters 500 miljoen Totaal 2,45 miljard euro.
De enige optie voor kleine vliegkampschepen: de F-35B, die verticaal kan landen.
Jaarlijkse kosten
Voor 2,45 miljard euro ligt er in Den Helder een blinkend nieuw schip van 230 meter, met de nieuwste vliegtuigen en helikopters op het vliegdek. Nou, mooi. Zijn we klaar? Nee, want als je wil dat er een vlag hangt, af en toe het licht brandt, of als je wilt voorkomen dat het schip langzaam naar de bodem van de Nieuwe Haven zakt of -doe eens gek- er mee wilt gaan varen, dan gaat de teller weer lopen.
In 2009 rekende staatssecretaris van Defensie Jack de Vries de Tweede Kamer voor dat de Karel Doorman jaarlijks 6,3 miljoen euro zou kosten. Gemakshalve houden we de exploitatiekosten van de carrier op 7 miljoen. Ook dat is exclusief de vliegtuigen.
Natuurlijk is er ook personeel nodig. Extra personeel zelfs, dus dat moet geworven worden. Daar zijn ook kosten aan verbonden, maar die rekenen we even niet mee. In de brief uit 2009 schreef De Vries ook dat de personele exploitatiekosten van het JSS 6,3 miljoen euro zouden bedragen, gebaseerd op 171 bemanningsleden. Een carrier zal waarschijnlijk iets meer bemanningsleden nodig hebben. De Spanjaarden werken met 243 m/v op de Juan Carlos I, de Italianen op de iets grotere Cavour met maar liefst 451. Het is de marine de afgelopen decennia steeds weer gelukt om met de industrie schepen te ontwikkelen waar met weinig mensen op wordt gevaren, dus een bemanning tussen de 170 en 200 is mogelijk.
Maar met die mensen kan het schip alleen varen, dan is er nog een boordvliegploeg nodig. De Spanjaarden hebben een BVP van 172 man, de Italianen van 203. Nederland heeft al bijna 50 jaar geen ervaring meer op dat vlak, dus enorme reductie is misschien lastig. 150 man is waarschijnlijk te doen.
De totale personele exploitatiekosten komen dan neer op ongeveer 15 miljoen euro per jaar, incl. loonstijgingen.
Ook de vliegtuigen en helikopter kosten geld bij gebruik. En hoe. Menig consultant zal er jaloers op zijn. Voor de F-35A en B wordt gerekend met 41.000 dollar per vlieguur (6x meer dan een F-16). De Koninklijke Luchtmacht vliegt 180 tot 200 uur per jaar per F-16, dus bij 190 vlieguren voor 41.000 dollar zijn de kosten voor 15 F-35B's in totaal ongeveer 106 miljoen euro.
In totaal zijn jaarlijkse kosten van een Nederlands vliegkampschip tenminste:
schip 7 miljoen
bemanning en boordvliegtuigploeg 15 miljoen
vliegtuigen 106 miljoen
helikopters 10 miljoen Totaal 138 miljoen euro per jaar.
Hoe gek is het?
Een nieuw Nederlands vliegdekschip. De prijs is niet alleen hoog, de marine heeft zo'n schip nu echt niet nodig. De marine moet de komende jaren zo'n 23 schepen vervangen, maar daar is nauwelijks geld voor. Dus dat probleem moet eerst worden opgelost. Al scoor je daar in verkiezingstijd natuurlijk niet mee.
Daarnaast gaat een groot deel van de investering van een vliegkampschip naar (Amerikaanse) vliegtuigen en een klein percentage naar het platform zelf. Aangezien alleen het schip zelf door een Nederlands bedrijf kan worden gebouwd, kan maar een klein deel van de totale 2,45 miljard in de Nederlandse economie worden geïnvesteerd. Bij het JSS de Karel Doorman ging 76% naar de Nederlandse economie. Als die 2,45 miljard gebruikt zou worden voor fregatten, mijnenjagers of (in Nederland gebouwde) onderzeeboten, gaat er zo'n 1,8 miljard naar de Nederlandse economie, in plaats van 342 miljoen euro voor een vliegkampschip.
Hoe dan ook moet voor een vliegkampschip het budget behoorlijk omhoog. De aanschafkosten worden weliswaar uitgesmeerd over meerdere jaren, maar ook de exploitatiekosten zouden behoorlijk drukken op de begroting. Voor de exploitatiekosten van 138 miljoen per jaar, kunnen ruim acht (!) onderzeeboten in de vaart gehouden worden.
In bovenstaande berekeningen is bovendien niet meegenomen dat de infrastructuur van de Nieuwe Haven Den Helder mogelijk aangepast moet worden. Ook de komst van een geheel nieuw type vliegtuig heeft de nodige impact en de vraag is natuurlijk vanaf welk vliegkamp de vliegtuigen zullen opereren. Dat moet zo dicht mogelijk bij de vloot zijn. Ook de opleidingen voor de boordvliegploeg en voor air controllers moet worden ingericht.
Dus is het een gek idee? Niet zo gek als sommigen denken, maar ook niet erg realistisch in het huidige politieke klimaat waarin vele extra miljarden voor Defensie niet erg waarschijnlijk zijn. Daarnaast staan in het verkiezingsprogramma van VNL nog veel meer extra posten: meer fregatten, mijnenjagers, onderzeeboten, transportvliegtuigen, jachtvliegtuigen, transporthelikopters, gevechtshelikopters, munitie, reservedelen, helmen. Ook meer geld voor de Marechaussee en voor de reservisten. Aanschaf van tanks en drones. Allemaal goed bedoeld, maar dan wordt het wel erg onrealistisch.
