Aanstaande donderdag ondertekenen de Nederlandse en Duitse ministers van Defensie aan boord van Zr.Ms. Karel Doorman een verklaring over nauwere samenwerking op marinegebied. Duitsland zal dan ook van het grootste Nederlandse marineschip gebruik kunnen maken. Maar waarom wil Duitsland dat zo graag en heeft het zelf geen amfibische middelen?
Minister van Defensie Jeanine Hennis, temidden van een delegatie van het KIM, op het helidek van Zr.Ms. Karel Doorman. Hennis verkocht het schip bijna, doopte het en maakte het tot bruidsschat in de Nederlands-Duitse samenwerking. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Duitsland heeft, voor een groot en welvarend Europees land, altijd een relatief kleine marine gehad. De Duitse land- en luchtmacht spelen bij onze oosterburen vaak een grotere rol binnen de krijgsmacht. Desondanks is de Duitse marine met ruim 16.000 militairen (Nederland: 9.000) en 81 schepen en 52 vliegtuigen/ helikopters (Nederland: 28 schepen, en heli's gedeeld met luchtmacht) een stuk groter dan de Nederlandse marine.
Toch ontbreekt er iets opvallends aan de Duitse marine: de amfibische tak. Nederland heeft zo'n 3.000 mariniers, twee amfibische transportschepen (LPD's) en één JSS (Zr.Ms. Karel Doorman), plus meerdere bijbehorende landingsvaartuigen. Duitsland bouwde na de Koude Oorlog het kleine beetje amfibische capaciteit dat het had af naar vrijwel nul. Overigens bestond die capaciteit in bijvoorbeeld halverwege jaren '80 uit zo'n 30 landingsvaartuigen, maar geen amfibisch transportschip en ook geen volwaardig Korps Mariniers.
Somalië, de amfibische les
In 1993 deed Duitsland mee aan de VN-missie in Somalië, de eerste echte vredesmissie van de Duitse landmacht. Toen de situatie plotseling verslechterde -denk aan de Battle of Mogadishu in oktober '93 die verfilmd is in Black Hawk Down-, besloot de Duitse regering om de 1700 militairen terug te trekken. Dat was echter niet eenvoudig. Door de plotselinge oorlogssituatie was het niet mogelijk om alle militairen door de lucht naar Duitsland terug te halen.
Hulp van de Amerikaanse marine was niet mogelijk, en Duitsland stond er alleen voor. De Duitse marine zond daarop twee fregatten en twee bevoorradingsschepen naar Somalië. Zij evacueerden 1492 Duitsers, de rest kon direct per vliegtuig naar huis.
De Duitse evacuatie verliep maar net goed. De marineschepen beschikten niet over middelen om de Duitse aftocht te beschermen, ook de Lynx helikopters waren niet geschikt in deze situatie. Het materieel moest terug met koopvaardijschepen en voor de bijna 1500 militairen was eigenlijk geen plaats aan boord, zij werden daarom in Djibouti alsnog op het vliegtuig gezet.
De les was duidelijk. Het ontbrak Duitsland aan adequate amfibische middelen. De Commandant der Strijdkrachten generaal Klaus Naumann gaf direct de opdracht om onderzoek te doen naar amfibische transportschepen voor de Duitse marine. Dat was het begin van een lange reeks plannen en annuleringen.
Het lukt de Duitse marine maar niet om een eigen JSS te verwerven. In Duitsland is inmiddels wel ervaring met het bouwen van dergelijke schepen, want Canada heeft er twee besteld in Duitsland. Hier een ontwerp van Flensburger Schiffbau-Gesellschaft. (Foto: FGS)
Duitsland zwalkt richting samenwerking
Ook Nederland was wat laat met een amfibisch transportschip, Zr.Ms. Rotterdam. Pas eind jaren '80 werd daartoe besloten. Maar dat schip kwam er, ondanks wat hobbeltjes. Nederland had dan ook al honderden jaren een Korps Mariniers en werkte al langer samen met de Britten op amfibisch vlak.
Die amfibische historie geldt veel minder voor Duitsland, waar de Duitse variant van het Korps Mariniers inmiddels meerdere keren is opgeheven en opgericht. Desondanks pleit de Duitse marine al jaren vurig voor een eigen amfibisch transportschip. Maar tevergeefs.
Amfibische middelen krijgen bij het ministerie, waar de Duitse landmacht grote invloed heeft, geen prioriteit. Ook een Joint Support Ship (joint = alle krijgsmachtdelen samen) krijgt de handen niet op elkaar; formeel zijn de plannen er, maar het geld komt er maar niet.
Hieronder zijn de belangrijkste gebeurtenissen opgesomd.
• 1852 Eerste oprichting amfibische infanterie: Seebataillon
• 1945 Na Tweede Wereldoorlog wordt Duitse krijgsmacht opgeheven, Seebataillon verdwijnt
• 1958 Heroprichting Seebataillon
• 1965 Reorganisatie Seebataillon, taken gaan naar Strandmeisterkompanie
• 1988 Heroprichting Seebataillon bij wijze van experiment
• 1990 Opheffing Seebataillon
• 1993 Opheffing Strandmeisterkompanie en afstoten overige amfibische capaciteit
• 1994 Problemen met evacuatie van Duitse militairen die in Somalië deelnamen aan UNOSOM
• 1994 Erkenning in Duitsland van noodzaak amfibische capaciteit marine, opdracht tot ontwerp van amfibisch transportschepen voor het jaar 2000
• 1995 Amfibisch transportschip wordt door Duitse politiek geannuleerd
• 1998 Nieuwe plannen voor amfibische transportschepen
• 2003 Annulering plannen amfibische transportschepen
• 2007 Nieuwe plannen voor twee Joint Support Ships (JSS)
• 2014 Heroprichting Seebataillon
• 2016 Status plannen eigen JSS onduidelijk, tot 2017 sowieso geen gelden
Zr.Ms. Karel Doorman. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De Nederlandse route
Ook de Nederlandse politiek heeft in aanloop naar Zr.Ms. Karel Doorman niet geschitterd in eenduidigheid. Oorspronkelijk zou de marine twee nieuwe bevoorradingsschepen kunnen aanschaffen ter vervanging van Hr.Ms. Zuiderkruis en Zr.Ms. Amsterdam. Dat werd met jaren vertraagd en vervolgens werd dat aantal geen twee maar één. Daarna werd besloten om een JSS te bestellen, met bevoorradingscapaciteit.
• 1991 Defensienota 1991: Vervanging Hr.Ms. Zuiderkruis in 2000
• 1992 Prioriteitennota 1993: Vervanging Zuiderkruis uitgesteld tot 2002
• 1999 Defensienota 2000: Vervanging Zuiderkruis uitgesteld tot 2010
• Rond 2006: Vervanger Zuiderkruis wordt geen bevoorradingsschip maar JSS
• 2007 Kamerbrief Wereldwijd Dienstbaar: JSS uitgesteld tot 2013
• 2010 Nota van wijziging: JSS uitgesteld tot 2014
• 2011 Beleidsbrief Defensie na de kredietscrisis: Geen vervanging Zr.Ms. Amsterdam, JSS (Zr.Ms. Karel Doorman neemt taken over)
• 2013 Nota in belang van Nederland: Zr.Ms. Karel Doorman wordt verkocht
• 2013 Zr.Ms. Karel Doorman wordt niet verkocht, onder voorwaarde dat internationaal wordt samengewerkt
Toen Hennis de verkoop van de Karel Doorman terugdraaide onder voorwaarde van internationale samenwerking, kwam Duitsland in beeld.
Mooie samenwerking of armoe troef?
Op het eerste gezicht is het een mooie samenwerking van twee partijen die elkaar aanvullen en zo toch kunnen krijgen wat zij willen.
Toch heeft de samenwerking veel weg van een armoedig compromis. Duitsland wil enerzijds wel graag uitbreiding van de amfibische capaciteiten, maar heeft het geld er niet voor over of krijgt niet genoeg steun voor uitbreiding van de vloot. Nederland gaat van twee bevoorraders naar een gecombineerde bevoorrader-transportschip en besluit om het schip niet volledig te willen financieren. Hierdoor moet het ook de schaarse bevoorradingscapaciteit delen.
Waarom Duitsland de Karel Doorman graag wil gebruiken is duidelijk: zonder zelf een schip te laten bouwen, kunnen zij er straks wel van gebruik maken. Of de Duitse marine er op lange termijn gelukkig mee zal zijn is afwachten. Misschien dat het met de Karel Doorman kan bewijzen wat de toegevoegde waarde is en genoeg gelden weet los te krijgen voor eigen Joint Support Ships.
Maar in een toekomstige begrotingsdiscussie in Duitsland kan ook worden gezegd dat de marine nu met de Karel Doorman al heeft wat het wil. Een eigen JSS is dan verder dan ooit.
