|
|
Met onderzeeboot Bruinvis in Schotse wateren
Bericht geplaatst: 19-04-2013
Door: Jaime Karremann
Onderzeeboten blijven het liefst uit het zicht van alles en iedereen. Tijdens de Marinedagen mag het publiek een kijkje nemen in die mysterieuze boten, maar daar kun je niet de spanning in de centrale voelen en de unieke sfeer aan boord. Marineschepen.nl mocht echter speciaal voor deze reportage afgelopen weekend meevaren met Zr.Ms. Bruinvis die voor de opleiding tot onderzeebootcommandant in de Schotse wateren nabij Glasgow was. Een uniek kijkje in de onderwaterwereld!
Op de brug van Zr.Ms. Bruinvis is men klaar om de drie opstappers aan boord te nemen. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Een vage mist hangt boven de Schotse eilandjes. Groene heuvels glijden voorbij, zo nu en dan een huisje. Het is iets over zeven uur 's ochtends en in de verte zijn onduidelijke contouren te zien boven het vlakke water van de Clyde.
Een uur eerder ben ik met Groepsoudste (voorheen: "Commandant") Onderzeedienst kapitein ter zee Marc Elsensohn en ANP-fotograaf Evert-Jan Daniels op een volledig sfeerloze boot gestapt die ons vanuit het Schotse plaatsje Largs naar Zr.Ms. Bruinvis brengt.
Na een dikke driekwartier varen worden de contouren in de verte steeds duidelijker en plots veranderen schimmen in herkenbare vormen: marineschepen. Eerst doemt Zr.Ms. Evertsen op en later is HMS Richmond te herkennen. Maar we stevenen af op een zwarte vorm in de buurt van een eilandje. Op HMS Talent, de nucleaire onderzeeboot van de Trafalgarklasse, staat een klein clubje gereed om van boord te gaan.
Als we HMS Talent achter ons hebben gelaten, vaart de boot door naar de volgende halte. Iets verderop ligt een andere onderzeeboot te popelen om de oppervlakte te verlaten: Zr.Ms. Bruinvis.
Aan tafel
De is zee vlak en de twee totaal verschillende boten worden snel aan elkaar vastgeknoopt. Aan dek staan mannen van de Bruinvis gereed om de trossen snel los te gooien en om ons bezoek niet al te spectaculair te laten beginnen. Mocht dat wel gebeuren, dan is er ook al een duiker gereed om ons te redden.
Aan boord van de Britse boot krijgen we onze reddingvesten aangereikt voor we de oversteek over een soort brug naar de Bruinvis maken.
Het is koud, dus ik blijf veilig in het midden van het smalle pad op het zwarte dek van de onderzeeboot. Het pad leidt ons naar een luik dat zojuist is geopend. Mijn zware rugtas met camera´s moet ik afstaan aan één van de heren, want alleen al met een reddingvest en dikke winterjas is de klim naar beneden een lastige.
Eenmaal beneden volgt de eerste echte verrassing van de dag. Een stille en kille grijze wereld, omgeven door vaaggroene eilanden is in een paar seconden veranderd in een kleurrijke, warme hectiek waar ik direct word welkom geheten en diverse personen mij een hand geven. Voor ik de kans krijg iets te zeggen, word ik aan mijn arm onder het luik vandaan getrokken en in de naastgelegen longroom aan een rijkelijk gedekte tafel geparkeerd.
Oh ja ontbijt. Het is inmiddels acht uur en we waren vanochtend om 0515 uur vertrokken uit ons hotel nabij Glasgow Airport, nog voor je van ontbijt kunt spreken.
Als we een minuut later allemaal zitten, de eerste croissants op ons bord liggen en we ons hebben voorgesteld aan de commandant LTZ1 Welmer Veenstra, oudste officier, Teacher, studenten en een reeks andere officieren, kan het programma beginnen. Natuurlijk met een Powerpoint presentatie met de nodige informatie over de onderzeeboot en over de SMCC.
Een internationale tafel: links een Britse uitwisselingsofficier, in het midden Korvettenkapitän Stephan Pfeiffer en rechts Groepsoudste Onderzeedienst KTZ Marc Elsensohn. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
One shot course
SMCC staat voor Submarine Command Course: de opleiding tot onderzeebootcommandant. Mentaal één van de zwaarste opleidingen ter wereld en werd bijna honderd jaar geleden door de Britse marine gestart. De opleiding is zo zwaar dat de studenten bekend staan als Perishers (afgeleid van "to perish" ofwel sterven/ bezwijken/ ten onder gaan). Ze worden opgeleid door een zeer ervaren oud-onderzeebootcommandant Teacher genaamd.
Sinds 1995 verzorgt de Nederlandse marine deze opleiding voor Nederlandse en Australische diesel-elektrische onderzeeboten. Maar de SMCC staat ook open voor andere bevriende landen met onderzeeboten en 11 andere marines hebben sindsdien studenten gestuurd: van Zuid-Korea tot Duitsland. Met wisselend succes.
Op deze kille zaterdag in april zijn nog drie studenten over. Teacher KLTZ Geordie Klein is met LTZ1 Pieterbas Peters, LTZ1 Sjors ter Veen en Duitse student Korvettenkapitän (LTZ1) Stephan Pfeiffer ingescheept aan boord van Zr.Ms. Bruinvis. De studenten zijn al een heel eind en de coachingsfase nadert zijn einde als straks de oefening Joint Warrior gaat beginnen. Deze internationale oefening waar 70 marineschepen aan meedoen vormt voor de 15 weken durende SMCC de grote finale. Een finale waarin de Perishers moeten bewijzen wat ze waard zijn. Met de priemende blik van de Teacher in de rug moeten ze de strijd aanbinden met sluipende onderzeeboten, vliegtuigen die sonoboeien werpen, helikopters "in de dip", luid pingende fregatten, terwijl aan boord brand uit breekt, zoutwaterlekkage ontstaat en periscopen defect raken.
De ultieme druk en overweldigende stroom aan informatie vragen het uiterste van de student, die met vier stopwatches voortdurend aan het rekenen is, terwijl hij nauwelijks heeft geslapen en in zijn eentje alle beslissingen moet nemen.
Eén fout in de finale kan het einde betekenen. Als de Teacher ingrijpt crashen een Onderzeedienstcarriere van vaak ruim 10 jaar en een lang gekoesterde droom per direct. Het ultieme drama voltrekt zich, want de onderzeeboot stijgt onmiddellijk naar de oppervlakte. Terwijl een helikopter naar de sub wordt geroepen, krijgt de Perisher tijd om zijn tas in te pakken en zijn collega's een hand te geven, waarna hij voor de laatste keer in zijn leven een onderzeeboot verlaat. Geen herkansing. De student vliegt met de eerst beschikbare vlucht terug naar Schiphol en moet zijn carriere voortzetten buiten de Onderzeedienst.
De spanning is om te snijden bij student LTZ1 Sjors ter Veen. Links de commandant van de Bruinvis: LTZ1 Welmer Veenstra. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Vandaag zal dit niet gebeuren, maar worden studenten wel weer onder immense druk gezet. Het programma is weer vol en hun bedjes blijven leeg. De drie doorgewinterde onderzeedienstmannen moeten vandaag vlak onder de kust sensoren droppen en foto's maken van vooraf bepaalde objecten. Dat moeten zij geheel volgens traditie van de Onderzeedienst uitvoeren terwijl ze de veiligheid niet uit het oog verliezen en tegelijkertijd niet ontdekt worden door de fregatten, helikopters en Zr.Ms. Mercuur die de sub maar al te graag voor oefening willen torpederen. Ook speelt het reguliere scheepvaartverkeer een rol, zo is het gewenste fotomoment van een Schotse haven een paar minuten voor de aankomst van de plaatselijke ferry gepland. Als je geen risico's durft te nemen, kan geen missie worden volbracht.
Klaar voor onder water
Voor mijn aankomst bij de Bruinvis had ik me natuurlijk al een aantal keer afgevraagd hoe het zou zijn om onder water te gaan. Ik las in een boek van Kaplan dat het voelt alsof je in een lift staat. Veel mensen in mijn omgeving zouden het vooral erg eng en spannend vinden. Zelf had ik geen idee van wat ik moest verwachten.
"Drie claxons!" De chef onderwater, zittend op een verhoging, geeft opdracht om de ballasttanks vol te laten lopen. Eén voor één vullen de tanks zich met zeewater. De roerganger krijgt stuurorders en brengt de boot met de neus naar boven en dan weer naar beneden om de luchtbellen te laten ontsnappen. Vanaf de sonarpositie komt de melding dat de bellen verdwenen zijn. We zijn onder water.
"Ja ik weet nog dat ik de eerste keer onder water ging," zegt Groepsoudste Elsensohn lachend: "ik was enorm teleurgesteld! Je merkt er helemaal niets van!"
Dus dat.
In de commandocentrale gaat men direct aan de slag met de eerste missie.
Onder begeleiding van LTZE3 Frank Mulder maken we een tour door de boot. We beginnen bij het toilet, want dat is ook anders dan in de bovenwaterwereld. De onderzeeboot moet muisstil kunnen zijn, dus de vacuum toiletten zoals je die op bovenwaterschepen (en passagiersvliegtuigen) ziet, kunnen hier vanwege de herrie bij het doortrekken niet gebruikt worden. Hier moet je aan de slag met twee hendels om een kraan en een klepje te bedienen.
Matrozen eten, studeren en ontspannen in het cafetaria, tegenover de kombuis. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De Walrusklasse onderzeeboten hebben twee dekken met werk- en leefruimten. Op het bovenste dek vind je de commandocentrale, de Longroom en een aantal hutten voor officieren (waaronder die van de commandant).
We dalen af naar het dek daaronder en komen terecht in het cafetaria waar iedereen -behalve de officieren- eet. Heel handig is de kombuis tegenover het cafetaria geplaatst, dus de voedingslijnen zijn hier kort. Het cafetaria is ook de plaats waar matrozen even kunnen zitten voor een film of om met de neus in de boeken te duiken.
Vergis je niet, het personeel dat hier met de neus in de boeken zit, doet dat niet om zo snel mogelijk ergens anders te solliciteren. Het studeren is juist een absolute vereiste om verder te komen binnen de Onderzeedienst. Nergens moet de bemanning zoveel weten van de boot waar ze op varen dan op een onderzeeboot. Voortdurend zie je iemand over een map gebogen om alles over kleppen, hendels en noodprocedures te leren. De reden is eenvoudig: ieder bemanningslid moet in noodsituaties met de boot overweg kunnen. De kok en de sonaroperator moeten precies weten hoe bijvoorbeeld het koelwatersysteem werkt, hoe de verbindingen naar andere systemen zitten en hoe de beveiliging daarvan werkt.
Dit fenomeen, wat je niet op oppervlakteschepen tegenkomt, heet "afoefenen". Dit kun je op meerdere niveaus doen. Aan het eerste niveau is wel de belangrijkste beloning gekoppeld, die je voor altijd onderscheidt van ander marinepersoneel en voor eeuwig verbindt met soortgenoten van over de hele wereld: de flipper.
Deze onderscheiding ontvang je alleen als je de onderzeeboot van binnen en buiten kent en het 2 uur durende afoefen-examen met succes hebt afgelegd. Dan mag eindelijk de flipper uit de vitrine, waar hij al die tijd boven je naam prijkte in afwachting tot het succesvolle examen.
Ideale locatie om te studeren voor je flipper. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Slapen tussen torpedo's
De boegbuiskamer is een vreemde ruimte. Je zou verwachten dat een onderzeeboot klein en donker is, nou hier is hij groot en licht. De ruimte is vele meters hoog. Dat hier tientallen MK48 torpedo's liggen, is niet zo verrassend, want deze ruimte biedt vier uitgangen voor deze zware jongens. De bijna 6 meter lange MK48 torpedo's wegen ieder 1500 kg en hebben een explosieve lading vergelijkbaar met 1200 kg TNT. Zodra één torpedo onder een fregat ontploft veroorzaakt het een vernietigende gasbel die de grijze schuit in een paar seconden twee keer doet breken. Hooguit wat wrakhout blijft drijven.
Misschien vindt u het dan vreemd dat we zo tussen de zwaarste wapens van het Nederlandse Koninkrijk door lopen, maar dan zal het u helemaal verrassen dat onder en naast deze mega klapsigaren bedjes zijn gemonteerd. Opstappers, zoals de Perishers, slapen hier. De bemanning slaapt in hun eigen bedje in een echt slaapverblijf of hut.
De boegbuiskamer is om meerdere redenen niet de perfecte slaapplaats. Het felle licht bevordert uiteraard de slaap niet, al kunnen de gordijntjes goed gesloten worden. Het waterschot moet echter een nare verrassing zijn. Laat nu net zoiets op het programma staan.
Een waterschot is een lancering van een torpedo, zonder torpedo in de buis. De lancering is een knalharde korte super sis die zorgt voor een eveneens korte drukgolf op je oren.
LTZ3 Mulder: "We deden hier een keer een waterschot en hoorden een knal komen vanuit de torpedorekken. Eén van onze opstappers lag te slapen en schrok zo dat hij z'n hoofd stootte, toen we een kijkje namen was hij weer in dromenland."
Het voorste puntje van de boegbuiskamer. Hier zijn de bovenste twee van de in totaal vier torpedobuizen te zien. Op de rechterbuis hangt een bordje: "Torpedo, MK48 MOD4, Warshot". De torpedobuizen worden lokaal bediend. Hier is ook te zien dat de boten niet de nieuwste meer zijn. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Waar zijn we?
De boegbuiskamer is een echte multifunctionele ruimte: er wordt geslapen, er worden torpedo's gelanceerd en je kunt er sporten. LTZ1 Pieterbas Peters, één van de drie SMCC studenten, bereidt hier zijn missies voor in de kaart. Met potlood, gum, navigatiedriehoek en marker tekent hij er op los.
"Over enkele jaren krijgen we op de onderzeeboten ook de digitale kaart. Dan gaat een hobby verloren." Peters pauzeert en kijkt op. "Nou ik rouw er ook niet om hoor. ECDIS heeft veel voordelen. Maar ook dan weet je nooit precies waar je bent."
Pardon? Peters legt uit: "We hebben onder water geen GPS ontvangst en we kunnen ook niet altijd een positie bepalen door de periscoop. Dan navigeren we bijvoorbeeld op de dieptelijnen in de kaart. We hebben natuurlijk ook een kompas en een log aan boord dat bijhoudt wat onze snelheid door het water is, maar die kan geen rekening houden met stromingen. Dus langzaam sluipt er een fout in je positiebepaling en die fout wordt alsmaar groter tot je weer met de periscoop een peiling hebt gemaakt van bekende objecten op land. Maar het is niet zo erg als je niet precies weet waar je bent, zolang je maar weet waar je niet bent."
Keuzes maken met halve informatie
LTZ Pfeiffer is pas de tweede Duitse student van de SMCC. Ik loop hem tegen het lijf in het gangetje bij de commandocentrale, waar de 30-jarige Perisher staat te wachten tot hij het periscopenpodium weer op mag. Fluisterend legt hij de uitdaging voor de onderzeebootcommandant haarfijn uit: "Mensen zijn tegenwoordig gewend om eerst alle beschikbare informatie te verzamelen. Bij de aanschaf van auto's, camera's, etc. wordt eerst alles op internet opgezocht voor een keuze wordt gemaakt. Wij krijgen binnen een korte tijd heel veel informatie, vaak is dit echter halve informatie of is het onzeker. Maar je moet wel op basis van een onvolledig beeld keuzes maken die vaak erg belangrijk zijn en grote gevolgen kunnen hebben."
Spanning en concentratie bij de sonaroperators. Zij luisteren naar het schroefgeruis van de fregatten. Aan de hand van het aantal schroefbladen en zelfs kleine afwijkingen van bladen herkennen zij schepen. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Aparte ruimte
In de donkere centrale heerst een aparte sfeer. De ruimte is niet groter dan een kleine woonkamer van een appartement, maar staat aan één zijde vol met computers voor voortstuwing, ballasttanks en energievoorziening en aan de andere kant de beeldkasten voor de sonars, radar en elektronische oorlogsvoering. De ruimte wordt doorsneden door twee periscopen en een verhoging in het midden. Links voor is de roergangerspositie met daarnaast de kaart.
Zeker op een dag als vandaag tijdens SMCC is het proppen geblazen. Ik tel niet minder dan 18 personen in deze ruimte. Passen en meten. Toch is het niet vervelend. De meeste mensen zitten en de dansvloer in het midden wordt vrijgehouden voor de studenten met de periscopen. Het is duidelijk geen kroeg, waar je weleens een elleboog in je zij krijgt als je iemand wilt passeren. Hier is iedereen gewend aan de ruimte en beweegt men mee met het passerende verkeer.
De voortdurende stroom aan informatie van de LOP (kaart) over hun positie, de echosounder over de diepte, de roerganger over de koers, propulsion over de snelheid, de sonar over het pingen van een LCF, de andere sonar over de classificatie van "warship 01", etc. En dat allemaal in het Engels.
De commandocentrale is bovenal een bizarre wereld van geluiden. Er is voortdurend geroezemoes door overleg van verschillende operators, dan zijn er de commando's van de Perisher en de eerder genoemde stroom aan informatie. Maar de meest kenmerkende geluiden zijn de sonar pings van fregatten, helikopters en sonarboeien. Naast de haast voortdurende "PINGGG!" en "OEWIE!" is er ook steeds een gesis te horen uit de stuurkolom bij de roerganger. Steeds als hij zijn stuur (net als bij een vliegtuig) indrukt en naar zich toe trekt gaat er een luide sis door de centrale.
LTZ1 Ter Veen heeft de tegenstander in het vizier. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De oorlog gaat door
"Raise attack!" In deze wereld moet de student LTZ1 Sjors ter Veen-nu "duty captain" genoemd- nog wel zijn missie volbrengen. Een matroos klikt aan de andere kant van de centrale de schakelaar van de periscoop omhoog.
Ter Veen volgt de periscoop mee naar boven en klapt de handels uit voor een "all round look". Na één rondje laat de duty captain los: " Down!" En brengt direct verslag uit aan iedereen die het kan horen: "During all round look no contacts visual," waarna hij meteen de roerganger en de voortstuwing nieuwe opdrachten geeft: "Helmsman make your depth 30 meters. Propulsion set speed 120 revs." Direct komt de LOP met nieuwe informatie "Safe depth 60!" Echosounder: "99 meters!"
Van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat is Zr.Ms. Bruinvis op deze manier in actie. Er gebeurt zoveel dat het nauwelijks te volgen is. De Bruinvis slaagt er in meerdere schepen te torpederen, foto's te maken, onder de ferry door te duiken, maar wordt uiteindelijk zelf getorpedeerd. Onderzeeboten mogen hier niet binnen 4 km van een vissersboot komen. Op het moment dat de duty captain hard wegvaart voor een visser die werd gemeld door Zr.Ms. Evertsen, ontdekt een Merlin helikopter de sub. De visser wordt afgeschud, de Merlin niet.
De roerganger is ook op de onderzeeboten een matroos. In het buitenland worden onderzeeboten vaak bestuurd door twee personen. Mede dankzij het X-roer en de (voor de jaren '90) hoge mate van automatisering worden de Nederlandse subs door één persoon bestuurd. Het stuur heeft veel weg van een vliegtuigstuur, want behalve naar links en rechts, kan hij de boot ook naar boven of beneden sturen door het stuur naar zich toe te trekken of van zich af te duwen. De roerganger zit op de Walrusklasse in een hoekje van de commandocentrale. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Het leven onder water
Van de virtuele torpedo-impact heeft een groot deel van de boot natuurlijk niets meegekregen. Al is men wel bewust van wat er ongeveer speelt. Voor deze opleiding is een zeer creatief team aan de slag gegaan met een scenario vol ingewikkelde kwesties. Scenario's van "blauw" tegen "rood" zijn hier onbekend; de bemanning is van na de Koude Oorlog. Wel heeft men het hier over een land dat in een burgeroorlog is verzeild geraakt en zijn ingewikkelde Rules Of Engagement geschreven. Er is zelfs een nieuwe munteenheid.
Dat allemaal om het verhaal levendig te houden, zodat de bemanning van de Bruinvis wil volgen wat de stand van zaken is en om de studenten te trainen in complexe politieke scenario's.
Behalve een interessant scenario, zijn er meer tastbare zaken die het leven aan boord aangenaam houden. De bemanning kijkt DVD's, leest boeken, leert voor het afoefenen en kan eindeloos gamen op de laptop. Een belangrijke afwisseling zijn de maaltijden. In de kleine kombuis worden voortreffelijke driegangen maaltijden gemaakt.
Natuurlijk is de onderlinge sfeer ontzettend belangrijk en die is zoals vaak op kleine eenheden uitstekend. De bemanning is professioneel, maar daarnaast is veel ruimte voor humor en ontspanning.
De bemanning is ontspannen, maar bij Perisher LTZ1 Pieterbas Peters zit de spanning er duidelijk in terwijl hij op het bankje voor de commandocentrale wacht tot hij weer mag laten zien wat hij kan. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Trein heeft vertraging, krant is niet bezorgd, 10 km file
De afstand met ons dagelijks leven in Nederland kan niet groter zijn, als zo'n 3.000 ton zwaar gevaarte muisstil door wateren glijdt. Gedimd licht in de centrale, stopwatch in de hand van de commandant. Uiterste concentratie. Wachtend tot de periscoop even omhoog kan voor een blik in de haven van land x. Zeer langzame sluipvaart vooruit. Slechts 3 meter water onder de kiel.
Geen fictie, maar werkelijkheid. Sinds 1990 krijgt de Onderzeedienst opdracht voor zo'n twee zeer geheime missies per jaar. Alleen de 50 bemanningsleden weten er van, de marineleiding en een klein aantal politici. Het thuisfront weet dat hun zoon/ vader/ partner weg is, maar meer dan de datum van thuiskomst krijgen ze niet.
Onder leiding van een commandant, die gemiddeld 33 jaar oud is, voeren de onderzeeboten deze extreem lastige missies uit. Dan, ver weg onder een mogelijk vijandelijke kust, kun je bij problemen niet even boven water gaan om de zaken op te lossen. Voor fouten is geen ruimte.
Dat geldt ook voor de twee Nederlandse studenten in de laatste fase van de SMCC. De komende tijd worden ze voorbereid om Nederlandse onderzeeboten ook in de toekomst veilig geheime missies uit te laten voeren. Maar eerst moeten de Perishers Zr.Ms. Bruinvis door de finale/ oefening Joint Warrior zien heen te loodsen!
Voor meer foto's zie de Marineschepen.nl-Facebookpagina.
Sinds 13 augustus 2001
|
