Marineschepen.nl
 
   
 

Koningssloep


Laatst aangepast: 15-10-2015
Door: Jaime Karremann


De koningssloep is een met goud versierde staatsiesloep die door de Koninklijke Marine is gebouwd als vorstelijk vervoermiddel. Op 23 februari 1984 werd de sloep in bruikleen gegeven aan het Rijksmuseum/ Nederlands Scheepvaartmuseum te Amsterdam. Tot de verbouwing van het museum in 2007 maakte de koningssloep deel uit van de vaste collectie en was het vaartuig één van de publiekslievelingen. De sloep werd gerestaureerd en sinds 15 oktober 2015 is de sloep weer voor het publiek te zien.

koningssloep
De koningssloep in het nieuwe onderkomen van het Scheepvaartmuseum. (Foto: Scheepvaartmuseum)

De koningssloep is te bewonderen in een speciaal voor de sloep gebouwd glazen dok. Dit 'schiphuis' ligt op het water aan de steiger van het Scheepvaartmuseum. Al sinds 1853 is die locatie -het museum huist in het voormalig marinemagazijn, behorende bij de naastgelegen marinekazerne- de thuisbasis van de koningssloep.

Begin 2013 leek het er even op dat de koningssloep gebruikt zou worden op 30 april 2013 na de inhuldiging van koning Willem-Alexander en koningin Maxima. Maar de Gemeente Amsterdam koos voor een vaartuig van de Havendienst.



Een waardig vaartuig
De sloep is door de marinewerf in Rotterdam in 1818 gebouwd, maar delen van de sloep gaan volgens de Alle Hens van juni 1962 nog verder terug. Keizer Napoleon zou de directe aanleiding zijn geweest tot de bouw van de sloep. Toen de Franse keizer eens tijdens een bezoek aan ons land de havens van Amsterdam en Rotterdam wilde inspecteren, bleek er geen vaartuig te zijn dat waardig genoeg was om “zo’n hoog personage te vervoeren”, aldus de onbekende redacteur. In recordtempo bouwden Amsterdam en Rotterdam beide een sloep. Volgens de Alle Hens was de Amsterdamse sloep in twaalf dagen klaar en deze “bleek zo solide dat hij pas in 1905 voor de sloop werd verkocht.”

“De Rotterdamse sloep bleek minder stevig. In 1816 was het al onverantwoordelijk Z.M. koning Willem I erin te vervoeren. Besloten werd, met gebruikmaking van de nog goede onderdelen van de oude sloep, een nieuwe koningssloep te bouwen. In 1818 voltooide de (reeds lang niet meer bestaande) Rotterdamse marinewerf het vaartuig.”1

Een belangrijk kenmerk van deze witte sloep is de gouden decoratie. Ontwerper C.J. Glavimans laat op de spits toelopende voorsteven Neptunus zien in een door drie zeepaarden voortgetrokken schelp op de golven. De schelp wordt omringd door drie zeemeerminachtige fabeldieren.
Ook de decoratie van het boord is in goud: in reliëf zijn gouden slingers van de plant Acanthus aangebracht, een klassieke vormgeving uit de Oudheid. Voor het paviljoen, is een tweede rij te zien met goud in de vorm van bebladerde twijgjes. De afsluiting is een liggende leeuw en daarboven een schild met het koninklijke Nederlandse wapen.
Op het achterdek zijn -opnieuw in goud- vrouwenfiguren met vleugels en trompet afgebeeld. Even boven de waterlijn rust een dolfijn.2

De 16,76 meter lange sloep, is met vlaggenmast 5 meter hoog en biedt plaats aan twintig roeiers en heeft op het achterste deel een zogenaamd open paviljoen.

koningssloep
De rijk versierde koningssloep van voren gezien. (Foto: Scheepvaartmuseum)

De roeiers
Al is er plaats voor twintig roeiers, vaak is gekozen om achttien personen te laten roeien en in plaats daarvan twee man als haak-voor mee te nemen.
De twintig riemen worden bediend door achttien roeiers en twee slagroeiers. De slagroeiers hebben een belangrijke taak: zij zijn het voorbeeld voor de roeiers, die het ritme van de slagroeiers moeten volgen. Er is één sloepcommandant, hij/ zij staat aan het roer achter het paviljoen en moet dus de commando's over het dak van het paviljoen (waar de passagiers zitten) naar de sloepbemanning krijgen. Ook de twee man haak-voor roeien niet; zij assisteren bij ontmeren en afmeren en het hijsen en neerhalen van de Koninklijke standaard bij het aan en van boord gaan van de koning en/ of koningin.

Sinds 1954 zijn de roeiers van de sloep adelborsten. Om preciezer te zijn: korporaal-adelborsten voor de Zeedienst. Deze tweedejaars marinestudenten (bestemd voor het Korps Zeeofficieren) aan het Koninklijk Instituut voor de Marine (KIM) hebben dus ook de bekende vaartocht van 1962 geroeid.
In de periode vóór 1954 werd de koningssloep geroeid door matrozen en een enkele keer door andere roeiers. Zo werd de sloep een keer bemand door zonen van vooraanstaande families toen koning Willem II met zijn zoon een bezoek bracht aan de Rotterdamse haven. In 1855 woonde koning Willem III wedstrijden van de Koninklijke Nederlandsche Zeil- en Roeivereeniging bij, en werd de sloep voor deze gelegenheid geroeid door leden van een Amsterdamse zeil- en roeivereniging.3 Voor zover is na te gaan heeft nooit een vrouw deel uitgemaakt van de sloepbemanning.

Het roeien van de koningssloep is, mede door een aantal ceremoniële regels, erg lastig en vergt vele uren oefening. Zeker omdat bij zo’n bijzonder moment veel pers en toeschouwers zijn en de laatste eeuw ook camera’s die iedere misser onverbiddelijk vastleggen.

Volgens de regels mogen de roeiers van de koningssloep niet “strijken met de riemen”, ofwel in tegengestelde richting roeien om vaart te minderen of te sturen. Het vaart minderen met de koningssloep mag alleen door uitdrijven. Een tweede belangrijke regel is dat de sloepcommandant zo min mogelijk roeicommando’s geeft. Acda: “Na ontmeren en het teboord leggen van de riemen volgt een keer het commando „Haalt op - Gelijk" en daarna roeit de bemanning verder in stilte. Niettemin moet elke drie seconden een slag worden gemaakt, waarbij de achttien riemen als door één paar handen getrokken moeten bewegen.”4

Al eeuwen maakt het sloeproeien voor matrozen in opleiding en adelborsten deel uit van de eerste periode bij de marine. De laatste decennia is dat wel minder geworden.

koningssloep
De koningssloep rond het jaar 1900 afgemeerd aan een steiger bij het "paleis" van de Marinekazerne Amsterdam, vlakbij waar het 115 jaar later weer zou komen te liggen.

Inzet
Tot op heden is de sloep ongeveer 26 keer ingezet voor uiteenlopende ceremoniële taken. De laatste keer dat de koningssloep werd gebruikt was op 30 april 1962 bij het zilveren huwelijk van koningin Juliana en prins Bernhard. Daarna heeft de sloep een museaal bestaan geleid.

De bijna tweehonderd jaar oude sloep heeft perioden van activiteit met stoffige perioden afgewisseld.
De jaren na de bouw (1816-1818) waren voor de sloep weinig spectaculair. Koning Willem I gebruikte zijn nieuwe sloep niet, omdat hij de voorkeur gaf aan een modern stoomjacht.5

Daarna werd de sloep vaker gebruikt. In ieder geval in 1841 door Willem II en in 1855 door Willem III. In 1851 was de sloep de eerste restauratie ondergaan. Koningin Wilhelmina zette als 18-jarige koningin de koningssloep voor het eerst in op 15 september 1898 tijdens een vlootschouw op het Hollands Diep. Daarna werd het vorstelijke vaartuig bij bezoeken van buitenlandse vorsten en andere staatshoofden meermalen gebruikt. Bijvoorbeeld tijdens het staatsbezoek van koning Albert I en koningin Elisabeth van België, maar ook tijdens de tewaterlating van het marineschip Koningin Wilhelmina der Nederlanden.

Na 1914 volgden stille jaren. De sloep was toe aan een grondige herstelling en die volgde in 1936 in de vorm van de tweede restauratie.

In 1937 verscheen de sloep weer op het water, bij de tewaterlating van Hr.Ms. Tromp op 24 mei. De daarop volgende, tevens laatste keer voor de Tweede Wereldoorlog, dat de sloep gebruikt werd, was op de regenachtige achtste september 1938, wederom te Amsterdam, bij de tewaterlating van het [passasiersschip] m.s. Oranje. 6

De Duitse bezetter had tijdens de Tweede Wereldoorlog maar wat graag de gouden sloep in bezit genomen. KLTZ KMR J.H. Coolhaas, oud commissaris materieel van de Koninklijke Marine Jacht Club, wist te “regelen dat de grote jachten [van o.a. de marine die in de Amsterdamse] Sixhaven lagen, verstopt konden worden in een grote loods van de werf “Het Fort” (...) te Nieuwendam. Die loods lag zo vol dat het onmogelijk was jachten te identificeren. Ook de Koningssloep was daar onder een grote stapel hout verborgen, een feit dat nooit bekend is geworden.” 7

In 1954 kwam de Noorse koning Haakon op bezoek en de koningssloep werd opnieuw ingezet. Twee jaar later werd de sloep weer ingezet, ditmaal vond bij het bezoek van de president van Liberia een incident plaats dat een bekend aandenken heeft opgeleverd. De koningin werd met haar gasten naar kruiser Hr.Ms. De Ruyter geroeid voor een statige lunch. Op de terugweg met de gasten ontdekte roeier ADB Haver Droeze tot zijn schrik dat zijn riem deels was gebroken. Hij zette daarop geen kracht meer, maar roeide wel mee om niemand van slag te brengen. In het bassin van de Marinekazerne Amsterdam was één goede haal nodig om de riem te breken. Later heeft de gebroken riem in twee delen nog jaren in het zaaltje van het KIM gehangen.8

In 1961 werd de sloep voor de derde maal gerestaureerd en voorbereid voor de vaartocht van 1962.

De vaartocht van 1962
In 1962 gleed de koningssloep opnieuw door Amsterdamse wateren, voorlopig de laatste keer dat de sloep werd gebruikt. Van deze vaartocht zijn veel bronnen beschikbaar waardoor deze gebeurtenis goed te reconstrueren is.

“Over vijfentwintig jaar zullen ze het nog verder vertellen: ‘Ik heb bij het zilveren huwelijksfeest van H.M. koningin Juliana en Z.K.H. prins Bernhard de koningssloep over de Amstel geroeid.’”
Zo begon het verslag van de vaartocht in de Alle Hens van juni 1962. En zelfs ruim vijftig jaar na dato blijkt dit moment iets waar nog over gepraat wordt.9

Een moment dat zo goed als vergeten is, is echter het incident met de Nieuwe Amstelbrug die niet open ging. De kranten stonden er bol van, het was een schande.

Aan de voorbereiding en het enthousiasme van de adelborsten lag het in ieder geval niet. Toenmalig sloepcommandant en in het dagelijks leven divisiechef tweede jaar LTZ2OC G. IJzerman vertelde de Alle Hens dat hij niemand van het tweedejaar Zeedienst (Z 2) hoefde aan te wijzen: “Ze wilden allemaal. Ze zijn er maar wat trots op. Het is zelfs zo dat hun afdeling uit vierentwintig man bestaat. Dus ik heb er vier moeten zeggen:’Het spijt me, maar jullie zijn ketelaar.’”10 Nadat de bemanning bekend was, konden de voorbereidingen beginnen. Vanaf 29 maart gingen de adelborsten iedere dag het achtste en negende lesuur roeien in de haven van Den Helder.
In het jaarboekje 1962 van het Korps Adelborsten staat bij de datum 30 april 1962: “Z 2 kwijt zich van haar eervolle taak en roeit de Koningssloep in Amsterdam".

Die taak hield het volgende in: de adelborsten moesten de koningssloep, met aan boord de Koninklijke familie en de burgemeester van Amsterdam, de Berlagebrug tot het Amstelhotel roeien. Het was een soort varende receptie op de Amstel en een maritieme intocht in de hoofdstad. De afstand was kort, slechts een dikke 1,5 km en kende twee obstakels in de vorm van de Nieuwe Amstelbrug en de Hoge Sluis (de Torontobrug werd pas 8 jaar later gebouwd). In ongeveer 20 minuten zou de tocht volbracht moeten zijn.

H.M. Koningin Juliana (Louise Emma Marie Wilhelmina) (1909-2004) en Z.K.H. Prins Bernhard (Leopold Frederik Everhard Julius Coert Karel Godfried Pieter) (1911-2004) in de Gouden Koningssloep, geroeid door adelborsten, op de Amstel in Amsterdam t.g.v. hun zilveren huwelijk, 1962
De vaartocht met o.a. koningin Juliana in het paviljoen. (Bron: NIMH)

De afdeling had al ruime roei-ervaring. Onder leiding van de divisiechef en tevens sloepcommandant LTZ IJzerman werden de achttien roeiers geoefend in het ceremonieel roeien.

De Koninklijke Marine houdt van grondige voorbereiding en na vier weken oefenen in het Nieuwediep vertrokken de adelborsten per trein naar Marinekazerne Amsterdam. De bemanning had twee dagen de tijd om de route te verkennen. Met de Koningssloep werd op 28 en 29 april het traject van de Marinekazerne aan het IJ via Amsterdamse grachten naar de Amstel en terug geroeid. 11

Tijdens die voorbereidingen werden de adelborsten vereerd met een bezoek van de Alle Hens: “Al is de koningssloep zwaar, het roeien erin gaat -dankzij de ranke lijnen- licht en makkelijk, zo hoorde ik van de adelborsten. Zelfs maakte men zich weinig zorgen over de eis van het protocol dat de manoeuvre ‘strijken’ niet mag worden uitgevoerd, zolang iemand van koninklijken bloede zich aan boord bevindt. ‘Het is even extra oppassen, maar het lukt wel’, zei een der roeiers me vol vertrouwen. Nee, erg opgewonden waren ze niet.”12

De opwinding bij de Amsterdammers was er wel, zo bleek tijdens de diverse oefentochten door de stad. De koningssloep trok veel bekijks.

Dat gold helemaal voor de 30e april: “het werd groots” zo schreef de Alle Hens.
De adelborsten hadden de koningssloep ruim op tijd naar de Berlagebrug geroeid en daar langs de kade afgemeerd. Bij het in zicht komen van de Koninklijke passasiers werden de riemen op commando in verticale stand gebracht. Staande achter hun riemen brachten de adelborsten de militaire groet, zodra het Koninklijk paar en de vier dochters aan boord stapten. 13

Iedereen was gereed voor de tocht. Ook de sloep, volgens de regels de Koninklijke Standaard en de Koninkrijksvlag voerde in groot formaat (4 ½ kleeds). Het paviljoen was voorzien van gordijnen en de adelborsten droegen witte petten in plaats van hun (destijds) normale zwarte petten.
“Dit alles ontlokte enthousiast gejuich van de duizenden op de kant.” Rijen dik stond het publiek aan weerszijden van de Amstel opgesteld.

Het voorlopig laatste commando volgde: “Haalt op - Gelijk”. Langzaam kwam de koningssloep in beweging. Weken eerder was afgesproken dat de stuurboordsslagroeier na elke slag drie tellen rust houdt en dan bijna onmerkbaar zijn buurman-slagroeier met de rechterknie aanstoot om precies tegelijk de riemen weer in beweging te zetten. De andere roeiers telden ook de drie seconden, maar reageerden op de slagroeiers. Tijdens het oefenen waren er echter geen passagiers die de slagroeiers van hun belangrijke taak konden afleiden. Nu viel één der prinsessen dit geheime signaal op en haar geamuseerdheid stelde de slagroeiers voor een extra concentratieprobleem.14
De adelborsten konden de tocht dromen: 200 slagen, 1200 seconden. Uitdrijven en afmeren.
Tot grote verrassing van de roeiers klonk echter plots het commando: “Op riemen”. De riemen gingen in horizontale stand en de sloep dobberde over de Amstel. Het Amstelhotel was nog lang niet bereikt, en de roeiers wisten van niets; zij zaten met de rug naar de vaarrichting en zagen alleen sloepcommandant IJzerman die snel een oplossing probeerde te bedenken voor het probleem voor hem.15

Ook de duizenden mensen op de kade was het niet ontgaan. “Onder de massa langs de kant gonsde het van opwinding en consternatie.” 16 De koningssloep lag al minuten bijna stil voor de Nieuwe Amstelbrug, die men was vergeten vrij te houden van verkeer. De drommen mensen kon men er onmogelijk af krijgen en de brug kon daardoor niet open.
LTZ IJzerman besefte dat langer wachten geen zin had en liet haken-voor de 5 meter hoge vlaggenmast neerhalen, IJzerman en prins Bernhard zetten de vlaggenstok achter in een schuine stand.

“Haalt op - Gelijk” klonk het en de sloep gleed onder de brug door naar het Amstelhotel.

Ter gelegenheid van het zilveren huwelijksfeest in 1962 van HM Koningin Juliana en ZKH Prins Bernhard werd te Amsterdam op de Koningssloep (1818-1981) een varende receptie gehouden.De Koningssloep is met een kraanwagen te water gelaten.
De koningssloep in 1962 na de vaartocht veilig afgemeerd aan de steiger van het Amstelhotel. (Bron: NIMH)

"De koningssloep zal nooit meer varen"
"De koningssloep, het oudste door de Koninklijke Marine in stand gehouden vaartuig, dat op gezette tijden bij officiële gelegenheden ter beschikking werd gesteld van de Koninklijke familie, zal nooit meer varen..." Zo schreef de Alle Hens van december 1983 in een artikel over de laatste gang van het vaartuig. Koningin Juliana had namelijk in 1974 besloten dat de sloep als privé-vaartuig uit de vaart moest worden genomen.

Na de vaartocht van 1962 had men al het idee gehad om de koningssloep als historisch stuk in bruikleen te geven aan het Scheepvaartmuseum, zodat "gans het Nederlandse volk" de sloep kon zien. Aan de andere kant waren er verschillende initiatieven om de sloep toch weer te betrekken bij ceremoniele gelegenheden. Maar tevergeefs, het werd een museumstuk.

Eind 1983 was het dan zover. De sloep had intussen al dertig jaar een ligplaats gehad op de marinekazerne in Amsterdam, waar het gebouw van het Scheepvaartmuseum dik 300 jaar ook deel van uitmaakte. In drie uur werd de sloep via de Kattenburgerstraat naar het naastgelegen gebouw getransporteerd. De muur van het voormalige marinemagazijn was uitgehakt en zo kwam de koningssloep terecht op -wat men toen dacht- zijn laatste rustplaats in een speciaal voor de sloep ingerichte ruimte.

In 2007 werd het Scheepvaartmuseum opnieuw gerestaureerd en was er binnen geen plaats meer voor de sloep. Lang bleef onduidelijk wat er met het vorstelijke vaartuig zou gebeuren.

Toch weer varen?
Op 6 februari 2013 werd bekend dat de koningssloep voor de vierde maal gerestaureerd kon worden. De BankGiroLoterij zegde het Scheepvaartmuseum 1 miljoen euro toe voor de restauratie.
Bovendien nam volgens directeur van het Scheepvaartmuseum Willem Bijleveld, de Gemeente Amsterdam contact met het museum op met de vraag of de koningssloep gereed gemaakt kon worden voor een rondvaart over het IJ op 30 april 2013. Het museum onderzocht daarop de sloep en maakte bekend dat de sloep, na enig herstelwerk, weer zou kunnen varen. 17

In de tv-uitzending van De Wereld Draait Door vertelde Bijleveld ook dat al contact met de Koninklijke Marine is opgenomen en daar werd volgens de directeur dolenthousisast op gereageerd.

Uiteindelijk werd door de Gemeente Amsterdam toch gekozen voor een warmer, veiliger en eenvoudiger te bedienen vaartuig: een moderne boot van de Havendienst.

koningssloep
Het nieuwe onderkomen van de koningssloep is het schiphuis (links op de foto), aan de steiger van het voormalig Zeemagazijn van de marine. (Foto: Scheepvaartmuseum)

Restauratie en terugkeer
De Koningssloep is grondig gerestaureerd. Zo is de verflaag helemaal vervangen en is ook het vergulde Neptunusbeeld op de voorplecht uit 1818 aangepakt. Het beeld zat vol scheuren en deze zijn dicht gemaakt.

Tegenover de NOS zei het Scheepvaartmuseum vlak voor de terugkeer van het vaartuig dat de sloep, in tegenstelling tot wat gangbaar is bij museale stukken, gereed is voor gebruik.18

koningssloep
De rentree van de koningssloep op 14 oktober 2015 was groots. (Foto: Scheepvaartmuseum)



Noten
1. Zilveren vorstenpaar recipieert in gulden koningssloep, Alle Hens, juni 1962, pag 14-15
2. Kruissink, G.R., Scheepssier, Hollandia (Baarn, 1977)
3. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
4. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
5. Koningssloep, Wikipedia.org, geraadpleegd op 9 februari 2013
6. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
7. Kuyck, W.W., 100 Jaar Koninklijke Marine Jacht Club, Marineblad, mei 1999
8. Ingezonden mededelingen, Marineblad, juni 1980, pag305
9. Zilveren vorstenpaar recipieert in gulden koningssloep, Alle Hens, juni 1962, pag 14-15
10. Zilveren vorstenpaar recipieert in gulden koningssloep, Alle Hens, juni 1962, pag 14-15
11. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
12. Zilveren vorstenpaar recipieert in gulden koningssloep, Alle Hens, juni 1962, pag 14-15
13. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
14. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
15. Acda, G.M.W., Vorstelijke vaartocht, Marineblad, april 1980, pag 190-192
16. Zilveren vorstenpaar recipieert in gulden koningssloep, Alle Hens, juni 1962, pag 14-15
17. Koningssloep mogelijk ingezet bij troonswisseling, NU.nl, 6 februari 2013, geraadpleegd op 9 februari 2013

18. 'Er is elk jaar wel een moment om de Koningssloep te gebruiken', NOS.nl, 14 oktober 2015, geraadpleegd op 14 oktober 2015


Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Dossiers

Gerelateerde artikelen
Marine uniformen
Rangen en standen
Na 30 april: Zr.Ms.