|
|
Geleide wapens en vlucht MH17
Laatst aangepast: 21-07-2014
Het neerstorten van Malaysian Airlines vlucht MH17 staat volledig los van marines en marineschepen. Toch staat Marineschepen.nl kort stil bij deze vliegramp omdat deze volgens diverse media is veroorzaakt door een geavanceerd luchtafweersysteem, terwijl daar buiten militaire kringen weinig bekend over lijkt te zijn. Dergelijke systemen staan ook op marineschepen en de basisprincipes zijn dezelfde. Daarnaast hebben in het verleden ook (bijna) incidenten met passagiersvliegtuigen plaatsgehad waar marineschepen bij betrokken waren.
Een onderdeel van het "Buk-M2" surface-to-air missile system. Het complete systeem bestaat uit meerdere voertuigen. (Foto: Leonidl/ Wikipedia.org)
De Boeing 777 van Malaysian Airlines vloog donderdag 17 juli 2014 op ongeveer 10 kilometer hoogte boven Oekraïne toen het mis ging. Om toestellen op die hoogte neer te halen is een geavanceerd geleide wapensysteem nodig; meer dan een vanaf de schouder gelanceerde raket. Dergelijke draagbare systemen, zoals de Amerikaanse Stinger, zijn geschikt voor laag vliegende doelen zoals helikopters. Deze wapens zijn voorzien van een infrarood sensor die de raket op de warmtebron afstuurt.
Voor eenvoudige wapens zoals een geweer of mitrailleur is het neerhalen van een vliegtuig op die hoogte onmogelijk; het bereik is bij lange na niet voldoende. Daarnaast is bij dergelijke grote afstanden en snelheden een behoorlijke rekensom nodig om iets te kunnen raken. Een Boeing 777 heeft een kruissnelheid van 900 km/u, ofwel 250 meter per seconde. Je moet als mens dus flink rekenen om een projectiel precies daar te plaatsen waar dat toestel over een x aantal seconden zal zijn. Daarom zijn moderne luchtverdedigingssystemen voorzien van radar en computer.
Het wapensysteem waarmee op vlucht MH17 zou zijn geschoten, zou een Buk-systeem zijn geweest, binnen de NAVO beter bekend als SA-7 of SA-11 Gadfly. Dergelijke wapensystemen zijn, net als op marineschepen, voorzien van meerdere radars, een lanceerinrichting en een commandocentrale. Op land zijn deze elementen verdeeld over verschillende voertuigen en zijn uit te breiden of te koppelen aan bijvoorbeeld een commandopost. De maximale hoogte is zo'n 20 km.
Het Buk-wapensysteem heeft ook marine varianten; SA-N-7 Gadfly en SA-N-12 Grizzly, en zijn te vinden aan boord van Russische, Chinese en Indiase marineschepen.
Werking
Een surface-to-air systeem bestaat uit meerdere onderdelen en -of het nu op zee is of op land- in de eerste fase moet een vliegtuig gedetecteerd worden. Dat gebeurt met een radar die op grote afstand objecten kan zien. Vliegtuigen worden dus niet met het blote oog waargenomen. De data van de radar wordt op een beeldscherm gepresenteerd. Afhankelijk van hoe modern de radar is, worden de gegevens van de radar door een computer vertaald en voorzien van extra informatie. Of het wapensysteem dat gebruikt zou zijn tegen vlucht MH17 ook zo modern was, is bij Marineschepen.nl onbekend, maar lijkt gelet op de stand van de techniek ter plaatse onwaarschijnlijk.
De operator die in de commandocentrale zit, ziet op zijn beeldscherm in dat geval de -niet vertaalde- echo's van de radaruitzending. Hij kan op het radarscherm niet zien wat voor vliegtuig het is of welke vorm het heeft. Om te achterhalen wat voor toestel het is, wordt normaal gesproken gebruik gemaakt van meerdere informatiebronnen. Bijvoorbeeld gevechtstoestellen die even gaan kijken. Maar ook het gedrag van een contact wordt nagegaan; vlieghoogte, koers, vaart en of deze zich in een route van civiele vliegtuigen bevindt. Eventuele radaruitzendingen van het vliegtuig zelf kunnen het type toestel wel bepalen, mits de juiste apparatuur (en database) beschikbaar is om die signalen op te vangen en te verwerken. Natuurlijk wordt normaliter ook contact gezocht met het toestel om het te waarschuwen en de identiteit te achterhalen. Tot slot worden vliegtuigen aan de hand van een identificatiesysteem genaamd Identification Friend or Foe (IFF) ondergevraagd. De operator kan die code uitlezen en zo zien of het toestel een code voor civiele vliegtuigen uitzendt.
Het binnenste van een Buk-voertuig, het ronde oranje beeldscherm is een radarscherm. (Foto: Wikipedia.org)
Vergissing
Er is nog weinig bekend over de ramp met MH17 en speculatie ligt op de loer. Als het vliegtuig inderdaad met een dergelijk wapensysteem is neergehaald, kan dit uiteraard met opzet worden gedaan, maar een vergissing is ook goed mogelijk. Detectie van hoog vliegende passagierstoestellen moet voor de huidige radars geen probleem zijn. Identificatie is een ander verhaal.
Hoewel geleide wapensystemen als deze alleen bediend kunnen worden door -meerdere- speciaal daarvoor opgeleide militairen, is de kans groot dat deze lanceerinrichting geen deel uitmaakte van een professionele luchtverdedigingsstructuur die aan de hand van allerlei procedures de kans op vergissingen probeert uit te sluiten. Als één batterij bestaande uit een aantal voertuigen zelfstandig aan de slag gaat is de kans op fouten groter.
Dan nog kan men er van uitgaan dat er in die voertuigen serieus is gewerkt aan de lancering en uitschakeling van het doel; dwz er zijn meerdere handelingen en personen nodig voor er tot lancering kan zijn overgegaan. Vooral omdat de IFF modus waarin passagierstoestellen voortdurend uitzenden heel duidelijk maakt dat het gaat om een civiel vliegtuig, is er (als het om een vergissing gaat) toch heel wat fout gegaan. Maar ook door bijvoorbeeld via de radio contact met het toestel te leggen, had de kans op een ramp kleiner geweest.
Behalve een verkeerde identificatie van het toestel zijn er veel meer andere scenario's mogelijk. Ko Colijn sprak tegenover de NOS over de mogelijkheid dat de raket op bijvoorbeeld de verkeerde warmtebron was afgegaan. Voor zover bekend heeft een SA-7 of SA-11 geen infrarood modus, en wordt het alleen met radar geleid.
Het is bij oudere apparatuur echter wel mogelijk dat de gegevens die de operator in het systeem aan de echo heeft toegevoegd, verloren gaan of verwisseld raken als twee verschillende contacten dicht bij elkaar komen (maar bijvoorbeeld wel op verschillende hoogte vliegen). Voor de radar lijkt het dan één contact. Als ze daarna weer uit elkaar gaan, kan dit problemen opleveren die een fout in de hand werken.
Lancering
Op enig moment heeft iemand het besluit genomen om tot vuren over te gaan. Voor het zover is, moet eerst het contact aan de hand van de software in de commandocentrale worden aangewezen als doel. Een belichtingsradar straalt het doel aan met een dunne radarbundel, alsof je met een zaklamp op een object schijnt. Sommige systemen, waaronder de Gadfly, zijn voorzien van een camera en daarmee kan vanaf dat moment ook naar het doel worden gekeken als het vliegtuig niet te ver weg is en niet verscholen gaat achter wolken.
De raket wordt voorzien van informatie en zodra de vuurknop is ingedrukt, berekent de computer het lanceermoment en de raket verlaat het voertuig. Aan de hand van de teruggekaatste radarsignalen van de belichtingsradar vliegt de raket richting doel.
Alleen militaire vliegtuigen hebben een systeem dat hen waarschuwt zodra een vuurleidingsradar op hen gericht is. Niemand aan boord van vlucht MH17 wist dat ze onder vuur werden genomen.
Update: in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zijn luchtdoelraketten niet ontworpen om een doel te doorboren om vervolgens te exploderen. Bij antischipraketten is dat wel zo, maar de luchtdoelen zijn vaak te klein (andere raketten of gevechtsvliegtuigen) om het daar op te wagen. Ook deze raket zal hoogst waarschijnlijk in de buurt van het toestel zijn ontploft, waarna een vleugel of een deel van de romp werd weggeblazen. Het volledig ontploffen van een passagierstoestel in de lucht door een raket is onwaarschijnlijk.
Reportage over USS Vincennes die een Iraans passagiersvliegtuig neerschoot.
Andere incidenten
In het verleden hebben meerdere incidenten plaatsgevonden waarbij passagiersvliegtuigen per ongeluk zijn neergeschoten. Eén van de bekendste drama's had plaats op 3 juli 1988, toen een de Amerikaanse kruiser van de Ticonderogaklasse USS Vincennes een Iraans passagierstoestel neerhaalde.
USS Vincennes voer ten zuiden van Iran in de Straat van Hormuz tijdens de Iran-Irak oorlog. In de jaren daarvoor was het Amerikaans fregat getroffen door Exocets en was een ander Amerikaans fregat bijna tot zinken gebracht met een mijn. De Vincennes was die dag, met andere Amerikaanse schepen, in gevecht geraakt met Iraanse speedboten omdat het in Iraanse territoriale wateren was geraakt.
Toen de Iraanse Airbus met vluchtnummer 655 opsteeg vanaf Bandar Abbas, was men in de commandocentrale van de Vincennes in de veronderstelling dat het ging om een Iraans gevechtstoestel. Het passagierstoestel reageerde niet op de oproepen van de Amerikanen en de Vincennes ontving of interpreteerde de IFF code niet goed. Twee SM-2MR raketten werden afgevuurd en één trof doel. Alle 290 mensen aan boord kwamen om het leven. Vrij snel nadat het toestel was neergestort, realiseerde men zich aan boord van de kruiser dat er iets fout was gegaan.
HMS Invincible dacht in 1982 een Argentijns luchtmacht vliegtuig neer te gaan halen met Sea Dart raketten. (Foto: Royal Navy)
Een veel minder bekende gebeurtenis had een aantal jaar eerder plaats. Ook nu betrof het zeer goed getrainde en professionele militairen. Een Britse taskforce onder leiding met aan het hoofd vliegkampschip HMS Hermes voer richting de Falkland eilanden. Het was 1982 en het Verenigd Koninkrijk was in oorlog met Argentinië om deze eilandengroep. Het eskader bestaande uit zeven schepen werd in de Zuid-Atlantische Oceaan, nog duizenden kilometers ten noorden van de Falklands, waargenomen door een onbekend vliegtuig. Britse Harrier gevechtsvliegtuigen vlogen vanaf het dek van de Hermes en identificeerden het toestel als een Boeing 707 van de Argentijnse luchtmacht, dat vermoedelijk de taakgroep moest verkennen. Een foto werd gemaakt, maar nadat de Boeing de Harriers zag, maakte het rechtsomkeert.
De spanning bij de Britse taakgroep nam toe omdat men na verkenning rekening hield met een aanval. Die bleef uit, maar de volgende dag verscheen het verkenningstoestel weer. Later die dag kreeg men vanuit Engeland toestemming om de verkenner neer te halen. Diezelfde avond verscheen het Argentijnse toestel opnieuw, maar kon ook weer wegkomen en de volgende ochtend was de 707 de Britten weer te snel af.
Die avond verscheen wederom een echo op de Britse radarschermen dat recht op het eskader af vloog, met opnieuw de radar aan. Aan boord van HMS Invincible werd het Sea Dart systeem tegen luchtdoelen ingeschakeld en dat kon het toestel direct volgen. Omdat het nog ver buiten de toegestane afstand was, wachtte men aan boord van de Britse marineschepen gespannen af op wat zou komen. Twee minuten voor lanceren.
De Britten gingen er van uit dat dit de zesde poging in drie dagen van de Argentijnen was om meer over de Britse taakgroep te weten te komen. Admiraal Sandy Woodward, zittend in de commandocentrale van HMS Hermes, vertrouwde het toch niet helemaal en vroeg of men zeker wist dat het niet om een civiel vliegtuig ging. Dat wist men zeker en Woodward bereidde zich voor op lancering.
Toch wilde de admiraal een allerlaatst check en vroeg of de koers van het toestel overeenkwam met een bekende vliegroute. Met de koers en een kaart ging men aan de slag. Twintig seconden voor lancering kwam het antwoord: mogelijk een passagierstoestel van Durban (Zuid-Afrika) naar Rio de Janeiro.
Weapons tight; niet vuren. Een Harrier was even later in de lucht en identificeerde het vliegtuig als een Braziliaanse airliner met de normale cabineverlichting aan. Niemand aan boord van dat vliegtuig wist dat het ontsnapt was aan een ramp.
Sinds 13 augustus 2001
|
