Vanaf vandaag draait de film Michiel de Ruyter in de Nederlandse bioscopen. Marineschepen.nl zag de film vorige week al en interviewde regisseur Roel Reiné en scenarioschrijver Alex van Galen over o.a. zeventiende eeuwse zeehelden op het witte doek en de totstandkoming van de eerste Nederlandse politieke-marinefilm.
Frank Lammers als Michiel de Ruyter (Bron: A-film)
Voor het eerst in de geschiedenis is het leven van een Nederlandse marineofficier verfilmd. Vanaf donderdag 29 januari kunnen bioscoopbezoekers door heel Nederland zich maar liefst 2,5 uur verdiepen in de zeeslagen en politiek van de 17e eeuw en vooral in Michiel de Ruyter.
Op het eerste gezicht lijkt de film misschien voorspelbaar: kanongebulder en bloedspetters. Maar voorspelbaar is de film geenszins, ook niet voor mensen die de geschiedenis goed kennen.
Keuzes
De film is geen actiefilm. Ook geen documentaire. En beslaat ook niet het hele leven van Michiel de Ruyter. De makers hebben duidelijke keuzes gemaakt. Soms om dingen weg te laten en soms om er personages bij te halen. Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor Johan de Witt, een ontzettend belangrijk man voor de Republiek der Verenigde Nederlanden, voor de marine en voor De Ruyter.
Veel keuzes waren gedurfd, want de filmmakers besloten de film niet te beperkt te houden. Er zijn veel zeeslagen te zien, drie verschillende talen te horen, veel schepen in beeld, veel locaties en heel veel mensen. Terwijl veel historische marinefilms (Das Boot, Master and Commander) zich beperken tot één of een beperkt aantal schepen met een klein aantal locaties.
De keuzes pakten echter uitstekend uit en leiden tot een mooie speelfilm met actie, maar ook veel persoonlijke momenten met het thuisfront die iedere marineman -en vrouw bekend voor zullen komen. Daarnaast is het ook een politieke film, die interessant is en niet saai.
Het is geen documentaire en geen geschiedenisfilm. Wel een film waarvan je zin krijgt om je meer in de geschiedenis te verdiepen, maar de verschillen met de historie zijn te groot om deze film als een geschiedenisles te zien.
Michiel de Ruyter is een knappe film geworden die voor iedereen te volgen en boeiend is, maar die stiekem wel een heel ingewikkeld verhaal vertelt. Opvallend is ook hoe goed acteurs, die bekend zijn van hedendaagse series of tv-commercials, in historische rollen passen. Stuk voor stuk zijn het geloofwaardige personages en dat maakt de film samen, met de echte schepen en vele computeranimaties tot een uitstekende film.
Regisseur Roel Reiné achter zijn camera. (Bron: A-film)
"Dit wordt een hit"
In het Scheepvaartmuseum te Amsterdam, schuin tegenover het oude huis van Michiel de Ruyter, sprak Marineschepen.nl met Roel Reiné en scenarioschrijver Alex van Galen.
Michiel de Ruyter is niet de eerste Nederlandse historische film. Eerder was bijvoorbeeld -de tegenvallende- film De Storm te zien en ook voor Nova Zembla liepen weinig mensen warm. De verwachtingen voor Michiel de Ruyter zijn echter hoog gespannen, sterker, regisseur Roel Reiné zal niet verbaasd zijn als hij een echte klassieker heeft gemaakt: "Ik heb echt het gevoel dat ik een film heb gemaakt die de tand des tijds kan doorstaan. Dat dit over 20 jaar nog steeds dé film over de Gouden Eeuw en Michiel de Ruyter is. Het is namelijk gelukt om een mooie balans tussen spektakel, actie, drama, emotie en geschiedenis te vinden, waardoor de film voor een heel breed publiek een mooie ervaring kan zijn."
Ook Alex van Galen denkt er zo over: "We voelen nu dat deze film een succes gaat worden. Dat gevoel had ik al bij mijn research door de respons die ik toen kreeg van experts en oud-mariniers. Toen voelden we dat het leefde, mensen willen hier graag een film van zien. Dan is natuurlijk nog maar de vraag of de film goed wordt. De allereerste versie die ik zag was een rommeltje: geen geluidsbewerking, geen muziek. Dan denk je wat een rare film, maar toch zag ik bij de eerste montage al dat het wat ging worden. Ik ging naar huis en zei tegen mijn vriendin: 'dit wordt een hit! Dit wordt gewoon een hit!'
Het is echt veel beter geworden dan ik had durven dromen."
Een vroegtijdige ondergang afgewend
Dat positieve gevoel rond de film is er niet altijd geweest. Het project startte met een idee van Klaas de Jong ongeveer 8 jaar geleden. Alex: "Toen Roel er 2 jaar geleden bij betrokken raakte, waren ze er met het script er niet uit. Het werkte niet, het was saai, het was meer geschiedenis en het was geen drama.
Roel heeft mij er toen bijgevraagd. Ik heb eerst een paar maanden onderzoek gedaan en daarna heb ik mijn visie gegeven met wat volgens mij het verhaal zou moeten zijn. Vervolgens heb ik een totaal nieuw script geschreven, maar wel op basis van een aantal goede beslissingen die al genomen waren. Bijvoorbeeld dat je je focust op de laatste 23 jaar van De Ruyter en niet z'n hele leven."
"De kracht van een script is namelijk als je goede, heldere keuzes maakt. De belangrijkste keuze vond ik het neerzetten van Michiel de Ruyter als een gewone man die eigenlijk gevangen zit in een soort wespennest, een conflict tussen de Staatsgezinden en Prinsgezinden, terwijl zijn vrouw niet meer wil dat hij naar zee gaat. We hebben het zo eenvoudig mogelijk gehouden want het is zo een ongeloofelijk complex stuk geschiedenis. Alleen al als je wil uitleggen wat een Stadhouder precies is, het Stadhouderloostijdperk, Orangisten, Republikeinen... dat is zo waanzinnig moeilijk."
De replica van het Russische fregat Shtandart speelt een belangrijke rol in de film. Het oorspronkelijke schip werd echter pas in 1703 gebouwd en was van een heel ander ontwerp dan van de schepen uit de tijd van De Ruyter. (Bron: A-film)
Niet historisch correct
Waar mogelijk hebben de filmmakers zich zoveel mogelijk aan de werkelijke gebeurtenissen gehouden volgens Roel Reiné: "Daar zijn we wel heel gedetailleerd mee bezig geweest. Ik heb heel veel bekende schilderijen gebruikt en we hebben de schilderijen precies nagebouwd. Het schip van Michiel de Ruyter, De Zeven Provinciën, is in de computer gebouwd op basis van dingen die hier in het archief liggen. Heel veel sets en kostuums zijn gebaseerd op historische feiten. Je probeert daar zo gedetailleerd en zo correct mogelijk in te zijn.
Toch weken zij hier en daar af van de geschiedenis om toch het complexe verhaal te kunnen vertellen. Voor Roel Reiné was dat geen moeilijke keuze: "Het is een speelfilm, het blijft bigger than life. Ik denk dat 70% van de film historisch correct is en 30% niet. En dat is ook iets wat je gebruikt als verhaalverteller."
Het Korps Mariniers, bestond 1,5 jaar toen zij tijdens de Tocht naar Chatham ingezet werden. Reiné wilde ze in de film terug laten komen, maar liep tegen een probleem aan: "Zij hadden in die tijd nog geen uniformen en dat was wel waar ik wat moeite mee had, want als ik wat wilde laten zien dat er iets anders was dan moeten de mariniers afwijkend zijn. Dus de uniformen van de mariniers zijn een soort lichtblauwe pakken, die waren van mariniers 100 jaar later. Dus dan gebruik je geschiedenis, maar dan manipuleer je het om toch het verhaal over te brengen."
Ook in de moordscéne van Johan de Witt koos Reiné voor een afwijking van de werkelijkheid. Want De Ruyter hoorde via een brief van de dood van zijn vriend. Reiné: "Het is veel dramatischer en interessanter als Michiel de Ruyter daar getuige van is. Dat was historisch niet zo, maar door hem dat te laten doen en de emotie te laten zien voel je de beleving van De Ruyter in die tijd. Dat is de vrijheid die je als filmmaker neemt."
Reiné is niet bang voor kritiek op dat punt. Veel van dit soort aanpassingen zijn ook vooraf met historici besproken. Reiné: "In deze film zit bijvoorbeeld veel politiek. En in die tijd was de politiek in Nederland heel saai. Dat waren 12 mannen in een kamertje die rond de tafel dagen zaten te praten tot ze tot consensus kwamen en dat werd dan wet. Dat is heel saai om naar te kijken."
Johan de Witt (Barry Atsma) in de 'Lagerhuissetting'. (Bron: A-film)
"Ik vind het Lagerhuis geweldig, waarin twee partijen scheldend tegenover elkaar staan. Dat is typisch Brits. Wat we gedaan hebben is de vergadering van de Staten Generaal gebruikt. Van die vergadering hangt een schilderij in het Rijksmuseum. We hebben dat schilderij helemaal nagebouwd: iedere vlag en iedere vaandel komt overeen, de locatie en de banken... alles klopt. Alleen is deze vergadering van de Staten-Generaal maar twee keer geweest. De vergaderingen hebben we in een Lagerhuisversie gestopt, waardoor het voor de kijker veel visueler wordt. Is het historisch correct? Nee, maar ik heb het voorgelegd aan een beroemde historicus in Leiden en die zei: je hebt helemaal gelijk want het was oersaai. En nu is het beeldend en is het prachtig."
Ook konden niet alle locaties historisch correct zijn. Het huis van Michiel de Ruyter in Amsterdam stond ooit aan de Buitenkant, pal aan de drukke haven aan het IJ. Tegenwoordig heet de straat Prinshenddrikkade en is het één van de meest vervuilde straten van Nederland door het drukke verkeer. De haven is een soort binnenhaventje voor woonboten geworden. Voor de film was het haast onmogelijk om voor het echte huis opnames te maken zo zegt Roel Reiné: "Nee, hier op de Prinshenddrikkade filmen met zoveel figuratie, cast en paarden... dat is onbetaalbaar."
"Maar er zitten wel een aantal hele historisch correcte plekken in. Bijvoorbeeld als Cornelis op bed ligt, vlak voor de moord. Dat is in het kamertje in de toren in Den Haag gedraaid waar het ook echt plaatsvond. En Cornelis in de film ligt in het bed waar Cornelis ook lag. Dat vind ik wel heel mooi."
"Ook de Dam in Amsterdam is als locatie gebruikt: prachtig en ook een historisch correcte locatie. De film begint in Vlissingen, maar die stad is heel modern geworden. Dus hebben we in Veere gefilmd, dat lijkt er heel erg op."
Historisch correct of niet, de film houdt door deze keuzes snelheid terwijl het verhaal geloofwaardig blijft. Op één punt kan de filmmakers wel iets worden aangerekend: in de film -en daarbuiten- wordt zwaar geleund op Michiel de Ruyter als oprichter van het Korps Mariniers. Johan de Witt vraagt nota bene aan De Ruyter hoe het met de nieuwe plannen van De Ruyter gaat omtrent het regiment der mariniers. Maar uit onderzoek van de historicus Ronald Prud’homme van Reine blijkt dat De Ruyter zich nauwelijks met de oprichting van het Korps heeft bemoeid, het was juist Johan de Witt die de mariniers oprichtte in 1665.
In gevecht met de Engelsen. (Bron: A-film)
Spektakel
Een belangrijk onderdeel van de film zijn natuurlijk de zeeslagen. De filmmakers konden beschikken over een klein aantal echte zeilschepen, soms wel honderden andere schepen moesten met computeranimaties worden gemaakt. Zeven 3D schepen werden tot in detail gemaakt, waaronder De Zeven Provinciën en het Engelse vlaggenschip Royal Charles.
Niet alles kon worden opgelost met computeranimaties. Ook de marine werd gevraagd om te helpen. Bijvoorbeeld om met landingsvaartuigen een boeggolf te creeëren, die men in de computer heel moeilijk realistisch kon maken.
Roel Reiné had daarom in 2013 een afspraak met de toenmalig Commandant Zeestrijdkrachten VADM Borsboom te praten: "We hadden een afspraak over deze film en we kwamen zijn kamer binnen en zagen alleen maar schilderijen van Michiel de Ruyter. Fantastisch was dat! De marine was zo gemotiveerd, ze hebben ons enorm geholpen. We hebben ook ongeveer 20 mariniers in de film als figuranten. Dat was een geweldige belevenis. De samenwerking met de marine was heel goed."
De schilderijen die Reiné op het kantoor van Borsboom zag kende hij al. Voor zijn research naar de zeeslagen had hij vele schilderijen en etsen bestudeerd: "Dan denk je wel: 'Hier wil je de mensen via de film deelgenoot van maken.' Tien jaar geleden hadden we dat technisch niet gekund. Nu kunnen we dat. Ik heb in de afgelopen jaren in Hollywood geleerd hoe je met visual effects om moet gaan en dat je ver weg moet blijven van green screens. Je moet zoveel mogelijk in camera draaien. We hadden drie echte 17e eeuwse schepen en die hebben we bijelkaar bij het Markermeer gelegd. Eén schip lag dan aan de kade aan een pier en twee schepen gingen dan op de achtergrond voorbij. Daar speelden we echt zeeslagje mee en je voelt in de film: dat is echt. Dáár achter liggen dan computerschepen. Hierdoor voelt de film ook heel natuurlijk."
"Die opnames werden met hulp van de marine gemaakt, zij hebben ons logistiek enorm geholpen."
In de constellatie van zeehelden nemen Van Ghent (Tygo Gernandt, links) en Cornelis Tromp (Hajo Bruins) een interessante plaats in. (Bron: A-film)
Constellatie van sterren
Geen goede zeeslag zonder geloofwaardige personages. Het script van Alex van Galen zorgde voor een basis waar de acteurs door in hun rol konden groeien: "Je moet 'dramaschrijven' dus dan heb je constellatie nodig: een held en een boef, de boef heeft een helper nodig, enz. Het moet een ensemble zijn waarbij de krachten op een dramatische wijze op elkaar inwerken."
"Daarom heb ik ook het hele verhaal van Johan de Witt er bij gehaald. Dat was te dramatisch om niet te gebruiken. Aan de ene kant heb je Michiel de Ruyter, zoon van een bierdrager die tegen wil en dank opperbevelhebber wordt van de grootste vloot ter wereld op dat moment. Terwijl hij niet van adel was en die vanaf zijn 11e op schepen voer met niet al te verfijnde omgangsvormen. Een lompe, boerse Zeeuw, maar ook een intelligente man. En aan de andere kant heb je Johan de Witt: charismatisch leider, hyperintelligent, de man die de wiskundeformule achter de lijfrentes uitvond, uit het regentenmilieu. Tegelijkertijd was hij arrogant en luisterde niet naar het volk.
Die twee karakters zie je samenwerken in deze film. Dat vond ik het allermooiste en daarom is dat ook het centrale thema geworden."
De bedachte constellatie van zeventiende eeuwse sterren pakte goed uit. De historische personages komen tot leven en lijken niet veel af te wijken van hoe ze in geschiedenisboeken worden beschreven.
Vooral de rol van Hajo Bruins als de verwaande en vervelende Cornelis Tromp valt op. Alex van Galen: "Ja die is echt goed. Gelijk vanaf het begin. Hij kwam de castingruimte binnen en schreeuwde met zware stem: 'Wie had hier de leiding?!' Dat was zo precies wat we nodig hadden en het werd daardoor ook zo helder voor mij om toch ook weer die rol een beetje daar op aan te passen."
Anna de Ruyter (Sanne Langelaar). (Bron: A-film)
Tranen
Jaren werkte Roel Reiné aan deze film, maar vorige week had wat hem betreft één van de hoogtepunten plaats: "Ik ben zelf een filmmaker en ik doe zelf de camera. Ik laat geen monitor op de set toe en de acteurs mogen niet zien wat ik film. Niemand ziet het eigenlijk."
Tot vorige week, want toen kreeg de cast voor het eerst de film te zien. De cast was overweldigd, Frank Lammers (Michiel de Ruyter), Sanne Langelaar (Anna de Ruyter) en Derek de Lint (politicus Johan Kievit) zaten met tranen over hun wangen naar de aftiteling te kijken. "Dat was zo'n mooi moment om dan die acteurs te zien. Het was voor hun echt een beleving en dat was voor mij een prachtige ervaring," besluit Roel Reiné.
