Wat doet Amsterdam eigenlijk voor de marinekazerne?
Bericht geplaatst: 29-11-2011
Op 1 december wordt het Marine Etablissement Amsterdam opengesteld voor publiek. Amsterdammers kunnen een kijkje nemen op het marineterrein en aansluitend debatteren en meedenken over wat er mee moet gebeuren als de gemeente Amsterdam het terrein zou kopen. Hoe gek is het idee om het terrein gewoon een Defensie-locatie te laten zijn?
De Marinekazerne Amsterdam in de jaren '90. Linksboven in beeld is het Scheepvaartmuseum te zien. Van halverwege de zeventiende eeuw tot en met halverwege de twintigste eeuw diende het als magazijn voor de marine. Schuin boven het VOC schip de Amsterdam, is de ingang van de IJ-tunnel te zien, hier stond een ander deel van de kazerne met o.a. het Paleis. Tot de jaren '60 van de vorige eeuw was alleen het gebied rond de randen van de foto land, in het midden van het terrein was water; hier werden de schepen te water gelaten.
Zie het verband
Een paar maanden geleden legde de Amsterdamse krant Het Parool onbedoeld de vinger op de zere plek. Op pagina 1 stond een juichverhaal over de mogelijke verkoop van de marinekazerne; het moet een park worden! Vervolgens werd een pagina verder gesproken over de slechte financiële toestand van Amsterdam. Weer een paar pagina's verder werd bericht over een actie van een Nederlands marineschip tegen piraten en in een groter artikel op de pagina ernaast werd uitgelegd hoe enorm het piraterij-probleem is. Ziet u het verband? De Parool-redactie niet.
Het Scheepvaartmuseum tijdens de verbouwing in 2009. Achter het bordje "Scheepvaartmuseum" gaat de naam van de oorspronkelijke eigenaar schuil. (Foto:marineschepen.nl)
De stad moet niet zo hebberig zijn
De marinekazerne maakt onderdeel uit van een landelijke organisatie die (onder andere) de Nederlandse belangen in het buitenland beschermt. Een stad als Amsterdam, sterk afhankelijk van veilig internationaal verkeer heeft juist baat bij een veilige wereld en een vrije zee. De vele cruiseschepen, koopvaardijschepen en vliegtuigen hebben vaak een lange afstand overbrugd die alleen mogelijk is als ze niet onderweg worden beschoten of gestopt door landen of terroristische organisaties.
Actuele en heel duidelijke bijdragen zijn de anti-piraterijmissies van Nederlandse marineschepen. De schepen van en naar Amsterdam die door de Golf van Aden varen, kunnen rekenen op bescherming van een vloot waar ook Nederlandse marineschepen onder vallen.
Dit containerschip zou zomaar opweg kunnen zijn richting Amsterdam. In 1488 werd de marine opgericht om schepen te beschermen tegen piraten en dat doet de marine nog steeds.
Diezelfde marine heeft echter een stukje grond (sinds 1655 in bezit) waar de gemeente Amsterdam al jaren verlekkerd naar kijkt.
Dat stukje grond ligt weliswaar in het centrum van Amsterdam, maar dat marineterrein is helemaal geen zaak van alleen de stad. Amsterdam zou juist zijn verantwoordelijkheid moeten nemen, net als andere gemeentes die op deze manier een bijdrage leveren aan een landelijke zaak.
Overigens was het terrein in de beginperiode vooral wel een zaak van de stad. Zonder de marine had bijvoorbeeld de enorm belangrijke1 handel met de landen aan de Oostzee (de zogenaamde moedernegotie2) niet mogelijk geweest, en waren Amsterdamse schepen door piraten niet aan handelen toegekomen. Steeds als Amsterdamse handels- of vissersschepen bedreigd werden (en dat was nogal vaak) stuurde men vanuit het Hollandse marine-hoofdkwartier (nu Hotel The Grand) marineschepen. Deze schepen die gebouwd waren op de huidige kazerne vochten in de Oostzee tegen Zweden, op de Noordzee tegen Engeland en in de Middellandse Zee tegen kapers3. Deze oorlogen hadden alles te maken met handel en om de economie van Holland veilig te stellen. De marine die aan de wieg stond van de rijkdom van de stad, wordt nu weggekeken.
Natuurlijk heeft het marinecomplex zelf ook direct een taak voor de stad. Dat varieert van ondersteuning aan de Sinterklaasoptocht en Sail tot uitvalsbasis van hulpdiensten tijdens rampen. Het helikopterplatform wordt door Defensie zo nu en dan gebruikt, maar ook de politie en het Koninklijk Huis hebben er dankbaar gebruik van gemaakt. De kazerne doet veel voor de stad en haar inwoners. Wat doet de stad voor de kazerne?
De gemeente zou de marinekazerne meer moeten waarderen om wat het voor de stad betekent (en de afgelopen pakweg 360 jaar heeft betekend). De stad moet niet zo hebberig zijn, en doen alsof het stukje grond onmisbaar is voor de rest van Amsterdam, terwijl op andere plaatsen de gemeente Amsterdam onzorgvuldig met de ruimte omspringt (denk aan de splinternieuwe lege kantoren in de Zuidas). Bovendien gaat het de stad allesbehalve financieel voor de wind en wordt bezuinigd op bijvoorbeeld openbaar vervoer. Moet er dan geld naar de aankoop van een kazerne?
Behalve veel historische gebouwen zijn er ook moderne gebouwen op de marinekazerne. Dit gebouw was vroeger van de Technische Opleidingen Koninklijke Marine, maar werd onlangs verbouwd en kreeg een nieuwe bestemming.
Watertandend land veroveren
Op 1 december zal menig Amsterdammer watertandend over het "verboden terrein" gaan (lees er op de website van de gemeente meer over en op de website van Architectuurcentrum Amsterdam). Er zullen ideeën komen over sportvoorzieningen, een park4 en woningen.
Dit is eigenlijk vreemd. De laatste Defensie-locatie van Amsterdam is weliswaar een mooi terrein op een centrale locatie, maar wat er zal komen kan haast niet meer voor de stad betekenen dan wat de marinekazerne nu voor de stad doet. Bovendien heeft Amsterdam al circa 40 parken en recreatiegebieden. 5 6
Wordt de Amsterdammer beter van nog een park? Heeft men daar dan zoveel geld voor over?
Nu wordt een park vaak genoemd, de afgelopen decennia waren er steeds andere ideeen. Zo werd de woningnood in Amsterdam gebruikt als excuus, maar de woningen die op dat stukje in het centrum zouden staan, zouden onbetaalbaar zijn voor menig Amsterdammer. Bovendien stortte de woningmarkt in en dus ging ook dat plan niet op. De roep om er kantoren te bouwen, wordt ook niet meer zo veel gehoord, want er staat al 1,3 miljoen vierkante meter aan kantoren leeg in de stad.7
Ook werd het terrein genoemd als locatie van het Nationaal Historisch Museum.8 Ook wordt wel gesproken over een maritiem themapark en hotels. De ideeën zijn soms heel interessant, maar kunnen net zo goed op een andere locatie waardoor een nuttige kazerne niet hoeft te wijken. Denk bijvoorbeeld aan de locatie van het vroegere(?) Maritiem Kwartier Amsterdam Noord. Soms lijkt het alsof het niet uitmaakt wat er komt, als de marine maar weg is.
Eigen schuld
Op verzoek van Admiraliteitsheer en oud-burgemeester Cornelis Witsen kreeg de marine in 1654 een vers opgespoten stukje Amsterdam van de stad. Op 12 augustus 1655 werd de akte ondertekend en was het formeel. De VOC liet een werf bouwen op Oostenburg, een paar honderd meter verderop.9
De kazerne was in de 17e eeuw een belangrijke marinescheepswerf met een magazijn (waar nu het Scheepvaartmuseum in zit). Bekende personen als Michiel de Ruyter en Vincent van Gogh10 kon je er tegen het lijf lopen. Tot de jaren '60 van de vorige eeuw was het marineterrein veel groter, maar moest inkrimpen doordat de IJtunnel werd gebouwd. Fraaie gebouwen, waaronder het Paleis werden gesloopt.11
Het "Paleis" op de marinekazerne, dat in 1968 gesloopt werd voor de IJtunnel.11
Als straks de andere gebouwen ook tegen de vlakte gaan, moet de marine ook zelf eens in de spiegel kijken. Weliswaar is Kattenburg geen echt eiland, maar zo voelt het wel. De marine en de kazerne voorop zou meer moeten doen om duidelijk te maken wat het precies doet voor de Amsterdammer en zich minder gesloten opstellen richting de gewone burger.
Waar zou men dan over kunnen communiceren? Om te beginnen zorgt de kazerne voor werkgelegenheid. Er werken namelijk niet alleen militairen op het marineterrein, maar ook veel burgers uit de stad. Dat varieert van P&O adviseurs en tandarts assistenten tot cassieres en schoenmakers. Zij werken in één van de vele gebouwen (meer dan 30) die door de krijgsmachtdelen worden gebruikt door de wervingsafdeling, afdeling keuring (alle sollicitanten van defensie worden er gekeurd, voor de bezuinigingen 100 man per dag), de afdeling voor psychologische hulp aan militairen, film en fotografie afdeling van defensie, een ziekenboeg, een groot (internationaal) congrescentrum, de Nationale Reserve en een kazerne van de mareschaussee.
Ook maakt de politie dagelijks dankbaar gebruik van de kazerne en heeft het personeel van het Scheepvaartmuseum jarenlang op de kazerne gewerkt toen het museum werd verbouwd. Zij hebben bovendien een enorm depot (het mysterieuze titanium gebouw aan de Kattenburgerstraat). Daarnaast is het terrein essentieel voor de Dodenherdenking op de Dam en Bevrijdingsdag. Het onthaal van buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders gebeurd vanuit Kattenburg en buitenlandse marineschepen kunnen er gebruik maken van voorzieningen.
Het Nederlands Elftal kon na het WK 2010 op de marinekazerne met een helikopter landen en in een veilige en rustige omgeving omkleden en in een boot stappen voor de rondvaart door de grachten. (Foto:marineschepen.nl)
Maar het Facilitair Steunpunt Amsterdam biedt ook ruimte voor incidentele ondersteuning. Zonder de kazerne was de organisatie van SAIL een haast onmogelijk evenement. Toen in 2001 tunnels in Amsterdam zouden worden opgeblazen door terroristen, werden mariniers vanuit de marinekazerne ingezet. In 2002 werd het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima (2500 militairen!) vanuit de marinebasis ondersteund en in 2005 was er een beveiligd stembureau voor de verkiezingen in Irak.12 Het Nederlands elftal zocht na het WK 2010 een beveiligd startpunt in het centrum van Amsterdam waar zij veilig konden landen; de marinekazerne dus. En zo kunnen we nog even doorgaan.
Behalve vertellen wat er gebeurt, zou de marine de kazerne vaker open kunnen stellen voor publiek.
Na de aanslagen op 11 september 2001 in de VS, werd ook Nederland bedreigd. In Amsterdam zouden tunnels worden opgeblazen. Mariniers van de (toenmalige) Bijzondere Bijstandseenheid (BBE) werden naar de Marinekazerne Amsterdam vervoerd en vanuit daar ingezet om voertuigen te controleren. (Foto:Reformatorisch Dagblad)
Tot slot
Op 1 december zal men dus gaan dagdromen over de kazerne. Misschien dat iemand aan de dromers de eerder genoemde editie van het Parool kan laten zien. Wie weet wil men het geld dan liever uitgeven aan bijvoorbeeld het leegstaande Overhoeks waarvan men niet weet wat men er mee aan moet. Veranderen de dromers niet van gedachte, dan is het echt wat het lijkt: ordinair landje pik.
Tip: voor een uitgebreide geschiedenis en achtergrondinformatie over het Marine Etablissement Amsterdam, lees het uitstekende boek "Van werf tot facilitair complex" van Alan Lemmers uit 2005.
Voor een beeld van hoe de gemeente Amsterdam de stad de afgelopen jaren heeft gewijzigd, waarbij veel historisch goed verloren is gegaan; zie de foto's op dit forum.
Bronnen en noten
1. Frijhoff, W.T.M. (2005), Geschiedenis van Amsterdam; Deel II-2; Zelfbewuste stadstaat. Amsterdam: SUN. pp 24
2. Frijhoff, W.T.M. (2004), Geschiedenis van Amsterdam; Deel II-1; Centrum van de Wereld. Amsterdam: SUN. pp 122
3. Bruijn, J. R. (1998), Varend verleden; De Nederlandse oorlogsvloot in de 17de en 18de eeuw. Amsterdam: Uitgeverij Balans
4. Centrum wil stadspark op grond marine, Het Parool, 14 april 2011.
5. Lijst van parken in Amsterdam, Wikipedia, geraadpleegd op 29 november 2011.
6. Alle parken in Amsterdam, Amsterdam.nl, 26 mei 2009.
7. Meldingsplicht lege kantoorpanden in Amsterdam, NRC.nl, 20 januari 2011.
8. Plannen voor Historisch Museum, Parool.nl, 5 juni 2007.
9.Lemmers, A.A. (2005), Van werf tot facilitair complex; 350 jaar marinegeschiedenis op Kattenburg. Den Haag: het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. pp. 27, 31
10. Vincent van Gogh, wikipedia.org, geraadpleegd op 29 november 2011.
11. 1968 Torens Marine-paleis opgeblazen, nuentoen.nl, geraadpleegd op 29 november 2011.
12.Lemmers, A.A. (2005), Van werf tot facilitair complex; 350 jaar marinegeschiedenis op Kattenburg. Den Haag: het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. pp. 181, 182
Sinds 13 augustus 2001
