Een kruisvluchtwapen is een geleid wapen dat van lancering tot inslag voortgestuwd wordt door een (vliegtuig)motor. Omdat het voortgestuwd wordt door een motor die afhankelijk is van zuurstof, is het eigenlijk een onbemand vliegtuigje en geen raket. Er wordt vaak gesproken van kruisraketten, maar dat is dus onjuist want een kruisvluchtwapen maakt geen gebruik van een raketmotor behalve in sommige gevallen bij de lancering.
Franse Exocet. De steekvlam komt van de booster (de raketmotor die het wapen genoeg snelheid geeft om uit de canister te vliegen). Na deze eerste fase wordt de booster losgekoppeld en start de vliegtuigmotor voor de kruisvlucht.
Ook Nederland heeft kruisvluchtwapens
De Koninklijke Marine beschikt al vele jaren over kruisvluchtwapens: Boeing RGM-84 Harpoon. Deze staan op de LCF'en en de M-fregatten. De Harpoon kan ook afgevuurd worden vanaf vliegtuigen en onderzeeboten. De Harpoon wordt ingezet tegen andere schepen en is sinds de jaren 70' in gebruik bij vele NAVO landen.
Hr.Ms. De Zeven Provincien lanceerde in 2008 twee Harpoons.
Dat de marine met "kruisraketten" vaart, zorgt soms voor enige verrassing bij buitenstaanders. Dat heeft alles te maken met de associaties die deze typering met zich meebrengen. Kruisraketten worden vaak verward met kernraketten. De kruisvluchtwapens van de Koninklijke Marine hebben echter een conventionele lading en zijn niet bedoeld tegen doelen op land. Ook de Tomahawk wapens die voor de schepen van de Zeven Provincien klasse gepland waren, zouden een conventionele lading hebben. Er zijn overigens wel kruisraketten met een kernkop, maar niet bij de Nederlandse marine.
Snelheid en bereik Er is slechts één Westers kruisvluchtwapen dat supersonisch kan vliegen, de overige 14 supersonische kruisvluchtwapens zijn Chinees of Russisch. De absolute uitblinker is de BrahMos II: deze vliegt niet supersonisch maar hypersonisch. De BrahMos II heeft een maximale snelheid van Mach 5 (ongeveer 6000 km/ uur) en een bereik van 290 km. Dus als dit wapen op 100 km afstand ondekt wordt, heeft een schip nog 1 minuut voor inslag. In de praktijk zal dit wapen echter op veel kortere afstand worden ontdekt door de kromming van de aarde, waardoor de reactietijd gereduceerd wordt door enkele seconden. Dit wapen is te vinden op schepen van de Indiase marine.
In de wereld van kruisvluchtwapens wordt een bereik van minder dan 300 km gezien als "short range". De "medium range" wapens hebben een bereik van max 1000 km. Wapens met een bereik van meer dan 1000 km behoren tot de "long range" categorie. Het bereik in die laatste categorie kan overigens behoorlijk oplopen. Een voorbeeld is de Russische Kh-55, dit wapen heeft een bereik van 3000 km.
De BrahMos is een familie van kruisvluchtwapens van Indiase en Russische makelij.
Eigenschappen
Kruisvluchtwapens kunnen worden afgevuurd door schepen, vliegtuigen, onderzeeboten en vanaf walinstallaties. De wapens worden ingezet tegen oppervlaktedoelen : schepen of op land. Sommige wapens zijn geschikt tegen beide doelen, de Tomahawk en nieuwe Harpoons zijn een voorbeeld. De kracht van kruisvluchtwapens is dat ze over grote afstand zelfstandig naar hun doel kunnen vliegen. Ook het zoeken van het doel kunnen de wapens zelfstandig. Een wapen kan volgens positiebepaling (zoals GPS) het doel vinden, middels een eigen radar of een eigen camera.
Bij veel kruisvluchtwapens is het mogelijk om een traject naar het doel te programmeren; het vliegt dan de hele route via meerdere waypoints. Als een schip het wapen ziet aankomen, weet het niet zeker in welke richting de vijand zit, doordat het wapen niet in een rechte lijn naar het doel is gevlogen. Een ander voordeel is dat als er meerdere kruisvluchtwapens worden afgevuurd op één doel, de routes zo ingesteld kunnen worden dat de wapens tegelijkertijd van verschillende kanten komen aanvliegen.
Veel moderne kruisvluchtwapens vliegen (een deel van het traject) vlak boven water of land, op een hoogte 10 meter of minder. Door de kromming van de aarde zijn raketten die hoger vliegen veel eerder te zien door een scheepsradar dan wapens die heel laag vliegen. Deze sea-skimmers zijn daardoor pas op een afstand van 30 tot 45 kilometer te zien waardoor de reactietijd heel kort is.
Een andere eigenschap van veel moderne kruisvluchtwapens is het gedrag in de laatste fase voor impact. Een aantal wapens versnelt om zo onderschepping nog lastiger te maken en andere wapens maken gebruik van ontwijkende bewegingen. Zij zullen bijvoorbeeld zigzaggend op het schip afkomen. Hierdoor moeten de computers van de verdediging steeds rekenen waar ze hun eigen raket of granaten het best heen kunnen sturen.
Bekende kruisvluchtwapens
Er zijn zeer veel kruisvluchtwapens in gebruik. Veel landen zijn producenten van kruisvluchtwapens. Denk aan de Verenigde Staten, Japan, Pakistan, Frankrijk, Rusland, Noorwegen, China, Turkije en Zuid-Korea. Hieronder een kleine selectie
Binnen de NAVO zijn de Harpoon en Exocet missiles de bekendste kruisvluchtwapens tegen schepen. Dit zijn vrij langzame wapens voor relatief korte afstand. Harpoon heeft een snelheid van 800 km/uur en een bereik van 140 km. De Exocet vliegt 1100 km/uur en heeft een bereik van 180 km.
Raytheon Tomahawk.
Het bekendste kruisvluchtwapen tegen landdoelen is de Raytheon Tomahawk. Een Tomahawk vliegt ongeveer even snel (of langzaam) als een Harpoon, maar heeft een bereik van 2500 km. De Tomahawk Land Attack Missile (TLAM) is in het verleden veelvuldig gebruikt in de strijd in Irak en Afghanistan, en begin 2011 tijdens Operation Odyssey Dawn tegen Libische strijdkrachten aan de kant van Khaddafi.
Een splinternieuw, maar iets minder bekend kruisvluchtwapen kreeg eind september 2011 veel aandacht op het internet dankzij de eerste beelden van een test: de Kongsberg Naval Strike Missile (NSM). Deze zijn te vinden op onder andere de Noorse Skjold klasse patrouilleboten.
Kongsberg NSM missile test. Zoals gebruikelijk wordt het doelschip niet tot zinken gebracht; het is immers een test en dan is het redelijk onveilig om met een oorlogskop te vliegen en daarnaast moet het doelschip nog een keer worden gebruikt.
De NSM is een stealth cruise missile van Noorse makelij, en kan worden ingezet tegen schepen en landdoelen. Het kruisvluchtwapen heeft een bereik van ongeveer 185 kilometer en een max snelheid van rond de 1000 km per uur (hoog subsonisch). De NSM vliegt heel laag over terrein en vlak over het water waardoor hij lang onder de radar blijft. Zodra de NSM dichter bij het doel komt en binnen bereik is van de radar, zal hij door de stealth eigenschappen nog langer onopgemerkt kunnen blijven (raketten zijn al moeilijk te zien, dit maakt het extra lastig). Om de verdediging van een schip helemaal kansloos te maken maakt de NSM in de laatste fase van de vlucht ontwijkende bewegingen en -nu komt het- maakt hij geen gebruik van een eigen radar. De NSM kan namelijk dankzij zijn camera het doelschip zien én herkennen. Voordelen van camera ten opzichte van radar: met een radar kan je niet goed een schip herkennen maar met een camera wel, het schip merkt niet dat er een raket aankomt want de camera zendt geen signaal uit en een radar wel, verdedigingsmaatregelen van een schip zoals stealth en stoorzenders hebben geen effect op de NSM. Nadat de NSM doel heeft gekozen dringt hij het schip binnen met een titanium oorlogskop, waarna 125 kilo aan explosieven in het schip ontploft.
USS Florida (Ohio klasse) lanceert Tomahawk.
Kruisvluchtwapens tegen schepen in de praktijk
Vele malen zijn kruisvluchtwapens (en dan vooral de Tomahawk) ingezet tegen landdoelen. Denk dan aan de Golfoorlog, Kosovo oorlog en Libië in 2011. Minder frequent, zijn kruisvluchtwapens ingezet tegen schepen.
1967 - De Israelische destroyer Eilat was het eerste schip dat tot zinken werd gebracht door een kruisvluchtwapen. Het betrof een SS-N-2 Styx, afgevuurd door Egyptische marineschepen.
1971 - Indiase marineschepen brachten Pakistaanse marineschepen tot zinken met Styx kruisvluchtwapens.
1982 - Tijdens de Falkland Oorlog wordt HMS Sheffield tot zinken gebracht door een Exocet, HMS Glamorgan werd beschadigd door een Exocet die de hangar trof. De Atlantic Conveyer, een container schip dat ingehuurd werd door de Britten, zonk na een treffer van een Exocet.
1987 - USS Stark, een Amerikaanse fregat van de OH Perry klasse, werd geraakt door twee Exocets afgevuurd door een Irakees vliegtuig.
1988 - IS Sahand, een Iraans fregat, werd dodelijk getroffen door onder andere drie Harpoons die werden afgevuurd door de Amerikaanse marine.
1991 - Het Amerikaanse slagschip USS Missouri werd aangevallen met twee Silkworms. De Britse destroyer HMS Gloucester (Type 42) haalde de twee kruisvluchtwapens neer met Sea Darts. Dit was de eerste keer dat een kruisvluchtwapen door een raket werd neergehaald.
2006 - INS Hanit, een Israelisch korvet van de Sa'ar 5 klasse, wordt geraakt door een C-802 (Yingji-82) afgevuurd vanaf de wal door Hezbollah.
HMS Sheffield na te zijn getroffen door een Exocet tijdens de Falklandoorlog in 1982. De Sheffield zonk uiteindelijk.
Uit deze reeks gebeurtenissen blijkt dat verdediging tegen kruisvluchtwapens lastig is, maar dat een aantal treffers mogelijk voorkomen had kunnen worden (Hanit, Stark en Sheffield). Verder blijkt dat de zwaarste schade die een kruisvluchtwapen veroorzaakt, niet zozeer de explosie zelf is, maar de vreselijke branden die ontstaan door de raketbrandstof. Hierdoor wordt meer schade aangericht dan vaak gedacht. De schepen die zijn gezonken, zijn niet gezonken door een gat in de romp veroorzaakt door het wapen, maar zijn uitgebrand of ontploft toen de brand munitieruimtes bereikte. De wapens zijn allemaal boven de waterlijn ingeslagen.
Kruisvluchtwapens zijn dus zeer lastig te bestrijden en richten veel schade aan. Torpedo's zijn echter nog moeilijker te bestrijden en breken een schip in tweeën.
