Marineschepen.nl
 
   
 

Zuiderkruis bevoorradingsschip


Door: Jaime Karremann
Laatst aangepast: 13-11-2015


Hr.Ms. Zuiderkruis was het tweede bevoorradingsschip van de Koninklijke Marine en was in dienst van 1975 t/m 2012. De Zuiderkruis was een verbeterde versie van Hr.Ms. Poolster en het eerste marineschip dat ruimte bood voor vrouwelijke opvarenden. Het schip zou oorspronkelijk in het jaar 2000 worden vervangen, maar vervanging werd door bezuinigingen keer op keer opgeschoven tot het schip in 2012 uit dienst werd gesteld. Hr.Ms. Zuiderkruis is vervangen door het JSS Zr.Ms. Karel Doorman, dat overigens geen bevoorradingsschip is.

Ga direct naar specificaties (onderaan deze pagina).


Hr.Ms. Zuiderkruis. (foto: Koninklijke Marine)

Naam en bijnaam
De naam "Zuiderkruis" lijkt binnen de marinevloot afwijkend, al was het reeds het derde schip met die naam. Een marineschip vernoemd naar een sterrenbeeld is wel te verklaren. De naam van de eerste Nederlandse bevoorrader, Hr.Ms. Poolster, werd "ontleend aan het voornaamste bevoorradingsschip der vroegere gouvernements marine" aldus Hoofd van het Bureau Nieuwbouw Schepen Ir. De Klerk in een brief van juli 19621. Toen de tweede bevoorrader er zo'n 10 jaar later aankwam, lag het voor de hand om ook dat schip te noemen naar een voorganger met een buitenaardse naam. De keuze viel op "Zuiderkruis". Drie keer eerder werd een marineschip zo genoemd en de keer daarvoor betrof het een troepentransportschip uit 1944.



Naarmate de leeftijd van de Zuiderkruis vorderde werd de oude bevoorrader steeds vaker aangeduid met "de Oude Dame".2 Waarschijnlijk gebeurde dit vooral in de marinemedia en in mindere mate door bemanningsleden. Deze bijnaam was bovendien niet exclusief voorbehouden voor de Zuiderkruis, het is eerder een algemene liefkozende bijnaam voor marinematerieel op leeftijd. Met die bijnaam werden namelijk jaren eerder ook de Poolster en het laatste GW-fregat Hr.Ms. De Ruyter3 aangesproken.

Het motto van Hr.Ms. Zuiderkruis was "Geduldig, bereid".


Hr.Ms. Zuiderkruis gefilmd vanuit een Britse Seaking.

Tweede bevoorradingsschip
Met de komst van Hr.Ms. Poolster begin jaren '60, kreeg de Nederlandse vloot eindelijk de beschikking over een eigen bevoorradingsschip dat in staat was om het verblijf van vlootverbanden op zee te verlengen. Maar één is geen. Als de Poolster in onderhoud zou zijn, zouden destijds de dik 25(!) kruisers, jagers en fregatten het zonder nationale bevoorrading moeten doen.

Bovendien was een belangrijk deel van de vloot georganiseerd in onderzeebootbestrijdingsgroepen die in de Atlantische Oceaan moesten jagen op de steeds verder reikende Russische onderzeeboten.

Deze groepen zouden de beschikking moeten hebben over ieder een eigen bevoorradingsschip om flexibel te kunnen opereren. De behoefte aan een tweede bevoorradingsschip was er dus al snel. Later werd zelfs gesproken over drie bevoorradingsschepen voor drie onderzeebootbestrijdingsgroepen4, maar de derde is nooit besteld (al is Zr.Ms. Rotterdam via een omweg daar wel uit voortgekomen).

In 1970 en 1971 werkte de marine aan stafeisen voor een tweede bevoorradingsschip en in oktober 1971 maakte de Alle Hens bekend dat de voorbereidingen voor het tweede bevoorradingsschip zover gevorderd waren dat de bouw van het schip eind 1972/ begin 1973 aanbesteed zou kunnen worden. "Daarmede zal dan een aanvang zijn gemaakt met het opvullen van een leemte in de zeegaande logistieke ondersteuning van de onderzeebootbestrijdingsgroepen op de oceaan."5


Een artist impression van de Zuiderkruis uit 1972. (Bron: Koninklijke Marine)

Zuiderkruis ontsnapt aan bezuinigingsmes
Minister van Defensie De Koster ging voortvarend aan de slag en bestelde reeds op 3 oktober 1972 het bevoorradingsschip bij Verolme Verenigde Scheepswerven. Had de minister minder voortvarend te werk gegaan, dan is het nog maar de vraag of de Zuiderkruis ooit zou zijn gebouwd.

Toen De Koster (VVD) opdracht gaf tot bouw van het schip, maakte de minister deel uit van een zogenaamd rompkabinet. Kabinet Biesheuvel I was in augustus van dat jaar demissionair geraakt doordat één van de regeringspartijen was opgestapt. De resterende partijen (ARP, KVP, VVD en CHU) gingen verder als rompkabinet Biesheuvel II, met als belangrijkste taak de voorbereiding van vervroegde verkiezingen van de Tweede Kamer op 29 november 1972. Juist die verkiezingen zouden gewonnen worden door de Partij van de Arbeid, de partij bij wie de bestelling van het tweede bevoorradingsschip in het verkeerde keelgat schoot.

Op 18 oktober 1972 was het namelijk vooral de latere staatssecretaris en minister van Defensie Bram Stemerdink (PvdA) die zich in de Tweede Kamer liet horen tegen diverse besluiten van De Koster, waaronder de bestelling van de Zuiderkruis, maar ook de vervanging van de Starfighter (wat later de F-16 zou worden) en divers materieel voor de landmacht. Samen met De Gaay Fortman (ARP), Wieldraaijer (PvdA) en Imkamp (D66) diende Stemerdink een motie in tegen de besluiten omdat zij vonden dat de minister de projecten had moeten laten liggen in afwachting van de Commissie Van Rijckevorsel, die een aantal maanden later een nieuwe visie zou presenteren op Defensie in de toekomst. De PvdA had eerder samen met D66 en PPR een bezuinigingsplan op Defensie van 1,5 miljard gulden geschreven. De besluiten van De Koster maakten echter een aantal zaken onomkeerbaar en die pasten niet in de visie van Stemerdink, waarin bijvoorbeeld het opereren in een langdurig conflict niet een hoofdtaak was van de marine.



Tijdens de vergadering stelde Stermerdink dan ook voor om onder andere de bestelling van de tweede bevoorrader te annuleren, hetgeen 23 miljoen gulden zou schelen: "In de memorie van toelichting bij de defensiebegroting 1972 zegt de Minister dat de bouw van het tweede bevoorradingsschip eind 1972/begin 1973 zal kunnen worden aanbesteed. In de memorie van toelichting bij de begroting 1973 zegt de Minister dat de bouw in de herfst van 1972 zal worden aanbesteed. Nu neem ik het de Minister bijzonder kwalijk dat hij, hoewel hij wist dat alle begrotingen behandeld zouden worden vóór 29 november (...) toch de bouw van het tweede bevoorradingsschip heeft aanbesteed, voordat de begroting van Defensie in de Kamer kon worden behandeld. Ik neem niet aan dat de Minister een half schip heeft besteld om z'n opvolger nog gelegenheid te geven de andere helft te bestellen. Met behulp van het amendement op stuk nr. 7 zullen wij trachten alsnog deze bestelling ongedaan te maken."6

Een paar maanden later werd Stemerdink benoemd tot staatssecretaris van Defensie, maar de bouw van de Zuiderkruis kon niet meer worden tegengehouden.

zuiderkruis
Hr.Ms. Zuiderkruis voorzag Nederlandse én buitenlandse marineschepen van voorraden. Hier een BOZ met een Duits fregat.

Bouw te Alblasserdam, IJsselmonde en Rozenburg
Met de bestelling van de Zuiderkruis, waarvan de naam al twee dagen nadien in de Nederlandse pers uitlekte, was 69 miljoen gulden gemoeid. Het ontwerp van de tweede bevoorrader was gebaseerd op Hr.Ms. Poolster, al kende de Zuiderkruis diverse verbeteringen. Het was bovendien een voor die tijd modern schip. Zo werd Hr.Ms. Poolster voortgestuwd door stoom, de Zuiderkruis door diesels. Het jongste schip was daarnaast voorzien van een verbeterde laadcapaciteit door de inbouw van liften, een robuuste uitrusting van de bevoorradingsposities en betere leefomstandigheden door onder meer airconditioning.

Op 15 oktober 1974 werd het bevoorradingsschip Zuiderkruis door mevrouw E. J. van de Vijver-Salomé, echtgenote van de voormalige vlagofficier materieel der Koninklijke Marine, gedoopt en vervolgens te water gelaten. De feestelijke gebeurtenis had plaats bij Verolme scheepswerf te Alblasserdam. De kosten van de Zuiderkruis waren na de te waterlating opgelopen tot 85 miljoen gulden.7

Dat de Zuiderkruis graag naar zee vertrok bleek al snel. Krap een half jaar na de tewaterlating, was men op de werf van Verolme in IJsselmonde tests aan het uitvoeren met de motoren van de nieuwe bevoorrader, die aan de kade lag. De schroefbladen stonden die middag op 12 maart 1975 echter in de verkeerde stand en het 170 meter lange schip schoot vooruit. De trossen knapten en de valreep brak in stukken. Schade: 100.000 gulden.8

Een maand later werd de Zuiderkruis naar de Verolme werf in Rozenburg gesleept voor de afbouw. Op 27 juni 1975 werd het nieuwe bevoorradingsschip in dienst gesteld.


Tewaterlating van de Zuiderkruis bij Verolme Verenigde Scheepswerven te Alblasserdam door mevrouw E. J. van de Vijver-Salomé op 15 oktober 1974. (Foto: Koninklijke Marine)

Bedrijven
De volgende bedrijven hebben meegewerkt aan het ontwerp, de bouw van dit project, of hebben producten of diensten geleverd (en hebben een bedrijfspagina):



Geïnteresseerd in een bedrijfspagina? Kijk hier voor meer informatie

Bevoorraden en meer
De Zuiderkruis kon maximaal vier schepen tegelijk bevoorraden: één schip aan iedere zijde, één schip via de brandstofslang aan de achterzijde en een vertical replenishment (VERTREP) met de helikopter. Overigens wordt de Bevoorrading op Zee (BOZ)-mogelijkheid via de achterzijde vooral gebruikt bij zeer slecht weer. De Zuiderkruis had wel twee laadstations per zijde om twee verschillende soorten brandstof tegelijk af te geven.

Bevoorrading is altijd de specialiteit geweest van Hr.Ms. Zuiderkruis, maar tot de komst van het LPD Zr.Ms. Rotterdam in 1996 diende de Zuiderkruis samen met de Poolster ook als (provisorisch) transportschip voor het Korps Mariniers. De Zuiderkruis kon zo'n 150 mariniers in een zeer beperkte accommodatie meevoeren voor maximaal een aantal dagen.9 Na 2006 ging het schip permanent door het leven als Fast Combat Support Ship, ofwel een snel ondersteunend schip dat onder andere ook boardings uitvoert en aan wetshandhaving op zee kan doen. (Al werd de ZUI in 1991 tijdens Operation Desert Storm in de Perzische Golf eveneens ingezet als Fast Combat Support Ship).10

De laadcapaciteit van de Zuiderkruis was 10.300 ton. Daarvan was ruimte voor 9.000 ton brandstof (scheepsdiesel F76, AVCAT vliegtuigbrandstof F44). Verder had de ZUI ruimte voor munitie, onderdelen, drinkwater, voeding (droog of bevroren) en gekoelde dranken.


Bevoorrading op zee. De olielaadslang nadert de kelk op het fregat. (Foto: Koninklijke Marine)

Sensoren en wapensystemen
Hr.Ms. Zuiderkruis was weliswaar een heus marineschip, maar het geheel aan wapens en sensoren was uiteraard beperkt. Tot de geplande Goalkeeper door Holland Signaal in de jaren '80 geleverd kon worden, moest de ZKRS het doen met twee 20mm mitrailleurs.
In de kleine commandocentrale van het schip verscheen de informatie van de belangrijkste sensoren op de beeldkasten: de Decca TM 1226C navigatieradars. Uiteraard was dit ook de locatie voor de Elektronische Oorlogsvoering (EOV). Daarnaast werd zeker de eerste decennia druk geplot in de centrale. Zeker als de Zuiderkruis tijdens een oefening weer als "mainbody" (belangrijkste eenheid) in een verband voer en door diverse fregatten moest worden beschermd.


Hr.Ms. Zuiderkruis met twee S-fregatten en een GW-fregat. (Foto: Koninklijke Marine)

Vrouwen aan boord
Eind jaren '70 was het varende bedrijf voorbehouden aan mannen. Er waren wel vrouwen werkzaam bij de zeemacht, maar alleen in walfuncties. Mede onder druk van het verdrag betreffende de politieke rechten van de vrouw dat in 1971 in werking trad, werd gestart met een proefproject om ook vrouwen aan boord te plaatsen.11 In mei 1979 besloot de marineleiding tot een proef.12 Dankzij dit experiment was de Koninklijke Marine de eerste van Europese marines met vrouwen aan boord. De nieuwe bevoorrader Hr.Ms. Zuiderkruis werd voor de proef uitgekozen, omdat (volgens de Alle Hens van februari 1981) "het bevoorradingsschip ten opzichte van andere marineschepen ruimer van opzet is en de benodige verblijven op vrij eenvoudige wijze geschikt gemaakt konden worden voor de huisvesting van personeel".13 Maar mogelijk dat de Zuiderkruis ook was uitgekozen voor de 22 vrijwilligsters omdat het een bevoorrader was, en geen fregat.

Zo werd de Zuiderkruis voorgoed gekoppeld aan de enigszins rumoerige introductie van vrouwen aan boord van marineschepen.

Voor Hr.Ms. Zuiderkruis was al groot onderhoud gepland, dus werd direct een verbouwing gestart voor 50.000 gulden. Voor de toekomstige bemanningsleden werden aparte slaapverblijven gebouwd, uiteraard werden ook de sanitairvoorzieningen gescheiden. 14 Er kwamen geen aparte dagverblijven, wel werden voor de vrouwen een paar praktische voorzieningen aangebracht, zoals een wasmachine voor de fijne was. Verder werd de uitrusting van de ziekenboeg aangepast, en het pakket van de scheeps-toko uitgebreid (bijvoorbeeld met panties). Het pakket weekbladen aan boord werd uitgebreid met een aantal vrouwenbladen.15

In februari 1981 stapten de 22 vrouwen aan boord. Voor de huidige tijd is de algemene terughoudendheid van toen, opvallend. Commandant van de Zuiderkruis kapitein ter zee J.H.G. van Swaay concludeerde in 1981 na vier maanden: "De meisjes hebben redelijk aan de verwachtingen voldaan, maar we zullen moeten afwachten of zij het over een langere periode fysiek vol zullen houden." 16

Binnen de Koninklijke Marine was men nog niet echt klaar voor deze nieuwe stap. Buiten de marine helemaal niet; vooral de pers wist wilde verhalen te bedenken over gebeurtenissen aan boord en de vakbonden wisten halverwege 1982 bijna dagelijks op de voorpagina's te vertellen hoezeer het project mislukt was. Van Swaay was destijds niet blij met de wilde "Love Boat"-verhalen. Juist om daadwerkelijke incidenten te voorkomen had hij strenge regels opgesteld. Zo was fysiek contact (inclusief dansen en een felicitatiekus17) verboden.18

Uiteindelijk was er natuurlijk geen weg terug en maken sindsdien vrouwen deel uit van de bemanningen op Zijner Majesteits schepen.

zuiderkruis infographic
De plunjebaal van Hr.Ms. Zuiderkruis. De lijst met havens op de foto (rechts) zijn alle 133 havens die de bevoorrader minimaal 1 keer heeft bezocht. Zie voor het volledige verhaal het bijbehorende artikel door op de foto te klikken. (Foto en vormgeving: marineschepen.nl)

Oefeningen en missies
Van 1975 t/m 2011 voer Hr.Ms. Zuiderkruis de hele wereld over. De ZKRS deed mee aan vele oefeningen en ernstoperaties. Daarnaast deed het 433 havens aan. Van die havenbezoeken is hier een overzicht te zien.

De eerste reis van de ZUI was direct een zonnige. Op 4 augustus 1975 vertrok de bevoorrader met Westland Wasp boordhelikopter naar Lock Striven waar het werd opgetopt met dieselolie. Via Madeira zakte het jonge marineschip af naar Curacao, terwijl onderweg dagelijks werd geoefend op averij-, brandbestrijding en met de helikopter. In de tussentijd moesten vele grote en kleine storingen worden verholpen, waarvan de nodige al tijdens de proeftocht waren gesignaleerd, maar niet afdoende bleken te zijn verholpen. De aandacht in de West was groot. Het schip werd onthaald door de spuitende sleepboot Wamandai en een laag vliegende Neptune van de marine. Op 12 september was het weer terug in Den Helder.19


Hard werken, hard ontspannen.

Eén van de reizen die op de opvarenden ongetwijfeld veel indruk heeft gemaakt was Fairwind 1988. Met het L-fregat Hr.Ms. Witte de With, de S-fregatten Hr.Ms. Kortenaer en Hr.Ms. Jan van Brakel voer het bevoorradingsschip naar onder andere Australië, Indonesië en Japan. Een hoogtepunt, maar helaas ook een dieptepunt; twee opvarenden van Hr.Ms. Zuiderkruis overleden tijdens de reis. Eén van de twee was de commandant van het schip.

Een jaar later, van 27 mei tot 11 juni 1989, deed Hr.Ms. Zuiderkruis weer van zich spreken. Nu was het schip echter met S-fregat Hr.Ms. Abraham Crijnssen in een totaal andere hoek van de wereld: de Barentszzee ten noorden van Rusland. Het doel van de twee schepen was een spionagemissie. Voor Operatie Blue Nose werd extra apparatuur aan boord van de schepen geplaatst om verbindingen van de Sovjetmarine af te kunnen luisteren, plus om de akoestische en radarsignalen op te vangen en op te slaan. Met geavanceerde infraroodcamera's en videoapparatuur moest informatie vergaard worden.
De missie was een groot succes; de Nederlandse schepen volgden onder andere een Sovjet onderzeebootbestrijdingsoefening en de lancering van een ballistische raket door een onderzeeboot. Ook nam het vele Russische schepen waar, waaronder een vliegkampschip van de Kiev klasse, destroyers van de Kashin klasse en Sovremenny klasse. Overigens toonden de Sovjets meer interesse in de bevoorrader dan in het fregat. De Crijnssen en de Zuiderkruis kwamen later die zomer terug met uniek inlichtingenmateriaal.20, 21


Een bevoorrading op zee met S-fregat Hr.Ms. Piet Heyn. (Foto: Koninklijke Marine)

Amper een jaar later zag de wereld er weer anders uit. De Tweede Golfoorlog begon en dit leverde nieuwe missies op in het Midden-Oosten. Op 5 december 1990 losten Hr.Ms. Philips van Almonde, Hr.Ms. Jacob van Heemskerck en Hr.Ms. Zuiderkruis de twee eerste schepen in de Golf af. Daar droegen ze bij aan de operaties ‘Desert Shield’ en ‘Desert Storm’. Maar de Zuiderkruis deed ook andere zaken, zo fungeerde het in 1991 als mobiel noodhospitaal bij Dubai.

In de jaren '90 stond ook (voormalig) Joegoslavië in brand. De burgeroorlog was aanleiding voor de internationale gemeenschap om een wapenembargo af te kondigen. Marineschepen uit grote delen van de wereld voeren naar de Adriatische Zee. Zo ook Hr.Ms. Zuiderkruis: in 1993 en 1996 deed het mee aan Operatie 'Sharp Guard'.

De vijfduizendste bevoorrading van Hr.Ms. Zuiderkruis had plaats tijdens de eerste eskaderreis van 1999. Die leidde de bevoorrader, samen met Hr.Ms. De Ruyter, Van Nes en BNS Wandelaar, naar de Oostkust van de Verenigde Staten voor de oefening Joint Task Force Exercise/ Theater Ballistic Missile Defense Initiative 1999-1 (JTFEX/ TBMDI 99-1). Omdat de schepen ook zouden gaan lanceren werd de Zuiderkruis "Full and Down" geladen met munitie, inclusief vier Exocets voor het Belgische fregat BNS Wandelaar.

In 2003 was callsign PAPA ALPHA ZULU INDIA22 weer te horen tijdens een ernstmissie. Ditmaal in de Middellandse Zee tijdens Operatie ‘Active Endeavour’, samen met M-fregat Hr.Ms. Tjerk Hiddes. En eind 2003 voorzag de Zuiderkruis Hr.Ms. Rotterdam van goederen, brandstof en een helikopter voor de kust van Liberia tijdens UNMIL.23

zuiderkruis
De bak van het schip vlak voor een bevoorrading in 2003.

Was de Zuiderkruis in 1980 het eerste schip met vrouwen aan boord. In 2007 had het opnieuw een primeur. Ondanks de hoge leeftijd was het in 2007 en 2010 stationsschip in de West, in plaats van een fregat (in verband met een tekort aan fregatten bij de marine).

In 2007 twijfelden sceptici of een tanker deze taak wel op zich kon nemen, omdat al decennialang fregatten achter drugsbendes aan zaten. Toenmalig commandant van Hr.Ms. Zuiderkruis KLTZ Oscar van Lent was daar duidelijk over: “Qua laadcapaciteit kunnen wij 10.300 ton vervoeren. De grote transportcapaciteit om goederen, personeel of evacués te vervoeren, maakt het schip zeer geschikt voor bijvoorbeeld hulpverlening na een orkaanpassage. Daarnaast kan het schip maar liefst 5.500 liter water per dag produceren, beschikken wij over medische faciliteiten – inclusief een operatiekamer –, kan de boordhelikopter voor transport of evacuaties worden ingezet én kan de bemanning expertise leveren op het gebied van brandbestrijding, herstelwerkzaamheden en zelfs religieuze begeleiding.” 24 In 2007 wist de Zuiderkruis in het Caribisch gebied 530 kilo aan drugs te vangen.

zuiderkruis
Drugsvangst aan boord van Hr.Ms. Zuiderkruis in 2007. (foto: Koninklijke Marine)

Voor het bevoorradingsschip in 2010 voor de tweede maal naar de West vertrok, wist het nog een prestatie van formaat neer te zetten. In mei en juni 2010 doorliep het de NOST (Netherlands Operational Sea Training) met succes. Voor de eerste keer volgde een Nederlandse bevoorrader deze zware training voor fregatten. Bovendien was de score van de Zuiderkruis zeer hoog (very satisfactory). Na het afronden van de training was het schip gereed om -naast de taken van een bevoorrader- ook ingezet te worden voor drugsbestrijdingoperaties, humanitaire missies en antipiraterijmissies.


Hr.Ms. Zuiderkruis voer op 27 augustus 2010 als het nieuwe stationsschip in de West de haven van Willemstad binnen. (Foto: CAVDD)

Na de toch wat bijzondere missies van Hr.Ms. Zuiderkruis als stationsschip in 2010, werd het in augustus 2011 nog éénmaal op pad gestuurd. Dit keer richting de Golf van Aden en de Indische Oceaan, onder leiding van KLTZ Herman de Groot, om piraterij te bestrijden. Ook daar maakte de Oude Dame het nodige mee. ZKRS ontdekte in een riviermonding een nieuw piratenkamp. Verder ondernam het schip actie tegen piraten en beschermde het koopvaardijschepen. Donderdag 15 december 2011 passeerde Hr.Ms. Zuiderkruis voor de laatste maal na een missie de havenhoofden in Den Helder.

Jaren na deze laatste reis van de Zuiderkruis werd bekend dat het schip bij had gedragen aan speciale operaties. Special forces van het Korps Mariniers hebben in 2011 Somalische piratenschepen gesaboteerd met explosieven tijdens nachtelijke acties. Deze explosieven plaatsten zij onder de moederschepen, waardoor zij niet meer ingezet konden worden. Vier kikvorsmannen van het Korps worden op 14 november 2019 onderscheiden met het Kruis van Verdienste.
Uit een ver verleden: bier op zee.



Uiteraard zijn bovenstaande oefeningen en missies een kleine selectie. De bevoorrader maakte bijvoorbeeld regelmatig deel uit van de permanente NAVO-eskaders op de Atlantische Oceaan en in de Middellandse Zee. Ook deed het schip heel alledaagse zaken: opwerken op de Noordzee, helikopterkwalificaties en navigatie oefeningen. Maar de A832 was bijvoorbeld ook in 2003 met Hr.Ms. Van Galen, Van Speijk en de Belgische BNS Wandelaar in New York, vlak na deelname aan de oefening Joint Maritime Course. En zo nog veel meer.

In de periode 1975 - 2005 voerde de Zuiderkruis bijna zesduizend bevoorradingen-op-zee uit.25


Hr.Ms. Rotterdam krijgt brandstof van Hr.Ms. Zuiderkruis tijdens een Bevoorrading op Zee in 2006. Hr.Ms. Rotterdam was op weg naar Suriname om hulp te verlenen aan het door watersnood getroffen land. (Foto: CAVDD)

Einde als schroot
Jarenlange inzet gaat een schip niet in de koude kleren zitten en de noodzaak tot vervanging was bij de marine lange tijd duidelijk. Hr.Ms. Zuiderkruis zou oorspronkelijk in 2000 worden vervangen. In de jaren '90 was het plan om de bevoorrader in 2002 (bij een leeftijd van 27 jaar) te laten aflossen, maar dat werd door politieke beslissingen vertraagd. Het schip onderging daarom in 2001 levensverlengend onderhoud om in 2010 of 2011 te worden vervangen. Die vervanging werd opnieuw vertraagd door bezuinigingen en zou het schip tot op z'n vroegst 2014 blijven varen tot de komst van het Joint Support Ship Karel Doorman.

Op 29 oktober 2008 leek het er even op dat het schip figuurlijk roemloos ten onder ging. Letterlijk was dat al gebeurd, want het was gezonken in de thuishaven. Het schip lag met "de kont" op de bodem. Door snel optreden van de bemanning en later de Marinebrandweer en Marinebedrijf, kon grotere schade worden voorkomen. De schade bleef beperkt tot de machinekamers. Na reparatie en onderhoud was het schip weer zeewaardig en zou het tot de nieuwe geplande einddatum in 2013 in dienst kunnen blijven.26

Op 8 april 2011 werd echter bekend dat Hr.Ms. Zuiderkruis toch eerder zou worden bedankt. De Zuiderkruis werd op 10 februari 2012 in Den Helder uit dienst gesteld. De scheepsbel werd overhandigd aan de vrouw van astronaut André Kuipers die op dat moment in het ISS om de aarde draaid. Hij was van alle Nederlanders het dichtst bij de naamgever van de bevoorrader: het sterrenbeeld Zuiderkruis.

zuiderkruis
De vlag van Hr.Ms. Zuiderkruis werd op 10 februari 2012 om iets over 12 uur voor de laatste maal neergehaald. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)

Van februari 2012 tot februari 2014 lag de Zuiderkruis vervolgens tegen de kant in Den Helder. De bevoorrader lag er de eerste jaren in afwachting van een koper. Toenmalig minister van Defensie Hans Hillen bevestigde in maart 2012 dat er belangstelling was, maar wilde niet zeggen om welk land het ging. Volgens het Noordhollands Dagblad betrof het Pakistan, eigenaar van de voormalige Hr.Ms. Poolster.27

Toch slaagde het Ministerie er niet in om de A832 te verkopen.

Begin 2013 werd de Zuiderkruis van alle voorraden en onderdelen ontdaan en op 1 april van dat jaar viel de deur in het slot, in afwachting van een geïnteresseerde sloper. Op 24 juni 2013 maakte minister Hennis-Plasschaert bekend dat het oude bevoorradingsschip verschroot zou worden.28

Op vrijdag 21 februari 2014 werd de Zuiderkruis omstreeks half zes uit de Nieuwe Haven gesleept. Bestemming: Turkije, waar het door Simsekler LTD wordt gesloopt. Het staal en onderdelen worden daarna doorverkocht en gebruikt voor andere doeleinden. Andere bekende schepen als het vliegkampschip HMS Invincible eindigden eveneens in Turkije als schroot.

zuiderkruis
De Zuiderkruis verlaat de Nieuwe Haven voor de laatste maal. De Oude Dame werd weliswaar door bezuinigingen eerder uit dienst gesteld dan was aangekondigd, maar juist dankzij de eerdere langdurige bezuinigingen op de marine heeft de Zuiderkruis 12 jaar langer doorgevaren dan gepland. Niet in 2000 werd de Zuiderkruis uit dienst gesteld, maar in 2012. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)

Op 22 maart 2014 kwam de Zuiderkruis na een lange reis -het moest schuilen in een baai vanwege het slechte weer- aan op het sloopstrand van Aliaga, Turkije. Na drie maanden slopen restte van de oude A832 nog een deel van het achterschip met roer en schroef. Inmiddels is de Zuiderkruis gerecycled en -waarschijnlijk- verspreid over de hele wereld begonnen aan een nieuw leven, in een andere vorm.


Hr.Ms. Zuiderkruis tijdens een internationale oefening in oktober 2004. (foto: RevistaNaval.com)


De laatste reis van Hr.Ms. Zuiderkruis (in 2011).


Hr.Ms. Zuiderkruis in een storm onderweg van Nederland naar Canada.

Specificaties
Nummer Naam In dienst Uit dienst
A832 Zuiderkruis 27-6-1975 10-2-2012
Afmetingen 169,6 x 20,3 x 8,4
Max. waterverplaatsing 17357 ton
Max. snelheid 21 knopen
Bemanning 173
Voortstuwing 2 Werkspoor TM 410 diesels
Wapensystemen Thales Nederland SGE-1 Goalkeeper 30mm
2x 20mm Oerlikon, later vervangen door 12,7 mm machinegeweren
Sensoren 2x Decca TM 1226C navigatieradar
Thales IRSCAN
Helikopters 2x Westland Wasp of 2x Westland Lynx
Laadcapaciteit 9.000 ton brandstof, 1.300 ton goederen


comments powered by Disqus

Bronnen en noten
1.Romeo Close Up; 25 jaar bevoorraden met Hr.Ms. Poolster pp 10
2.De Oude Dame blijft varen, Alle Hens, februari 2009, pp 7
3.Margés, J., Einde van een tijdperk; Hr.Ms. De Ruyter naar de sloop, Alle Hens, november 2001, pp 4
4.Oosterhout, van A.W.G., De precaire autonomie van de Nederlandse marinescheepsbouw, proefschrift Universiteit Twente, 2001, pp 128
5.Defensie-begroting 1972, Alle Hens, oktober 1971, pp 9
6.Behandeling van de wetsontwerpen: Vaststelling van hoofdstuk X (Departement van Defensie) van de rijksbegroting voor het dienstjaar 1973
7.RSV hoopt op marine-opdrachten, Het Vrije Volk, 16 oktober 1974
8.Marineschip op hol, De Telegraaf, 14 maart 1975
9.Rein, van, J.A., Amfibische operaties per chartervloot? Marineblad, december 1980, pp 511
10.Norden, van, C.H.J., TD-ervaringen in de Perzische Golf; Marineblad, mei 1992, pp 205
11. Niet óf, maar hóe het moet uitgangspunt van Zuiderkruisprojekt...; Alle Hens, juni 1981, pp 7
12.Projectgroep Vrouw in de Koninklijke marine, Met vrouwen naar zee Marineblad, oktober 1982, pp 448
13. Proef met vrouwelijk personeel aan boord 'Zuiderkruis' gestart; Alle Hens, februari 1981, pp 8
14.Nanninga, W., Marinevrouwen tussen de mannen; De Telegraaf, 5 september 1980, pp T5
15.Projectgroep Vrouw in de Koninklijke marine, Met vrouwen naar zee Marineblad, oktober 1982, pp 449
16. Proef met vrouwelijk personeel aan boord 'Zuiderkruis' gestart; Alle Hens, februari 1981, pp 8
17. Zilveren Zuiderkruis had primeur; Alle Hens, juli 2000, pp 25
18. Proef met vrouwelijk personeel op 'Zuiderkruis' tot nu toe niet ongunstig verlopen; Alle Hens, juni 1981, pp 5
19.Hr.Ms. Zuiderkruis maakte "maiden-trip"; Alle Hens, november 1975, pp 28-29
20. Platje, W. (2010), Een zee van geheimen; Inlichtingenoperaties tijdens de Koude Oorlog. Amsterdam: Uitgeverij Boom. pp 309-310
21. Scheepsjournaal Hr.Ms. Zuiderkruis 07-03-1987 - 10-07-1989, Nationaal Archief
22. Voor spraakverbindingen over de radio zijn er binnen de NAVO naamseinen afgesproken. Ieder schip heeft zijn eigen naamsein en bij de Nederlandse schepen beginnen die altijd met PA. De naamsein van de Zuiderkruis was PAZI, uitgesproken volgens het NAVO spelalfabet.
23.Het Nederlandse aandeel in UNMIL; defensie.nl, geraadpleegd op 30 januari 2012
24. Proef met vrouwelijk personeel op 'Zuiderkruis' tot nu toe niet ongunstig verlopen; Alle Hens, juni 1981, pp 5
Alle Hens van juli/ augustus 2007
25. Geduldig bereid, Hr.Ms. Zuiderkruis viert jubileum; Alle Hens, juni 2005, pp 36
26.De Oude Dame blijft varen, Alle Hens, februari 2009, pp 7
27.Pakistan wil Zuiderkruis overnemen, Noordhollands Dagblad, 30 maart 2012
28.Brief aan de Tweede Kamer; Antwoorden op de vragen over de Voorjaarsnota 2013, 24 juni 2013




Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Nederlandse marineschepen
Belgische marineschepen
Marineschepen wereldwijd

Gerelateerde artikelen
Naar de sloop
ZKRS uit dienst
Zuiderkruis: 433 havens
Zuiderkruis-quiz
Zuiderkruis weer thuis
Historie Zuiderkruis
Uitstel vervanging
Marine in cijfers
Boek: Een zee van geheimen
36 jaar Zuiderkruis
JSS vervangt Zuiderkruis