LTZ1 Anton Bussemaker wist als commandant van Hr.Ms. O 16 binnen vier dagen na het begin van de oorlog met Japan, vier Japanse troepentransportschepen tot zinken te brengen. Wereldnieuws, waar Bussemaker en zijn bemanning echter niet van konden genieten, want al snel daarna verging de onderzeeboot. Vrijdag werd de biografie van Bussemaker, De Tegenaanval, gepresenteerd.
Het boek De Tegenaanval wordt aan LGENMARNS Rob Verkerk overhandigd door de auteurs Henk Bussemaker en Janet van Klink. (Foto: Hans Mugge)
De hectische eerste weken van december 1941 voor de O 16 komen uiteraard uitgebreid aan bod in De Tegenaanval, maar het boek draait om de commandant Anton Bussemaker. Of eigenlijk Bussemaker en zijn familie, waar één van de auteurs, Henk Bussemaker (zoon van Anton), deel van uitmaakt. Hij schreef het boek samen met journalist Janet van Klink.
Beklemmend gevoel
Samen presenteerden zij het boek afgelopen vrijdag in een overvolle Traditiekamer van de Onderzeedienst, en overhandigden het eerste exemplaar aan Commandant Zeestrijdkrachten LGENMARNS Verkerk.
"Het boek dat nu voor ons ligt, De Tegenaanval," zei de eerste spreker, "is wetenschappelijk verantwoord. Ik vind het een fantastisch boek, prettig leesbaar, mooie foto's..." maar de zaal barstte in lachen uit, nog voor de zin afgemaakt kon worden. Er werd niet gelachen omdat getwijfeld werd aan de kwaliteit, er werd gelachen omdat de spreker niemand minder dan auteur Henk Bussemaker zelf was.
Toch zullen veel mensen die het boek hebben gelezen zich in de woorden van Bussemaker kunnen vinden. Het is inderdaad prettig leesbaar en de auteurs zijn er uitstekend in geslaagd een goed beeld te schetsen van niet alleen Anton Bussemaker en zijn gezin, ook de tijd waar in zij leefden komt aan bod. Zeker naarmate de oorlogsdreiging groter wordt, neemt een zeker beklemmend gevoel toe. De lezer weet de uitkomst al, en leest hoe Bussemaker in zijn als adviseur van politici in Den Haag tevergeefs pleit voor een grotere en sterkere marine met niet de door de marine voorgestelde 72 vliegtuigen maar 172 en de door zijn superieuren gewenste 18 onderzeeboten maar 28. Alleen zo kon de internationaal hoog aangeschreven Nederlandse Onderzeedienst met de nieuwe, geavanceerde tactieken een antwoord geven op de Japanse overmacht.
Mooie mix
Tegen die tijd, eind 1937/ begin 1938, zijn de zorgeloze jaren van het gezin Bussemaker grotendeels voorbij. Zeker als eind 1941 een motorordonnans een vakantie van de Bussemakers ten zuiden van Soerabaja onderbreekt met het bericht dat Hr.Ms. O 16 naar zee moet, voor wat later de laatste reis zou blijken.
Anton Bussemaker laat dan een gezin achter, waar de lezer inmiddels veel over te weten is gekomen dankzij de vele brieven van Antons vrouw Bep.
Het boek is een mooie mix van typische marineonderwerpen als techniek, tactiek enerzijds en het dagelijks (gezins)leven anderzijds. Zo wordt beschreven waarom de O 16 in de begintijd eind jaren '30 één van de modernste onderzeeboten ter wereld is, maar ook hoe het leven voor een Nederlands gezin in de Oost was. Daarnaast zijn de auteurs niet vergeten om de details te plaatsen in de bredere context van de wereldpolitiek in de eerste helft van de twintigste eeuw.
Die mix is ook terug te zien in het schrijversduo Bussemaker en Van Klink, dat op sommige punten de nodige verschillen vertoont, een leeftijdsverschil van 57 jaar en een techneut versus een politicoloog/ journalist. Dat kwam tijdens de totstandkoming van het boek overigens wel goed uit.
Bussemaker, die al lang aan het boek werkte, had Van Klink -verre familie van de hoofdmachinekamer van de O 16- gevraagd om te helpen met het boek. De conceptteksten stonden vol met technische en tactische zaken; het was geen biografie. Het menselijke aspect ontbrak. En het zag er niet naar uit dat het boek snel uitgegeven zou worden. "Ik wist wat me te doen stond," zei Van Klink vrijdag. In de anderhalf jaar dat zij aan de tekst werkten zei Bussemaker meerdere malen: "Je bent duidelijk een alfa!" "Ja, Henk" antwoordde Van Klink dan: "Maar het moet gewoon simpeler. Anders leest niemand straks ons boek!"
De opkomst bleek veel hoger dan verwacht tijdens de boekpresentatie. (Foto: Hans Mugge)
Actueel
En het werkt. Het resultaat is een boek dat toegankelijk is voor een breed publiek. Het boek is daarnaast actueel nu de wrakken van de in de Javazee vergane marineschepen Hr.Ms. Java, De Ruyter en Kortenaer zijn verdwenen. Ook het wrak van Hr.Ms. O 16 is in het verleden geschonden. Tijdens de boekpresentatie onderstreepten zowel Jet Bussemaker (kleindochter van Anton Bussemaker), minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, als Commandant Zeestrijdkrachten Rob Verkerk, in hun toespraken het belang van de bescherming van de oorlogswrakken. Ook de auteurs staan in hun nawoord stil bij de schending van oorlogswrakken en de noodzaak om ze te beter te beschermen.
Aan de bescherming van het immateriële deel van de O 16 en vooral dat van de commandant is met het boek nu in ieder geval een belangrijke bijdrage geleverd.
Klik hier om het boek De Tegenaanval, uitgegeven door Walburg Pers, te bestellen via Bol.com voor EUR 24,95.
