Vanavond zetten de Nederlandse en Belgische ministers van Defensie in Brussel een eerste stap richting vervanging van de M-fregatten en mijnenjagers. In de zijlijn van deze belangrijke stap, doemt een interessante vraag op rond de naamgeving van de (eventueel) nieuw te bouwen fregatten voor de Nederlandse marine. Gaan België en Nederland samenwerken aan een schip dat straks de naam zal dragen van een marineofficier die juist tegen de Belgen streed?
Een aspirant-adelborst zet zijn handtekening, terwijl LTZ2 Van Speijk op de achtergrond zijn schip opblaast. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De namen van de nieuwe fregatten zijn nog (lang) niet bekend, doorgaans gebeurt dat een aantal jaar voor de indienststelling. Voor de Nederlandse commissie die de namen voor de twee eigen fregatten zal voorstellen aan Koning Willem-Alexander, is er dit keer een extra uitdaging. Want de commissie kan niet zomaar onder de naam Van Speijk uit.
De nieuwe fregatten zullen namelijk de M-fregatten Zr.Ms. Van Amstel en Zr.Ms. Van Speijk vervangen, die ergens in het volgende decennium uit dienst worden gesteld.
Heldendaad, wanhoopsdaad of zelfmoordaanslag?
Het was LTZ2 Jan van Speijk, commandant van kanonneerboot No 2 die op 5 februari 1831 zijn schip opblies toen het bestormd werd door Antwerpse arbeiders en militairen. Het zeilschip was bij Antwerpen door de wind tegen de kant geblazen. Van Speijk, 25 bemanningsleden en een onbekend aantal Belgen kwam om. Dit gebeurde tijdens de (onafhankelijkheids)oorlog tussen Nederland en België, de Belgische Revolutie. De naam Van Speijk is dus niet de eerste waar je aan denkt bij een Belgisch-Nederlandse samenwerking. Dus als je toch kan kiezen...
Koninklijk Besluit van 11 februari 1831
Maar veel keuze is er niet. Het is gebruikelijk bij de Nederlandse marine om fregatten te vernoemen naar zeehelden. Voor de nieuwe fregatten kunnen met gemak twee nieuwe namen worden gevonden die niet op een of andere manier gelinkt zijn aan een Belgisch-Nederlands conflict. Dat zou echter tegen het Koninklijk Besluit no 81 van 11 februari 1831 in gaan. Volgens dat besluit, van Koning Willem I, moet er altijd één Nederlands marineschip de naam van Van Speijk dragen. Dat is sindsdien ook altijd zo geweest.
Koning Willem I besloot namelijk: "tot het oprigten of daarstellen van een blijvend gedenkteeken,
ter gedachtenis van de heldendaad en de hoogst
edelmoedige zelf-opoffering van den Luitenant ter zee, 2e
klasse, J.C.J. van Speijk, door zich met de onder zijn
bevel zijnde kanonneerboot No 2, op de 5 dezer, voor
Antwerpen, liever in de lucht te laten springen, dan te
gedoogen, dat onze vlag eene vernedering onderging,
reeds voorloopig zijnen naam aan de vergetelheid onttrekken." En nu komt het: "Hebben goedgevonden en verstaan te bepalen, dat van
en voortaan bij de Nederlandsche Zeemagt altijd een der
schepen of vaartuigen van oorlog den naam zal voeren
van Van Speijk."
Het korvet Argo dat in Amsterdam in aanbouw was, werd daarop herdoopt tot Van Speijk.
Als het M-fregat Zr.Ms. Van Speijk uit dienst wordt gesteld, moet de marine volgens dit Koninklijk Besluit een ander schip de naam Van Speijk geven. Het ligt dan voor de hand om één van de twee nieuwe fregatten die naam te geven. Maar om nu een Belgisch-Nederlandse samenwerking te bekronen met de naam van een marineofficier die een zelfmoordaanslag pleegde op de kust van Antwerpen, voelt wat ongemakkelijk.
Zr.Ms. Van Speijk zal ergens in het volgende decennium uit dienst worden gesteld. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Oplossingen
De marine heeft nog even de tijd, en belangrijkere kwesties eerst op te lossen. Maar er zijn twee -enigszins omslachtige- oplossingen: de marine kan er voor kiezen om een bestaand schip te herdopen. Eén van de luchtverdedigings- en commandofregatten zou de naam Van Speijk kunnen krijgen bijvoorbeeld. Dat is niet handig, maar eerder gedaan.
Een andere optie is het intrekken van het Koninklijk Besluit. Ook dat is niet zo eenvoudig, maar krijgt in ieder geval de steun van twee docenten van de Nederlandse Defensie Academie die in 2008 in het Marineblad schreven dat Van Speijk niet langer als (symbolisch) voorbeeld zou moeten fungeren voor marineofficieren in opleiding.
In een reactie zegt de Nederlandse marine dat de Belgische marine tot op heden nooit moeite heeft gehad met de naam van het huidige M-fregat Van Speijk, en dat het voor de eventuele nieuwe fregatten nog te vroeg is om iets te zeggen over de namen.
