Rusland is de laatste tijd niet alleen in de lucht erg actief, maar ook onder water. Dat zegt de commandant van de Amerikaanse marine, luitenant-admiraal Jonathan Greenert. Waar de Russische oppervlaktevloot grotendeels verouderd raakt, is het de onderzeebootvloot die volgens het US Naval Institute tot aan de Golf van Mexico reikt.
Gisteren publiceerde het European Leadership Network (ELN), een nieuw onafhankelijk onderzoeksbureau, een rapport over militaire incidenten tussen Rusland en het Westen sinds de annexatie van de Krim begin dit jaar. Het ELN beschrijft 40 voorvallen, een ongekend hoog aantal. Drie van die incidenten typeert het bureau als "hoog risico". Het betrof de bijna-botsing tussen een Russisch verkenningsvliegtuig dat een Deens passagierstoestel nabij Kopenhagen op een haar na miste in maart dit jaar, de ontvoering in Estland van een Estlandse inlichtingenofficier door de Russische geheime dienst in september en de zoekoperatie naar de vermeende onderzeeboot in Zweedse wateren. Vooral omdat Zweden bekend had gemaakt geweld (in de vorm van dieptebommen) niet uit de weg te gaan.
Nagenoeg alle incidenten dit jaar hadden plaats boven zee, een aantal keer op zee en een enkele keer onder water. Eén beschreven incident had op land plaats. De vliegtuigen die betrokken waren, waren toestellen van de Russische luchtmacht en van de marine. De Russische bovenwatervloot wordt één keer genoemd, in mei dit jaar werd een Russisch marineschip "bezocht" door een Brits vliegtuig. De Russische onderzeedienst komt eigenlijk niet aan bod.
Dat betekent niet dat de Russische onderzeeboten in hun havens liggen te roesten. Sterker, ze zouden het meest actieve onderdeel vormen van de Russische marine. Niet alleen in de thuiswateren, maar helemaal tot aan de Golf van Mexico.
Very busy
Volgens het US Naval Institute (USNI), dat onder andere het gerenommeerde blad Proceedings uitgeeft, heeft de Chief of Naval Operations luitenant-admiraal Jonathan Greenert vorige week tijdens een lezing over Rusland gezegd: “I’d say they’re very busy in the undersea domain, I’ll leave it with that. They’re not as busy in the surface domain.”
De uitspraak is opvallend, maar moeilijk na te gaan. Want meer heeft Greenert er niet over gezegd. De Amerikaanse marine is, net als andere marines, niet erg scheutig met informatie als het om operaties gaat van eigen of buitenlandse onderzeeboten. Gelet op de veel beter zichtbare activiteit in de lucht, zou de toegenomen onder water activiteit echter best mogelijk zijn.
In 2012 zou een Russische nucleaire onderzeeboot van de Akulaklasse (113 meter, zo'n 13.000 ton waterverplaatsing) twee weken lang ongedetecteerd in de Golf van Mexico hebben gepatrouilleerd. (De Amerikaanse marine ontkent dit.) In datzelfde jaar werd volgens de US Navy een nucleaire onderzeeboot van de Sierra II-klasse 200 mijl uit de Amerikaanse oostkust gedetecteerd. Minder opvallend is dan de toegenomen activiteit in de Middellandse Zee waar Russische onderzeeboten actiever zouden zijn dan eerder, ook voor de Syrische kust.
Op 16 oktober dit jaar spotten Noorse onderzoekers een Deltaklasse onderzeeboot (nucleair, met ballistische raketten), toen hij door het ijs brak. Op het moment dat de Noren de boot naderden, verdween de sub weer onder het ijs.
Nieuwbouw
Wat de activiteiten van Rusland (en van NAVO-onderzeeboten) precies zijn onder water, is nauwelijks te achterhalen. De nieuwbouw van onderzeeboten is een stuk moeilijker te verbergen. Daaruit blijkt wel dat de Russische marine binnenkort veel nieuwe onderzeeboten kan verwachten.
- Boreiklasse (nucleair, met ballistische raketten): dit jaar één opgeleverd, twee in aanbouw, nog zeven gepland.
- Kiloklasse (conventioneel): dit jaar één opgeleverd, één bezig met proefvaart en vier boten worden in 2015 en 2016 opgeleverd, nog zes gepland.
- Yasenklasse (nucleair): vorig jaar één opgeleverd, vier in aanbouw, nog zeven gepland.
- Ladaklasse (conventioneel): twee in aanbouw.
"Overschot onderzeebootbestrijdingsmiddelen"
Rusland heeft dus 33 onderzeeboten die net zijn opgeleverd of de komende jaren verwacht worden. Daar staat tegenover dat de boten verspreid worden over meerdere zeeën. Ook NAVO-landen hebben op dit moment onderzeeboten in aanbouw.
Of Nederland zich daarbij zal scharen moet de komende jaren blijken. Ons land overweegt de vier onderzeeboten van de Walrusklasse te vervangen door nieuwe onderzeeboten. Die boten zullen vanaf 2025 moeten varen. Veel meer aan onderzeebootbestrijdingsmiddelen heeft Nederland niet meer; er is geen rekening gehouden met een mogelijke intensivering van onderzeebootactiviteiten. In de Kamerbrief van 30 juni 2003 schreef minister van Defensie Henk Kamp (VVD) bijvoorbeeld dat Nederland na het einde van de Koude Oorlog een overschot heeft aan onderzeebootbestrijdingsmiddelen. De Orion maritieme patrouillevliegtuigen, die tot 2020 op onderzeeërs konden jagen, konden volgens Kamp dus worden verkocht.
Sindsdien zijn zes M-fregatten verkocht, de twee resterende krijgen in 2016 een nieuwe sonar. De NH-90 helikopters hebben de Lynx heli's vervangen, maar zijn pas vanaf 2023 geschikt om op onderzeeboten te jagen.
Van onderzeeboten werd in 2003 sowieso niet veel verwacht. Toenmalig Kamerlid Frans Timmermans (PvdA) steunde de minister van Defensie en zei tijdens het debat dat wat hem betreft ook de Onderzeedienst kon worden opgeheven.
