In binnen- en buitenland was gisteren vrij veel aandacht voor het opvallende bericht over een Nederlandse onderzeeboot die gedetecteerd zou zijn bij een Russisch eskader. Het bericht leverde veel vragen op. In dit artikel vijf vragen en antwoorden over de Russische claim.
1. Klopt het verhaal van Rusland?
Rusland zegt gisterochtend een Nederlandse onderzeeboot, die de taakgroep van het vliegkampschip RFS Admiral Kuznetsov wilde benaderen, te hebben gedetecteerd en verjaagd. Het is van buitenaf onmogelijk om te zeggen of het klopt. Het Nederlandse Ministerie van Defensie wil niets zeggen en Rusland zou dan met bewijzen moeten komen, maar als ze die hebben, zullen ze die zelf geheim willen houden.
Het verhaal kan verzonnen zijn en het kan evengoed juist zijn. Rusland is al sinds enige tijd heel actief in het verspreiden van desinformatie. Dat gebeurt door groot opgezette afdelingen die heel actief zijn op internet. In die lijn is het ook niet ondenkbaar dat een dergelijk verhaal verspreid wordt om eventuele NAVO-onderzeeboten te af te schrikken. De Nederlandse onderzeedienst heeft immers een goede reputatie en als je zegt dat je een dergelijke boot hebt gespot, voorkom je misschien toekomstige onderzeebootoperaties van de NAVO.
Toch kan het ook kloppen. Nederlandse onderzeeboten kunnen opereren van de Indische Oceaan tot de Noorse Zee en het Caribisch Gebied. Zij oefenen, maar voeren ook geheime inlichtingenoperaties uit. Dat deden ze tijdens de Tweede Wereldoorlog, in de jaren '60 bij Nederlands Nieuw-Guinea, tijdens de Koude Oorlog, tijdens de Joegoslaviëcrisis en daarna.
Ook zijn recent op internet foto's gepubliceerd waar Zr.Ms. Walrus op te zien zou zijn in de havens van Malta en Kreta.
Zelfs als het klopt is het de vraag hoe Rusland zo zeker weet dat het om een Nederlandse onderzeeboot gaat. Het opsporen van een onderzeeboot is al erg lastig, bepalen wat voor boot het is, is helemaal moeilijk. Onderzeeboten varen zoveel mogelijk onder water dus visueel kun je de boot vaak niet herkennen. Volgens de berichten van Interfax zou de sub een uur gevolgd zijn, maar er wordt niets geschreven over (het uitzonderlijke geval) dat de onderzeeboot boven water is gekomen. Herkenning moet dan gebeuren op basis van de analyse van het uitgestraalde geluid, maar onderzeeboten zijn heel stil en voor die herkenning is zeer geavanceerde apparatuur nodig en vele jaren inlichtingenwerk. Dat wil niet zeggen dat de Russen dit niet kunnen.
Een andere manier om te bepalen welke onderzeeboot het is, is door de andere opties te elimineren. Want er zijn maar weinig landen die ver van huis operaties kunnen uitvoeren met dieselelektrische onderzeeboten in de Middellandse Zee. Duitsland, Noorwegen en Zweden niet. Het is niet waarschijnlijk dat Spaanse onderzeeboten daar komen, of een Griekse sub zich hier mee bezighoudt. Dan blijft er van de conventionele boten die hiertoe in staat zijn, een heel klein aantal over.
IF there was a Dutch submarine near the carrie Kuznetsov, it likely was HNLMS Walrus. Pic 1: in Valletta Pic 2: in Heraklion. h/t @Room39OBpic.twitter.com/uEeo1hmYqG
2. Is het opmerkelijk dat een Nederlandse onderzeeboot is gespot?
Als het waar is, is het inderdaad heel bijzonder. Voor zover bekend is het één keer voorgekomen dat een Nederlandse onderzeeboot is gezien (althans de periscoop) door een Sovjetschip, eind jaren '70, maar daar is verder van Sovjetzijde geen actie op ondernomen.
De Nederlandse Onderzeedienst heeft een reputatie hoog te houden. Landen van over de hele wereld sturen hun beste onderzeebootofficieren naar Den Helder voor de commandantenopleiding. Van Australië tot Zuid-Korea. Daarnaast werd de Walrusklasse in de jaren '90 gezien als een van de beste dieselelektrische onderzeeboten ter wereld.
Aan boord van Zr.Ms. Walrus eerder dit jaar tijdens de commandantenopleiding. In grijs camouflage de Australische studenten en links zittend in de bruine sweater de Amerikaanse student. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
3. Als het klopt, wat betekent dat dan?
Dat hangt af van wat er precies is gebeurd. Was het een menselijke fout aan boord van de onderzeeboot of puur geluk van Russen? Dat kan en dan is het een enkel incident. Een technisch probleem kan ook een oorzaak zijn waardoor de boot ineens veel lawaai maakt, de boten zijn ook de jongste niet meer en hebben wel eens te maken met storingen.
Weer iets anders is als de Russische marine beter is geworden, en dat is niet onwaarschijnlijk, in het opsporen van onderzeeboten. Rusland heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in onderzeeboten en onderzeebootbestrijding profiteert daar ook van.
De technologie van de Nederlandse boten heeft daarentegen grotendeels stil gestaan. Weliswaar ondergaan zij nu een instandhoudingsprogramma, maar dat is veel later en veel minder dan de midlife update die de marine gepland had en wilde.
Dat wringt extra nu Nederland slechts vier onderzeeboten heeft, in plaats van zes, zoals jarenlang het geval was. Met zes onderzeeboten van twee typen, had de Onderzeedienst altijd moderne onderzeeboten tot zijn beschikking. Toen de Zwaardvisklasse door bezuinigingen niet vervangen werd, bleven er vier van één type over. Waar dan wel van wordt verwacht dat die boten over de hele levensduur van (+)30 jaar op een ongekend hoog niveau blijven presteren.
Schrale troost aan een eventuele detectie: het kan uniek en waardevol opnamemateriaal opleveren.
De diesels op de Walrusklasse staan onoverdekt in de machinekamer. Op de boten die tegenwoordig worden ontwikkeld, staan de diesels onder een kap. Dat is één van de voorbeelden van de steeds voortschrijdende technologie waardoor onderzeeboten stiller en stiller worden. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
4. Hoe kan een onderzeeboot verjaagd worden?
De term 'verjagen van onderzeeboten' is compleet nieuw en gisterochtend pas geïntroduceerd. Het schetst een verkeerd beeld van de werkelijkheid, want zo lijkt het alsof een onderzeeboot een hond is die je maar aan je blijft snuffelen tot je hem wegjaagt. Onderzeeboten zijn wat dat betreft beter te vergelijken met schuwe roofdieren die op grote afstand zitten te loeren. Op het moment dat zij het vermoeden hebben dat ze zijn gedetecteerd, maken ze dat ze wegkomen.
Overigens zou de bewuste onderzeeboot in internationale wateren hebben gevaren. Ook de Russische taakgroep voer in internationale wateren, nabij Syrië weliswaar. De zee is vrij en Rusland heeft geen recht om zomaar schepen weg te jagen. Ook niet schepen die spioneren. Wel kan het schepen waarschuwen als er een kans op aanvaring is, maar op een afstand van 20 kilometer is die er niet.
5. Waarom wil het Ministerie van Defensie niets zeggen?
Onderzeebootoperaties zijn geheim. Operaties van vandaag de dag zullen minstens vele decennia geheim blijven. Hoe de vork precies in de steel zat, zullen we daarom misschien nooit echt te weten komen.
