De komende weken maakt de Belgische minister van Defensie Vandeput zijn plannen bekend voor de nieuwe bezuinigingen op Defensie. De Belgische bezuinigingen hebben een grote impact op de Nederlandse Defensie en vooral op de Koninklijke Marine. De Nederlandse en Belgische marines zijn immers sinds 1996 geïntegreerd.
De Belgische mijnenjager BNS Primula. België, Nederland en Frankrijk lieten in de jaren '80 dezelfde mijnenjagers bouwen. Van deze Tripartite's zijn in België en Nederland in totaal nog twaalf in dienst. (Foto: Belgische Defensie)
"Nederland moet zich absoluut zorgen maken," zegt secretaris-generaal van de Belgische militaire vakbond ACMP Yves Huwart tegenover Marineschepen.nl. "Er zijn samenwerkingsverbanden tussen België en Nederland, maar vandaag hoorde ik bepaalde politici uit meerderheidspartijen ronduit zeggen dat België moet nadenken of we nog wel fregatten nodig hebben. Terwijl dat dit één van de militaire capaciteiten is waar de Belgische en Nederlandse Defensie al behoorlijk ver samenwerken. Ik zeg niet dat de fregatten inderdaad weggaan, dat zal nog deel uitmaken van het politiek debat. Maar het feit dat partijvoorzitters zoiets zeggen, dan denk ik dat Nederland zich zorgen moet maken."
Samenwerking op het spel
De samenwerking tussen de Belgische en Nederlandse marines, BENESAM, begon in 1948 en is sindsdien steeds hechter geworden. Afgezien van het feit dat beide landen zelf kunnen beslissen over de eenheden, is eigenlijk sprake van één Belgisch-Nederlandse marine. De koks, hofmeesters en bakkers van beide landen worden al decennia samen opgeleid in Brugge, de operationele diensten in Den Helder en de Belgisch-Nederlandse mijnenbestrijdingsschool werd 50 jaar geleden in Zeebrugge opgericht.
Vanaf de jaren '90 zijn de marines mede door bezuinigingen in elkaar geschoven. Er is één Admiraal Benelux, op dit moment is dat LGENMARNS Rob Verkerk. Beide landen hebben bovendien deels dezelfde schepen: ieder 2 M-fregatten en ieder 6 Tripartite mijnenjagers. België heeft verder de Godetia (een logistiek steun- en commandoschip) en twee patrouilleboten.
De samenwerking heeft veel voordelen, zo moest de Koninklijke Marine afstand doen van een aantal M-fregatten, maar omdat twee in Belgische dienst kwamen kon toch met vier fregatten gewerkt worden.
De Nederlandse en Belgische fregatten zijn ongeveer even oud (op dit moment 25 tot 30 jaar) en moeten dus binnenkort vervangen worden. Ook op dat vlak werken de landen samen.
Maar samenwerking maakt ook dat je afhankelijk wordt van de andere partij. BENESAM lijkt nu een groot risico te worden voor de marine.
Nederlandse en Belgische marineschepen in Zeebrugge. Op de voorgrond liggen Zr.Ms. Luymes (links, Snelliusklasse) en het ondersteuningsschip BNS Godetia. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Bezuinigingen op de Belgische defensie
Gisteren verscheen in de Belgische krant De Standaard een artikel van Yves Huwart waarin hij schetste wat er zou kunnen gebeuren als er verder bezuinigd zou worden. Dat toekomstbeeld is zonder goed uitgeruste krijgsmacht somber. Huwart: "Ik had de intentie om dat te verduidelijken, omdat onder de publieke opinie mogelijk onvoldoende bewustzijn is over waarom we eigenlijk moeten stoppen met besparen op Defensie en mogelijk zelfs meer geld uit moeten geven aan Defensie."
"Op verschillende terreinen hebben we de bodem bereikt. En we komen nu in fase waarin we door de bodem heen zakken. Men kan altijd besparen, maar dit kan niet meer zonder dat men de slagader van defensie raakt."
De situatie is op dit moment al meer dan zorgwekkend volgens Huwart. "Ik zal een voorbeeld geven. 25 jaar geleden had België een Defensie met 80.000 man, inclusief dienstplichtigen. Toen werd een kazerne buiten kantooruren beveiligd door 6 dienstplichtigen, een chauffeur, een postcommandant, een officier van wacht en een piketploeg."
Er werd bezuinigd en bezuinigd. Voor beveiliging was geen personeel of geld meer over. "We gingen over naar een postcommandant en een nachtwaker met een hond. De zes dienstplichtigen werden dus vervangen door één hond. Maar dat is het verleden hè! Vandaag zitten we in een budgettaire situatie, en dat is geen onzin, waarbij we tot de vaststelling komen dat een hond voor bewakingsopdrachten gemiddeld 2.000 euro kost en dat we geen nieuwe hond meer kunnen aanschaffen als de hond een medisch probleem heeft of overlijdt.
Ik denk dat we ver de bodem bereikt hebben."
Sinds de Belgische marinehelikopters over zijn gegaan naar de Belgische luchtmacht, doet de Nederlandse marine ook zaken met de luchtcomponent. Hier een Belgische Alouette met Belgische bemanning op het helidek van Zr.Ms. Friesland in het Caribisch gebied. De lashingpaai's en de vliegdekofficier zijn Nederlands. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Nieuwe bezuinigingen
Bodem of niet, er komen nieuwe bezuinigingen aan bij onze samenwerkingspartner.
Niet lang na de NAVO-top in Wales waar de lidstaten afspraken om de defensiebegrotingen naar 2% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) te brengen, maakte minister Steven Vandeput bekend te gaan bezuinigen. Later werd duidelijk dat de Belgische Defensiebegroting van 2,5 miljard euro zou worden gekort tot 2,15 miljard aan het einde van de zittingsperiode van het huidige kabinet. Wat de gevolgen zouden zijn voor Defensie, zou Vandeput rond Pasen bekend maken zei hij.
Nu Pasen nadert, neemt ook de spanning op het departement toe. Afgelopen maandag kwam die tot een voorlopig hoogtepunt toen een vertrouwelijk document van de Belgische defensietop uitlekte naar de Belgische pers. In het 133 pagina's tellende rapport ‘De Belgische defensie van de toekomst: Horizon 2030’ werden door Defensie vier scenario's geschetst. In drie van de vier werd gerekend met de bezuiniging die was aangekondigd, nummer vier sprak van een stijging van het budget ná 2017 tot 1,35% BBP. Dat is ruim meer dan de 0,5% waar België nu op afstevent en op het Europees gemiddelde, maar nog steeds minder dan de NAVO-afspraak.
De reacties waren niet mals. Uiteraard was Vandeput zeer ongelukkig met weer een lek op zijn departement (vorige ging over fregatten). Daarnaast kreeg de Belgische defensietop in de media de kritiek dat het middels het rapport alleen maar meer geld wilde hebben. En dat zonder uit te leggen waarom er überhaupt een marine, landmacht of luchtmacht nodig was. Ook grepen diverse politici het rapport aan om te pleiten tegen de F-35 en tegen fregatten, maar voor meer internationale samenwerking en specialisatie.
Drie van de vier scenario's zijn desastreus
De drie scenario's die rekenen met de nieuwe begroting, zijn schokkend. Alledrie scenario's zijn desastreus voor de Belgische marine en dus ook voor de samenwerking met de Nederlandse marine.
De scenario's op een rij:
Scenario I
- 20.000 m/v personeel
- marinecomponent houdt de twee M-fregatten, maar stoot vrijwel de volledige mijnenbestrijding af
- land- en luchtcomponent worden ondergeschikt
Scenario II
- 18.000 m/v personeel
- marine houdt op te bestaan
- focus op luchtcomponent
- landcomponent krijgt alleen "special forces"
Scenario III
- 18.000 personeel
- marine behoudt M-fregatten, maar stoot vrijwel volledige mijnenbestrijding af
- nadruk op landcomponent
- luchtcomponent wordt beperkt
In een extra scenario dat is uitgewerkt en uiteraard de voorkeur heeft van de defensietop, gaat men uit van een langzame verdubbeling van het budget naar 2030:
- 25.000 m/v personeel
- marinecomponent blijft samenwerken met Nederland. Het vervangt met Nederland de twee M-fregatten door twee nieuwe fregatten met drones. Steunschip Godetia wordt niet vervangen.
- vernieuwde en breed inzetbare landcomponent, luchtcomponent krijgt vervanger F-16 (vermoedelijk F-35) maar geeft wel vliegvelden en aantal helikopters op
Zelfs bij het laatste scenario moet bezuinigd worden.
Overigens beperkt de minister van Defensie in zijn definitieve nota zich niet tot de huidige regeerperiode t/m 2019, maar kijkt verder tot 2030. Na de huidige regeerperiode zou volgens Vandeput het defensiebudget weer kunnen stijgen. Maar zeker is dat volgens Yves Huwart niet: "Dat is een zeer twijfelachtige situatie. Temeer daar het verleden al te vaak heeft aangetoond dat er veel beloftes werden gedaan zoals gelijkblijvende budgetten of zelfs klimtrajecten, die niet werden nagekomen. Vandaag zijn we terug in een gelijkaardig scenario waarin men zegt: 'jongens we gaan nu eventjes door het diepe dal heen om nadien te groeien.' En nadien in feite niet groeien. Dus nu beginnen we een zeer kritiek punt te naderen. Want als dat groeitraject er niet komt, blijft er niets meer over."
Het Belgische M-fregat Louise Marie in het dok te Den Helder. (Foto: Belgische Defensie)
Fregatten of mijnenjagers?
Wat gevolgen van de bezuinigingen zijn voor BENESAM wordt nog duidelijker als we de overwegingen nader bekijken. De Belgische marine bestaat feitelijk slechts uit twee delen: fregatten en mijnenjagers. Volgens de stellers van het document moet bij de huidige bezuinigingen hoe dan ook gekozen worden tussen één van de twee.
Een marine die zou bestaan uit alleen mijnenjagers zou volgens de auteurs geen bestaansrecht hebben. De fregatten krijgen de voorkeur omdat zij een flexibeler in te zetten zijn, ook hoger in het geweldspectrum. Daarnaast rekent Nederland op 2 Belgische fregatten en kan met onbemande systemen op de fregatten ook (heel beperkt) aan mijnenbestrijding worden gedaan. De fregattencapaciteit vraagt zeer professionele competenties en ligt daarom volgens de auteurs aan de basis van de kwaliteit van de mijnenbestrijding. Zonder de kennis en ervaring van de fregatten kan de leidende rol van België in mijnenbestrijding niet worden vastgehouden. Tot slot vermeldt het rapport dat gevechtscapaciteit van de fregatten niet in te huren is, maar mijnenbestrijdingscapaciteit op bepaalde vlakken wel.
Volgens het rapport, zouden de bezuinigingen ook op de wal zijn sporen nalaten. De gevolgen zijn groot omdat België een centrum is voor mijnenbestrijding. De volgende onderdelen worden gesloten:
- Belgisch-Nederlandse mijnenbestrijdingsschool EGUERMIN (Oostende)
- het NATO Mine warfare centre of excellence (Oostende)
- Tecchnische School (Brugge)
- Mine warfare Operational Sea Training (MOST)(Zeebrugge)
- duikschool en hyperbaarcentrum (Zeebrugge)
Andere onderdelen worden deels gesloten zoals de nautische school in Brugge en diverse logistieke ondersteuningscentra.
Voor de NAVO en vooral voor Nederland zou dit een zware tegenvaller zijn, want de Nederlandse mijnendienst is afhankelijk van de Belgische. De Nederlandse mijnenjagers worden in Zeebrugge onderhouden door een Nederlands-Belgisch onderhoudsteam.
Omdat de Belgische marine zou kunnen vertrekken uit Brugge en Oostende, zou ook het behouden van een basis in Zeebrugge volgens de auteurs niet rendabel zijn. De Belgische fregatten liggen -als ze niet op zee zijn- namelijk vooral in Den Helder. Het restant van de Belgische marine zou in dat geval beter naar Den Helder kunnen verhuizen, volgens de auteurs.
BEXIT uit BENESAM?
Bovenstaande scenario's zijn natuurlijk nog geen beleid en er moet nog heel wat gedebatteerd worden. Na het uitlekken van het rapport was de woordvoerder van Vandeput er als de kippen bij om de brand te blussen: "Het is maar een van de vele studies die de afgelopen maanden zijn gemaakt. Het is een prognose van hoe het in een bepaald scenario in de toekomst zou kunnen zijn. Dit is niet meer dan huiswerk, je mag het belang ervan niet overschatten."
Maar de korting op het Defensiebudget staat. En als we naar de reacties kijken van politici, gaat de discussie niet over of er wel of niet bezuinigd moet worden maar wat er bij Defensie weg kan.
De kans op grote schade aan BENESAM is heel reëel en zelfs een vertrek van België uit de samenwerking is niet uit te sluiten.
Yves Huwart zei al tegen Marineschepen.nl dat politici van grote partijen openlijk spraken over het schrappen van fregatten. Dat deden zij niet alleen tijdens vergaderingen. Zo zei Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten in de Belgische media: "We moeten nadenken of we binnen onze defensie nog wel echt alle taken moeten doen? Hebben we echt én een land- én een luchtmacht én een marine nodig?" Rutten dacht zelf aan het afstoten van de fregatten en pleitte -vreemd genoeg- voor samenwerking binnen de Benelux en voor een Europees leger.
Mochten de Nederlandse lezers de hoop koesteren dat de Open-VLD een nietszeggende parij is, dan is het wellicht even slikken als blijkt dat de Open-VLD een bekende rechtse politieke partij is. De Open-VLD is een progressief liberale partij met een lange geschiedenis, die diverse premiers heeft geleverd zoals Guy Verhofstadt.
Van de Belgische politiek hoeft de Belgische Defensie weinig te verwachten, van het publiek evenmin. Vakbondsvoorzitter Yves Huwart: "Als er morgen bespaard zou worden op onderwijs, gezondheidzorg en andere departementen, dan is het niet ondenkbaar dat mensen gaan protesteren in Brussel. Als er bespaard wordt op Defensie krijgt de minister of de regering die daartoe beslist applaus."
Belangrijke weken
De komende weken zullen België en Nederland horen wat er met Defensie gaat gebeuren. Wanneer precies is nog niet duidelijk. Huwart: "Wat de komende weken zal gebeuren is dat de minister een visienota zal neerleggen waarin hij aangeeft wat voor defensie we in de toekomst moeten hebben. Ik denk dat hij met zijn nota nog naar de regering moet. Wanneer de nota wereldkundig wordt gemaakt hangt af hoe snel de regering het eens wordt."
De uitkomst is cruciaal. Zeker voor de Belgische Defensie, maar ook voor de Nederlandse. Het is nog te vroeg om vooruit te lopen op de gevolgen voor Nederland. Maar duidelijk is wel dat binnen BENESAM, waar een fragiele balans is bereikt tussen twee kwetsbare marines, zelfs kleine bezuinigingen flinke gevolgen hebben.
