Oekraïense marineschepen leken vanmiddag een belangrijke rol te krijgen in de crisis op de Krim. De commandant van de Russische Zwarte Zeevloot, VADM Aleksandr Vitko, zou een ultimatum hebben gesteld. Vóór 0500 uur lokale tijd (0400 NL tijd) zou Oekraïne het korvet Ternopil en commandoschip Slavutich moeten overgeven, anders zou een aanval volgen. Het bestaan van een ultimatum werd later ontkend.
Zonder een dergelijk ultimatum lijken de Oekraïense marineschepen geen rol te spelen in het conflict. Op zee maakt de Oekraïense marine geen kans tegen de Russische vloot. Het enige Oekraïense fregat is bovendien afwezig; het is onderweg naar huis na anti-piraterij operaties nabij Somalië.
UPS Hetman Sagaidachny, het vlaggenschip van de Oekraïense marine eind 2013 tijdens piraterijbestrijding nabij Somalië. (Foto: NAVO)
Zowel de Oekraïense marine als de Russische Zwarte Zeevloot hebben Sebastopol op de Krim als thuishaven. De Oekraïense marineschepen liggen dus -voor zover zij in de haven liggen- binnen handbereik van de Russische eenheden. Mocht het tot een confrontatie komen op zee, dan heeft de Russische Zwarte Zeevloot niet veel te vrezen. Oekraïne heeft een kleine vloot met voornamelijk voormalige Sovjet-marineschepen. Het niet afgebouwde vliegkampschip Varyag werd lange tijd geleden door Oekraïne verkocht omdat het er geen geld voor had en vaart nu als de Chinese trots Liaoning. Ook voor een ander schip met potentie is geen geld, de Slavaklasse kruiser Ukrayina, ligt al jaren onafgebouwd tegen de kant.
Geen fraaie thuiskomst
Het vlaggenschip van de Oekraïense marine, de Hetman Sagaidachny, is echter wel operationeel én in staat om ver van huis te opereren. Dat demonstreerde het fregat overduidelijk in de afgelopen maanden. Vanaf 10 oktober 2013 was het fregat namelijk onder NAVO-bevel nabij Somalië om een bijdrage te leveren aan de NAVO anti-piraterijoperatie Ocean Shield, in januari voer het onder EU-vlag met hetzelfde doel. Juist die operationele inzetbaarheid lijkt de Oekraïense marine nu slecht uit te komen, want dit schip was nog onderweg vanuit het operatiegebied toen de crisis aanving.
Het schip dat nu al zo'n half jaar van huis is, wacht geen gezellige thuiskomst. Dat was al duidelijk toen het afgelopen weekend in Kreta (Griekenland) lag voor bevoorrading en Russische media beweerden dat het schip was overgelopen en de Russische vlag had gehesen. Later werd dit door andere, internationale media, ontkracht; het zou de Oekraïense vlag nog altijd voeren. Het is onbekend waar het fregat nu is, maar als het onderweg naar de Krim is, zal het daar weinig kunnen uitrichten.
De Hetman Sagaidachny is een fregat van de Krivak III klasse en was oorspronkelijk bedoeld voor kustwachttaken en grensbewaking. Op dit schip ontbreekt daardoor een wapensysteem tegen andere schepen, er is wel -in tegenstelling tot bij eerdere Krivaks- ruimte voor een helikopter. Door het uiteenvallen van de Sovjet-Unie kreeg Oekraïne enig materieel toebedeeld, waaronder dit fregat dat in 1993 in dienst werd gesteld. Het 123 meter lange schip beschikt over een 100mm kanon en luchtverdediging in de vorm van 9M-33 raketten en twee CIWS systemen als laatste redmiddel tegen inkomende raketten en vliegtuigen. Waar de Hetman Sagaidachny geen serieuze wapens heeft tegen oppervlakteschepen, heeft het wel torpedo's tegen onderzeeboten. Met meerdere sonars aan boord en helikopterplatform is het dus uitstekend in te zetten om onderzeeboten te bestrijden.
UPS Ternopil, een Oekraïens Grisha korvet. (Foto: NAVO)
Geen reserve
Andere belangrijke schepen van de Oekraïense marine zijn Grisha korvetten uit de jaren '90, waaronder de Ternopil, één van de schepen die volgens de "ultimatumgeruchten" ingeleverd had moeten worden. De ruim 70 meter lange schepen zijn gespecialiseerd in onderzeebootbestrijding, maar beschikken wel over kruisvluchtwapens tegen schepen en raketten tegen luchtdoelen. De aantallen zijn echter klein: 4 korvetten.
De enige onderzeeboot van Oekraïne is een Foxtrotklasse onderzeeboot uit de jaren '70, die in Oekraïense dienst voornamelijk tegen de kant heeft gelegen. Zo kon het door defecte batterijen tussen 1995 en 2003 niet varen, maar ook daarna kwam het er vaak niet van. De operationele inzetbaarheid is dus twijfelachtig.
RFS Varyag, zusterschip van de kruiser RFS Moskva, vlaggenschip in de Zwarte Zee. (Foto: US Navy)
Zwarte Zeevloot
De Zwarte Zeevloot is weliswaar verouderd, maar veel sterker dan de Oekraïense opponent. De grote schepen zijn zo'n 30 jaar oud en beschikken niet over de technologie van moderne marineschepen, wat hen kwetsbaar maakt in een groot conflict waar zij met moderne wapens zouden worden geconfronteerd. Rusland wil een groot deel van deze schepen binnen afzienbare tijd vervangen. In 2010 verschenen in Russische media nog verontrustende berichten over de status van de vloot.
Aangevoerd door de grote Slavaklasse kruiser Moskva, bestaat de vloot uit ruim 30 eenheden. Hier vallen een Karaklasse kruiser, een Kashinklasse destroyer en fregatten onder. Verder beschikt de vloot over zo'n 10 korvetten, mijnenvegers en meerdere landingschepen. Die laatste schepen kunnen een rol spelen bij het verplaatsen van eenheden over de Krim, als ze dat niet al gedaan hebben.
Ook maakt een Kiloklasse onderzeeboot deel uit van de Russische Zwarte Zeevloot. Deze uitstekende onderzeeboten kunnen een hele vijandelijke vloot in de haven houden.
Toen de NAVO eskaders op de Atlantische Oceaan en Middellandse Zee patrouilleerden als afschrikking tegen de Sovjet-Unie, bestonden ze uit zo'n tien schepen. Nu zijn het er vaak twee. SNMG1 oefent op dit moment in Noorse wateren, samen met andere marineschepen. Links het nieuwe Duitse korvet Magdeburg en rechts het nieuwe Noorse fregat Thor Heyerdahl. (Foto: NAVO)
Snel inzetbare reactiemacht NAVO
De NAVO heeft vooralsnog gezegd geen eenheden te sturen naar de Zwarte Zee. Het bondgenootschap houdt het bij afkeurende reacties, maar komt morgen (4 maart) wel nogmaals bijeen om artikel 4 te bespreken omdat een aantal NAVO-lidstaten zich wel bedreigd voelt.
De gemiddelde NAVO-marineschepen zijn weliswaar moderner dan de Russische van de Zwarte Zeevloot, maar de aantallen houden niet over. Het is typerend dat de grote NAVO eskaders van weleer, de afgelopen jaren door bezuinigingen en veel inzet voor bijvoorbeeld anti-piraterijoperaties sterk zijn gekrompen. Op dit moment bestaat het NAVO "eskader" SNMG1 (voorheen STANAVFORLANT) uit slechts twee schepen. Het Noorse fregat Thor Heyerdahl (Fridjoft Nansenklasse) is vlaggenschip, het Duitse korvet Magdeburg (Braunschweigklasse) is enig volgeling terwijl het oefent in de Noorse fjorden. Ook SNMG2 dat de Middellandse Zee voornamelijk als operatiegebied heeft, heeft de afgelopen maanden uit slechts twee schepen bestaan. Onder leiding van het Spaanse fregat Cristóbal Colón (Alvaro de Bazanklasse) vaart SNMG2 nu als onderdeel van Ocean Shield in de Indische Oceaan.
Volgens de Duitse website Kieler Nachrichten is wel het Duitse inlichtingenschip FGS Alster onderweg naar de Zwarte Zee. Het schip is ontworpen om radaruitzendingen, radio- en telefoonverkeer, akoestische uitzendingen van schepen, waar te nemen, vast te leggen en te analyseren.
