De Koninklijke Marine stevent af op een decennium van zwakte ter zee. Tussen 2025 en 2035 is Nederland ter zee misschien wel het kwetsbaarst in honderd jaar. Iedereen kan het zien aankomen, maar de kans is klein dat er nog iets aan gedaan wordt.
Archieffoto van Zr.Ms. De Zeven Provinciën. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Sweet spot
Het einde van de zeven uur durende wacht nadert. De radaroperator heeft ieder uur gerouleerd langs verschillende posities op de brug en in de commandocentrale om scherp te kunnen blijven, maar het stampende schip, de intense concentratie en het uitblijven van actie hebben z'n tol geëist. Moe. Honger. Dorst. Hij kijkt weer op z'n horloge, nog even en dan wordt hij afgelost. Z'n gedachten dwalen af. Wat stond er ook weer op het menu? Oh, ja hamburgers, lekker. En dan snel een paar uurtjes slaap pakken. Hij kan het gebruiken, z'n ogen zijn soms moeilijk open te houden. Hopelijk ziet niemand dat.
Hij schrikt op van een tik op z'n schouder. Een vrolijk ogende collega, lekker fris gedoucht en z'n buik volgegeten, staat naast hem. Eindelijk aflossing. De twee wisselen de bijzonderheden uit, maar de wacht wordt pas overgegeven als de tegenvallende avondsnack ter sprake is gekomen.
De nieuwe operator gaat zitten op de warme stoel. Headset op. Even kijken... wat zijn de instellingen van het radarscherm? Even wat settings aanpassen. De leuning verstellen. Headset nog snel goed doen. Waar zitten we? Callsigns van de omringende eenheden nog een keer bekijken.
Na een klein kwartiertje is de nieuwe operator helemaal ingeslingerd en klaar om het schip te verdedigen.
Zie hierboven de sweet spot voor een vijandelijke aanval. Een inkomende missile die met een snelheid van rond het geluid op een paar meter boven de golven richting schip jaagt? De eerste operator was met z'n gedachten al van post en als hij al op zit te letten zal z'n vermoeidheid hem parten spelen. Een missile tijdens het overdragen van de wacht? Kans op chaos. Want wie zit aan de knoppen?
En het is geen lekker begin van je wacht als je net zit en een collega in de centrale blaast twee keer op een fluitje om een missile lock-on te melden, en vervelende dingen roept als 'HANDBRAKE, HANDBRAKE, HANDBRAKE!': een inkomende Exocet.
Onvoorspelbaarheid is een belangrijk onderdeel van de verdediging. Als je in een oorlogssituatie altijd op hetzelfde moment luncht of iedere dag op dezelfde momenten de wacht laat aflossen, weet je dat je zelf bijdraagt aan het kwetsbaar maken van je verdediging.
Rond 2025 is zo'n moment. Niet in de commandocentrale van een fregat, maar dan wordt een belangrijk deel van de vloot afgelost. Dat is geen geheim, de hele wereld kan dat zien. Vrienden en potentiële vijanden.
Het verschil tussen net wel en net niet. De Britse torpedobootjager HMS Sheffield werd tijdens de Falkandoorlog dodelijk geraakt door een Argentijnse Exocet.
Aflossing van de vloot
Dat oude schepen op een gegeven moment aan gevechtswaarde inboeten en dat de nieuwe schepen wat jaren nodig hebben om up to speed te komen, is de normaalste zaak van de wereld.
Wat de Nederlandse, en Belgische, situatie uniek maakt is dat -áls er nieuwe schepen komen- een belangrijk deel van de kern van de vloot in heel korte tijd wordt vervangen.
Dat is voor ontwerpers, de industrie, de begeleidende Defensie Materieelsorganisatie (DMO) ondoenlijk, het is militair-strategisch rampzalig.
De oorlogskern van de Nederlandse vloot bestaat uit 6 fregatten, 2 LPD's, 4 onderzeeboten, 6 mijnenjagers en een logistiek ondersteuningsschip. 12 van deze eenheden worden rond 2027 vervangen, al deze 12 zijn dan over de geplande levensduur.
De oude schepen zijn steeds moeilijker te onderhouden, maar zijn vooral kwetsbaar voor moderne tegenstanders. Die kwetsbaarheid blijft maar toenemen, een nieuwe update voor bestaande schepen wordt niet verwacht.
Dat is al niet handig, maar daar komt bij dat de aanbesteding van die drie projecten tot op heden tergend langzaam gaat. De kans is dus dat de oude schepen nog langer dan gepland moeten varen of zelfs al voor vervanging uit dienst moeten worden gesteld. Gevolgen: gaten in de vloot, kennis en ervaring.
Ook zijn de nieuwe schepen eerst nog beperkt inzetbaar. Als alle systemen op tijd zijn geleverd, dan moeten ze ook nog werken. Het duurde jaren voordat de LCF'en, M-fregatten, de Johan de Witt en de Karel Doorman, inzetbaar waren door kinderziektes of doordat cruciale systemen nog niet opgeleverd waren.
In de editie van januari 1975 werd de NATO Seasparrow aangekondigd. Deze raket werd vrij snel daarna in gebruik genomen op de GW en S-fregatten. Deze raket moet ongeveer 2030, 55 jaar later, nog de belangrijkste bescherming zijn van de M-fregatten. (Bron: Alle Hens, januari 1975)
Gevolgen
De gevolgen zijn duidelijk. In de fase dat de oude schepen hun laatste jaren slijten (ongeveer 2025-2030) zijn ze kwetsbaar. Bijvoorbeeld een M-fregat dat onverwachts vanaf de wal met een modern wapen wordt aangevallen in 2025 heeft weinig kans op overleven.
In de periode daarna (2030-2035), als de nieuwe schepen instromen, zal een nieuwe onderzeeboot nog helemaal niet ingezet kunnen worden.
In de fase daartussen zijn beide problemen gecombineerd.
Let op, er is dus geen totale oorlog nodig voor een groot drama waar mogelijk 150 Nederlandse militairen bij betrokken zijn. Ook een onverwachte aanval op een schip kan daartoe leiden.
Methodologisch
Wat wordt er aan gedaan? Te weinig om het te voorkomen. Het is een zelfgecreëerde zwakte. De drie vervangingsprojecten zijn jarenlang door Den Haag opgeschoven. Net zo lang tot er een gat ontstond tussen het moment van einde levensduur van het oude schip en oplevering van het nieuwe.
Het meest recente dieptepunt is wel het antwoord van Minister Hennis dat zij vorige week gaf op de Kamervraag waarom Defensie eerst jarenlang met vele argumenten omkleed zei dat onderzeeboten nodig zijn, en ze dan op eigen houtje in twijfel trekt. Defensie wil namelijk, volgens de A-brief, onderzoek doen naar de optie dat er geen onderzeeboten komen.
Antwoord van Hennis: 'het onderzoeken van de nulvariant is methodologisch'. Hoort u de piepende lach al van de admiraals en generaals al op het Kremlin?
Methodologisch. Dan kan de Tweede Kamer nóg beter een keuze maken, voegde ze er aan toe. Nóg beter! Het kon al goed (ja, een meerderheid is al lang voor!) maar straks na een onzinnige exercitie nóg beter.
Het Kremlin vraagt ons om te stoppen, ze kunnen niet meer van het lachen.
Het is dan misschien methodologisch, het is zeker symbolisch, problematisch en symptomatisch. Als iets zo belangrijk is als onderzeeboten moet je ze durven vervangen en durven te zeggen waarom.
Doe je dat niet, dan zorg je zelf voor een verzwakte verdediging. Een politieke verantwoording waard.
Voor de LCF'en en de Rotterdam dreigt hetzelfde te gebeuren en het decennium van zwakte dreigt verlengd te worden.
Het probleem kan in theorie nog opgelost worden door vervanging iets eerder te laten plaatsvinden. Maar veel mensen in Den Haag, ook bij Defensie en Financiën, hebben geen haast.
Rest ons te hopen dat er in de jaren '20 geen enge dingen gebeuren in de wereld waar we op moeten reageren. Lieve vijand, vanaf 2035 kunnen we weer tegenstand bieden... als tenminste de fregatten, LPD's, mijnenjagers en onderzeeboten ook echt worden vervangen. Want de hierboven beschreven situatie doet zich alleen voor in het minst slechte geval voor; als er ook echt vernieuwd wordt.
