De onderzeeboten van de Collinsklasse zijn diesel-elektrische onderzeeboten van de Australische marine. Met hun 77,42 meter lengte zijn het de grootste diesel-elektrische subs ter wereld.
De Collinsklasse is sinds 1996 in de vaart en is de eersteklasse onderzeeboten die in Australië is gebouwd. Het zijn bovendien de eerste onderzeeboten die volledig met computers zijn ontworpen. Tijdens de aanbesteding en bouw ging echter vanalles mis, waardoor deze onderzeeboten jaren in negatief daglicht zijn komen te staan. Deels terecht, maar ook deels onterecht.
HMAS Rankin, een van de onderzeeboten van de Collinsklasse. (Foto: Australische marine)
Beschermen van miljoenen vierkante kilometers
De zes boten hebben als taak het patrouilleren in de enorme wateren van Australië en daarbuiten, het verzamelen van informatie over andere landen en het uitvoeren van geheime operaties met special forces. De onderzeeboten worden in oorlogstijd ingezet om vijandelijke onderzeeboten uit te schakelen en vijandelijke oppervlakte schepen aan te vallen.
Met de opkomst van marines in Azië en de toename van onderzeeboten, zijn deze boten belangrijker geworden voor de Australische defensie strategie. Lees in de special over onderzeeboten wat het belang is.
Heel veel water dus.
De Australische marine is verantwoordelijk voor de veiligheid in een enorm zeegebied. Het grootste eiland ter wereld wordt omringd door vele zeeen, zeestraten, golfen en oceanen. Ten zuiden bevindt zich het ijskoude Antarctica en ten noorden de tropische Indonesische eilanden. Behalve een groot, dus ook een zeer gevarieerd gebied. De economische exclusieve zone (EEZ) beslaat maar liefst ruim 8 miljoen vierkante kilometer. Daarmee is het na de VS en Frankrijk, het land met de grootste EEZ (= exclusief zeegebied tot 200 mijl uit de kust). Ter vergelijking: Nederland moet het doen met 154.000 vierkante kilometers zee.
De planning is dat de boten tot in ieder geval 2025 in de vaart kunnen blijven. Daarna zal de taak overgenomen worden door twaalf nieuwe Australische onderzeeboten, naar het ontwerp van het Franse Naval Group, genaamd Shortfin Barracuda.
Ontwerp en bouw
In juli 1978 werd de behoefte voor de vervanging van de toen operationele onderzeeboten van de Oberonklasse voor het eerst openbaar. De Australische marine ging aan de slag met dit project, dat al snel erg lastig bleek. Dat had te maken met dat de Australische scheepswerven geen ervaring hadden met het ontwerpen en bouwen van onderzeeboten. Maar ook de Royal Australian Navy (RAN) zelf had er geen ervaring mee; veel schepen van de RAN werden toen tweedehands gekocht.
In 1983 ontving de Australische marine van zeven scheepswerven voorstellen voor onderzeeboten. Hieronder was ook de Rotterdamse Droogdok Maatschappij, die het ontwerp van de Walrusklasse aanbood (zij het zonder het Nederlandse softwaresysteem). Verder deden de Zweedse scheepsbouwe Kockums en de Duitse IKL/ HDW werven mee. Van de Duitse onderzeeboten werd veel verwacht, maar de Walrusklasse werd als beste gezien. Dit zou de enige onderzeeboot zijn die in de buurt van de Australische onderzeeboten zou kunnen komen, maar werd als "duur en moeilijk te bouwen" gezien, schrijven Peter Yule en Derek Woolner in hun boek The Collins class submarine story.
Vanwege de kosten, de moeilijkheid van het bouwen van de Walrusklasse (en de beperkte ervaring in Australië), plus tekortkomingen in het Walrusontwerp zoals vier torpedobuizen, kozen de Australiers ervoor om de Duitsers en de Zweden te vragen om verder te ontwerpen. Van meet af aan waren de Australiërs gecharmeerd van de Zweedse manier van werken en hun onderzeeboten, al verwachtten ze niet dat zij uiteindelijk voor Zweden zouden kiezen.
Na drie jaar werd uiteindelijk toch gekozen voor het ontwerp van het Zweedse Kockums. Dat leidde tot veel onbegrip en protesten bij de Duitse scheepsbouwers. Ook de Australiërs zelf waren verrast door de uitkomst. Yule en Woolner schrijven dat het Duitse HDW zei dat hun boot aan alle eisen zou voldoen en zelfs beter zou scoren, de Zweden zeiden te verwachten dat hun voorstel niet aan alle eisen zou voldoen.
Na berekeningen door Australië bleek echter dat de Zweedse boot net niet aan de eisen voldeed, maar de Duitse helemaal niet. De ontwerpen waren vergelijkbaar in grootte, maar de prestaties waren anders. De Zweden hadden meer brandstof, een grotere batterij, toch verwachtten zij minder prestaties. De verschillen werden veroorzaakt doordat HDW (met minder vermogen) uitgingen van het meest gunstige scenario, de Zweden van het meest realistische scenario. Dus het voorstel van HDW zou aan de eisen voldoen als bijvoorbeeld de hele bemanning in bed lag, kombuis, computers en lichten uit om elektriciteit te besparen.
Heel relevant is bovendien dat de mindset van de ontwerpers bepalend was, veel meer dan de cijfers die aan de buitenkant op het voorstel werden geplakt. De ontwerpers van HDW en Kockums hadden beide een andere filosofie. Yule en Moolner: "the designers were following different methodologies
based on the operational practices of their national navies.
German submariners operated in ultra-quiet state, where only
equipment essential for the safety of the submarine was switched
on. The Swedes, in contrast, assumed all except noisy equipment
operating."
In het evaluatirapport schrijft de marine dat de veel commerciëler denkende Duitsers "failed to acknowledge RAN submarine
operating areas, modes and procedures leading to underestimation
of hotel load and battery capacity". Kockums had daarentegen niet alleen naar de eisen van de klant gekeken, maar ook naar de manier van opereren door Australische onderzeeboten en "niet een puur commercieel ontwerp, want het resulteerde in een duurdere en zwaardere boot."
De voor de buitenwacht vreemde gang van zaken werd in de Australische politiek en pers breed uitgemeten en gebruikt voor politieke doeleinden. Dit werd het begin van wat de pers het "Collins-drama" noemde.
Een klein deel van de eerste onderzeeboot (HMAS Collins) werd in Zweden gebouwd, de rest in Australië. De bouw begin in februari 1990 en de Collins werd in 1996 in dienst gesteld bij de Australische marine. Dat was 1,5 jaar later dan gepland. Deze vertraging was bij andere boten echter nog erger: de laatste (HMAS Rankin) werd bijna 3,5 jaar te laat opgeleverd.
Deze vertragingen hadden alles te maken met de veel problemen rond de onderzeeboten. Deze problemen kwamen in de pers terecht en het werd een enorm schandaal. Niet helemaal terecht, want bij iedere nieuwe onderzeeboot zijn er bij de proefvaart problemen. Die moeten worden verholpen en bij de Collinsklasse zijn er ook veel verholpen. Hieronder een kort overzicht:
- problemen met lasnaden;
- lawaai tijdens onderwatervaart. Het ontwerp werd als schaalmodel getest op het geluid dat van water dat langs de romp stroomt. Het geluid bleek beperkt en te voldoen aan de eisen. Na deze tests werd het ontwerp echter aangepast (de neus van de onderzeeboot werd groter gemaakt, en de sub werd langer), maar het aangepaste ontwerp werd niet of niet goed meer getest. De waterstroom bleek toen de eerste sub echt ging varen enorm veel lawaai te veroorzaken;
- door een andere waterstroom dan gepland veroorzaakte de schroef snel cavitatie, met veel lawaai tot gevolg;
- ernstige problemen met de voortstuwing: lekkage, roestvorming, trillingen, etc. Ook de schroefbladen bleken niet allemaal goed en gelijk;
- de masten, waaronder de periscopen, waren niet gestroomlijnd. Hierdoor zorgden ze ervoor dat als één mast omhoog was de hele onderzeeboot trilde en schudde. Ook was het beeld van de periscoop dubbel, met strepen of onscherp;
- het commando systeem van Rockwell was een ramp. Dit systeem knoopt de sensoren en wapensystemen aan elkaar zodat de bemanning met het schip kan opereren. Na vele aanpassingen van de software werkte het systeem nog steeds niet goed en werd besloten om een ander bedrijf de software helemaal opnieuw te laten schrijven. Uiteindelijk werd het eerste nieuwe combat systeem in 2006 geinstalleerd en bij de andere boten in 2010; 14 jaar nadat de eerste boot in de vaart kwam!
- door een technisch ongeluk met lekkage tot gevolg tijdens een diepe duik in 2003, werd besloten dat de maximum diepte van Collinsklasse moest worden aangepast.
Belangrijke oorzaken voor deze problemen lagen in de onervarenheid van Kockums met het ontwerpen van expeditionaire onderzeeboten en het bouwen aan de andere kant van de wereld, het lassen van een nieuw type staal, de complete onderschatting van de Australische marine wat het betekent voor de eigen organisatie om launching customer te zijn (in plaats van consument, zo waren onderzeebootbemanningen niet betrokken bij het ontwerp). Een ander punt was dat doordat de Zweden niet gewend waren om te opereren in een onrustige oceaan, dus hechtten zij minder waarde aan het risico dat zout water uit de brandstoftanks in de diesels konden komen. De Australische bemanning maakte pas laat kennis met de onderzeeboten en was niet goed genoeg opgeleid om dit te voorkomen. Er kwam vervolgens zeewater in, de brandstof was vervuild met bacteriën. Gevolgen: roest, trillingen, slijtage, veel brandstofverbruik.
Niet alles was een mislukking. Het project was op financieel gebied redelijk op koers gebleven en op sommige vlakken presteerden de onderzeeboten veel beter dan gepland. Bijvoorbeeld: snelheid, bestuurbaarheid onder water, de autopilot, etc.
Een groot deel van bovenstaande problemen werd in de loop der jaren aangepakt en opgelost. Inmiddels hebben de onderzeeboten diverse succesvolle oefeningen en operaties op hun naam staan.
Sensoren en wapensystemen
Het belangrijkste wapensysteem van Collinsklasse bestaat uiteraard uit torpedo's. Zij hebben de Mk 48 Mod 7 torpedo's aan boord. Daarnaast kunnen zij UGM-84C Sub-Harpoons lanceren; deze kruisvluchtwapens lanceren zij terwijl ze onder water varen. Doel: oppervlakte schepen.
Op 14 juni 1999 liet HMAS Farncomb zien wat een MK 48 torpedo met een schip doet. Het oude marineschip Torrens verdween in no-time in de golven.
De sonars van de onderzeeboten komen van Thales. Behalve een boeg en flank sonar, beschikken de onderzeeboten over een gesleepte sonar. Deze draad vol hydrofoons is ongeveer 1 kilometer lang en heeft een diameter van 45 millimeter. Een ander belangrijk instrument is de periscoop. Hier hebben de Collins onderzeeboten er twee van: een CK043 navigatie periscoop en een CH093 aanvalsperiscoop. Beide zijn de bekende "ouderwetse" periscopen en dus geen optronische masten, zoals aan boord van de Astuteklasse, Virginiaklasse en Walrusklasse (na modernisering).
Bedrijven
De volgende bedrijven hebben meegewerkt aan het ontwerp, de bouw van dit project, of hebben producten of diensten geleverd (en hebben een bedrijfspagina):
Personeel
De boten zijn oorspronkelijk ontworpen voor een bemanning van 42 personen. In de praktijk leverde dit echter een enorme werkdruk. Veel personeel van de Submarine Force verliet daardoor het bedrijf. Gecombineerd met de enorm negatieve publiciteit over de onderzeeboten in de media, zorgde dit voor tekorten die opliepen tot wel 60%. Gevolg: een nog hogere werkdruk. Bovendien hebben diesel-elektrische onderzeeboten vaak zo'n kleine bemanning dat iedereen nodig is om te varen. Als een bepaalde functie niet vervuld is, kan het zijn dat de boot bepaalde zaken niet kan of mag. In het ernstigste geval kan de onderzeeboot helemaal niet weg en moet het tegen de kant blijven liggen. Dat gebeurde bij 4 van de 6 onderzeeboten, waardoor de RAN verstoken bleef van operationele subs.
Dat resulteerde in een groot aantal maatregelen. De bemanningen voor de subs werden uitgebreid, zodat de werkdruk omlaag kon. De patrouilles werden korter en de havenbezoeken langer. De mens kwam centraal te staan. Ook werd de Australische onderzeedienst in 1998 na de Noorse, de tweede onderzeedienst ter wereld waar vrouwen op onderzeeboten konden werken. Ook op financieel vlak werd het nodige verbeterd voor de onderzeebootbemanningen. Tot slot ging de Australische werving zich richten op het werven voor de onderzeedienst. Zie hier de prachtige website van de campagne: Submariners. Astronauts of the deep.
In 2010 werd een groot deel van de personele tekorten opgelost en waren nagenoeg alle onderzeeboten weer inzetbaar.
Een van de advertenties van de Australische marine. Deze menselijke onderzeeboot benadrukte de extra aandacht die er was voor de mens bij de marine.
Inzet
Ondanks de eerder genoemde problemen rond de boten, zijn ze wel met succes ingezet.
Zo heeft HMAS Waller tijdens de spanningen rond Oost-Timor in 1999 naar verluidt als afschrikking tegen Indonesische eenheden geopereerd. Daarnaast zou de onderzeeboot tijdens een geheime operatie duikers afgezet voor de vredesmacht arriveerde in Oost-Timor.
Tijdens oefeningen is diverse keren gebleken dat de onderzeeboten opgewassen waren tegen Amerikaanse onderzeeboten en oppervlakte schepen. Tijdens de oefeningen zijn de Australische subs vaak "tot zinken" gebracht, maar troffen zij zelf ook doel: verschillende Amerikaanse (vliegdek)schepen en onderzeeboten werden door Australische virtuele torpedo's geraakt.
Foto's en films
Collinsklasse (Foto: Australische marine)
Collins in Sydney(Foto: Australische marine)
Boegbuiskamer voor of na een oefening (Foto: Australische marine).
Still uit de virtual tour. De centrale van de Collinsklasse met op de voorgrond het paneel van de periscoop met de twee handels opgeklapt. Links de wordt de voortstuwing geregeld en links in de hoek wordt de onderzeeboot bestuurd.
De CK043 periscoop van HMAS Waller. Te zien is dat er meerdere sensoren in zitten.
Filmpje van de Australische marine waarin een bemanningslid uitlegt wat zijn werk als Acoustic Warfare Analyst inhoudt.
Australische televisie commercial voor de onderzeedienst
Filmpje van het tot zinken brengen van HMAS Torrens.
Nummer
Naam
In dienst
73
Collins
1996
74
Farncomb
1998
75
Waller
1999
76
Dechaineux
2001
77
Sheean
2001
78
Rankin
2003
Afmetingen
77,42 x 7,8 x 7
Max. waterverplaatsing
3353 ton (onder water)
Max. snelheid
10,5 knopen boven water
21 knopen onder water
Bemanning
58
Voortstuwing
3x Garden Island-Hedemora HV V18b/15Ub (VB210) 18-cylinder diesel motor
1x Jeumont Schneider DC elektrische voortstuwing
Wapensystemen
Mark 48 Mod 7 CBASS torpedo's
UGM-84C Sub-Harpoon SSM
Stonefish Mark III mines
Sensoren
Thales CK043 navigatie periscoop
Thales CH093 aanvalsperiscoop
GEC-Marconi Type 1007 zeebeeld- en navigatieradar
Thales Scylla boegsonar
Thales Karriwarra of Namara gesleepte sonar
ArgoPhoenix AR-740-US ESM
