Hr.Ms. De Ruyter was een lichte kruiser uit 1936 en in 1942 vlaggenschip van schout-bij-nacht Karel Doorman. De kruiser ging tijdens de Slag in de Javazee ten onder. Het wrak lag decennia op de bodem van de Javazee. In 2016 bleek dat het wrak geroofd was en als oud schroot verkocht.
Hr.Ms. De Ruyter was de eerste moderne kruiser naar Nederlands ontwerp. Ontworpen door ir. 't Hooft, was De Ruyter vooral op het gebied van vuurleiding z'n tijd ver vooruit dankzij de apparatuur ontwikkeld door Hazemeijer's Signnaal-Apparaten (het latere Holland Signaal en de Nederlandse tak van Thales te Hengelo). De Ruyter was bedoeld als vlaggenschip, maar op voorhand was voor velen al duidelijk dat dit schip te licht en te klein was om voldoende tegenstand te kunnen bieden tegen Japanse schepen. Bezuinigingen en de onwil om te investeren in de marine in de jaren '20 lagen hier aan ten grondslag.
Het goedkope alternatief
Nadat Nederland door de uitkomst van de Japans-Russische oorlog en vooral de Slag bij Tsushima wakker schrok, werd meer aandacht besteed aan de verdediging van Nederlands-Indië. Door pacifisme en economische tegenslagen werden vele plannen gemaakt, van slagschepen tot zes kruisers, maar werden evenzoveel plannen afgekeurd. Toen aan de bouw van drie kruisers in 1916 en 1917 eindelijk werd begonnen, werden in 1919 door de Vrijzinnig-Democratische Bond en de SDAP (zij gingen later met de CDU op in de PvdA), moties ingediend om de bouw van de kruisers en verbeteringen van de marine te stoppen. Zij stelden voor om de marine helemaal op te heffen.
De moties haalden het niet in de Tweede Kamer, maar minister-president Ruys de Beerenbrouck (tevens tijdelijk minister van Marine) kon voor de verdere bouw van de twee eerste kruisers, Java en Sumatra, alleen goedkeuring krijgen door de bouw van de derde kruiser Celebes te staken. Van uitstel kwam afstel en tijdens een bezuinigingsronde in 1920 werd besloten de Celebes niet meer af te bouwen. Het staal dat was gebruikt werd als schroot verkocht.
Pas 10 jaar later kwamen er nieuwe voorstellen op tafel om de marine van serieus materieel te voorzien. Minister van Marine Deckers presenteerde in zijn vlootplan onder andere de bouw van een nieuwe kruiser. Het leverde enorme ophef op. Net als tijdens de met succes tegengehouden Vlootwet begin jaren '20, werden handtekeningen verzameld tegen vernieuwing van de marine. De SDAP en 'Kerk en Vrede' verzamelden 1,5 miljoen handtekeningen. Desondanks kreeg Deckers het bescheiden plan goedgekeurd in de Tweede Kamer.
Wat meespeelde was dat de derde kruiser behoorlijk bescheiden was. Volgens de marine, een deel van de pers en een aantal politici was dat té bescheiden. De derde kruiser zou namelijk een waterverplaatsing krijgen van slechts 5250 ton, 1400 ton minder dan de kruisers Hr.Ms. Java en Hr.Ms. Sumatra. De eerste twee kruisers hadden 10 kanons van 15cm, de derde kruiser slechts 6. Volgens het Vlootverdrag van Washington was de maximale waterverplaatsing van kruisers 10.000 ton en bewapening acht kanons van 20,3 cm. De SDAP kon het vervolgens niet laten om zich openlijk af te vragen of het dan wel zin had om de kruiser te bouwen.
Minister Deckers was het grotendeels met de kritiek eens. Zijn voorkeur ging ook uit naar een kruiser van minimaal 8500 ton met acht 15cm kanons of zes kanons van 20cm. Maar een dergelijk schip zou 21,5 miljoen gulden kosten. Er kon echter slechts 12,5 miljoen gulden worden gereserveerd.
De Kamer ging in 1931 akkoord met de goedkopere optie.
Ontwerp
De goedkoopste en kleinste versie werd niet gebouwd. De economische crisis bracht de nieuwe kruiser even in zwaar weer, maar werd toch gered. Sterker nog, een opdracht als deze kon voor de noodlijdende toeleveranciers veel werk opleveren. Het ontwerp werd groter gemaakt. Het schip groeide van 150 naar 174 meter lengte en van 5250 ton naar 6600 ton waterverplaatsing. De extra lengte werd nodig geacht om het schip de vereiste snelheid van 32 knopen te laten halen, een groter bereik te geven en twee extra kanons.
De twee extra kanons, in één dubbeltoren, kwam er overigens ook niet. In de politiek was weer weerstand ontstaan tegen grote militaire uitgaven. Het resultaat was een armzalig compromis: één extra kanon van 15cm.
Bezuinigingen en inzichten in de hydrodynamische eigenschappen van het ontwerp, leidden ertoe dat het schip in het definitieve ontwerp weer kleiner werd: 170,82 meter en 6442 ton.
Het ontwerp werd gemaakt door ir G. 't Hooft, hoofd van het Bureau van Marine Scheepsbouw. Eindverantwoordelijk was echter het IvS (Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw). Het IvS was een van origine Duitse firma dat in Nederland was opgericht vanwege de beperkingen die Duitsland na de Eerste Wereldoorlog waren opgelegd. Op het ingenieurskantoor te Rotterdam waren dus ook Duitse ingenieurs aanwezig en het is daarom niet vreemd dat het ontwerp van de De Ruyter uiterlijk veel weg had van Duitse marineschepen zoals de Graf Spee en de lichte kruiser Nürnberg.
Ondanks de Duitse invloeden werd het geen Duits schip. De Koninklijke Marine had eigen eisen en er was weinig budget vrijgemaakt voor het schip. Dat leverde ook vele compromissen en uiteindelijk vele tekortkomingen op. De zwakke punten van het schip waren: te lichte bepantsering, te weinig kanons, beperkt schootsveld en de dicht bij elkaar geplaatste luchtafweer. Dit -overigens heel moderne systeem van Bofors-Hazemeyer- was bij elkaar op een eiland geplaatst en was door één voltreffer uit te schakelen.
Zend- en ontvangstapparatuur aan boord van Hr.Ms. De Ruyter. (Foto: NIMH/ Koninklijke Marine)
Wapensystemen
De kruiser De Ruyter was voorzien van zeven 150mm kanons. Dat aantal is ongebruikelijk. De kanons waren door het Duitse Krupp ontworpen en in licentie door Wilton-Fijenoord gebouwd.
Behalve kanons had De Ruyter ook twee vliegtuigen. Deze konden middels de katapult gelanceerd worden. De vliegtuigen hadden drijvers en konden in een rustige ze naast het schip landen, waarna ze met een kraan weer aan boord getakeld konden worden.
Hr.Ms. De Ruyter passeert de sluizen van IJmuiden.
Slag in de Javazee
Op 27 februari 1942 nam Hr.Ms. De Ruyter als vlaggenschip van het internationale eskader deel aan de Slag in de Javazee. Aan boord was schout-bij-nacht Karel Doorman. Commandant van de De Ruyter was KLTZ Eugène Lacomblé.
Met het internationale eskader ging Hr.Ms. De Ruyter de strijd aan met de Japanse invasievloot. Na afloop van een artillerieduel in de avond van 27 februari, lanceerden de Japanse zware kruisers Haguro en Nachi een torpedoaanval. Eén torpedo trof Hr.Ms. Java die onmiddellijk explodeerde en een andere torpedo trof Hr.Ms. De Ruyter om 2322 uur. Op de De Ruyter ontstond geen ontploffing. Wel brak er een felle brand uit en het schip lag stil in het water doordat de torpedo het schot tussen de achtermachinekamer en stuurboord tunnel en achterpompkamer en achtercentrale in één keer wegslaat. Er was geen voortstuwing, geen elektriciteit en er waren geen pompen meer. Het schip had slechts lichte slagzij over stuurboord, maar was wel verloren. De orders verlaatrol op post en schip verlaten konden niet meer centraal worden gegeven, waardoor veel mensen in het benedenschip laat werden ingelicht. Desondanks kregen veel bemanningsleden de tijd weg te komen, reddingvesten te pakken en sloepen te strijken. Al moesten zwaargewonden worden achtergelaten. Na drie uur zonk het schip. Toch kwamen 367 mensen van de 436 bemanningsleden om het leven. De 69 overlevenden werden gered door de Japanners en belandden in kampen.
Pas in 2002 werd het wrak van Hr.Ms. De Ruyter op de bodem van de Javazee teruggevonden. Tijdens een expeditie eind 2016 bleek het wrak te zijn geroofd, het schip is vermoedelijk door bergers met grijpers in stukken van de zeebodem gehaald en verkocht.
Hr.Ms. De Ruyter. (Foto: NIMH/ Koninklijke Marine)
