Anti-Submarine Warfare Fregatten (ASWF) | België en Nederland
Laatst aangepast: 30-10-2023
De Anti-Submarine Warfare Fregatten (ASWF, voorheen 'Vervanger M-fregatten') moeten vanaf 2029 de twee Nederlandse en twee Belgische M-fregatten vervangen. De schepen moeten voor uiteenlopende taken kunnen worden ingezet, maar zullen gespecialiseerd zijn in onderzeebootbestrijding. De fregatten worden ontworpen door Defensie in samenwerking met Damen en gebouwd in Roemenië (casco) en Nederland (afbouw).
Illustratie van het ASW-fregat uit 2023, overeenkomstig het akkoord tussen Damen en DMO. (Beeld: DMO)
Nog meer dan bij de voorgangers ligt de nadruk van de nieuwe fregatten op onderzeebootbestrijding. Dat betekent dat er veel aandacht zal zijn om de schepen zo stil mogelijk te maken (bijvoorbeeld op gebied van voortstuwing, maar ook pompen en andere draaiende onderdelen). Daarnaast krijgen de schepen een uitgebreid pakket aan sensoren om onderzeeboten op te sporen met sonar, periscopen kunnen gespot worden met bijvoorbeeld radar en elektro-optische systemen. Een onderzeebootbestrijdingshelikopter met sonar en torpedo opereert vanaf het fregat. Omdat de schepen vaak alleen werken (weg van het lawaai van andere schepen), moeten de fregatten zich ook goed kunnen verdedigen tegen aanvallen vanuit de lucht of vanaf zee.
In de praktijk worden ze voor allerlei andere zaken ook ingezet, dus moeten de schepen flexibel inzetbaar zijn, dat gebeurt steeds vaker door containers aan boord te plaatsen met daar speciale voorzieningen zoals mijnenbestrijdingsmiddelen.
Vervanging vertraagd
Het oudste M-fregat dat nog in Nederlandse dienst is, stamt uit 1993, het oudste Belgische fregat (ex-Hr.Ms. Karel Doorman) uit 1991. De geplande einde levensduur tijdens de bouw was voor de fregatten 25 jaar later voorzien, dus respectievelijk in 2018 en 2016. De levensduur van de schepen is opgerekt van 25 naar 30 jaar. In 2021 bereikte het oudste Belgische M-fregat die mijlpaal, gevolgd door het oudste Nederlandse schip in 2023.
Toen de eerste vervangingsplannen in Nederland werden gemaakt, richtte men zich nog op 2020 als vervangingsjaar van de M-fregatten. Minister Hennis stelde in 2013 de vervanging van de fregatten echter met drie jaar uit. In de Memorie van Toelichting bij de Defensiebegroting voor 2016 maakte Hennis bekend de vervanging van de M-fregatten opnieuw uit te stellen, nu met één jaar. Dat werd dus 2024, maar door de verplaatsing van de B-brief van 2019 naar de eerste helft van 2020, zullen de schepen niet voor 2025 opgeleverd worden.
In de B-brief die op 24 juni 2020 werd verzonden stond dat het eerste fregat in 2027 opgeleverd wordt. In 2021 werd duidelijk dat, mede door corona, die datum is opgeschoven naar 2028.
Op 3 april 2023 stond in de D-brief dat de datum weer een jaar is opgeschoven: 2029.
Het concept van eind 2019. (Beeld: @YoungbyCZSK, bewerking: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Project 'Vervanging M-fregatten'
De leiding over het project Vervanging M-fregatten is in Nederlandse handen, bij de vervanging van de mijnenjagers ligt die in Belgische handen.
De vervanging van de M-fregatten kent een lange, trage aanloop. Defensie en de industrie waren lang bezig met voorstudies, rond 2010 is daar mee begonnen. In november 2013 werd voor het eerst een model aan het publiek getoond en per toeval ontdekt door Marineschepen.nl. Dat was tijdens een wervingsevenement van Defensie in Amsterdam. Defensie Materieel Organisatie (DMO) toonde toen een 3D-geprint model van één van de studies. Dit model gaf een schip weer van 146 meter met 120 bemanningsleden, sensoren op een hoge voormast en lage achtermast, 16 cellen VLS voor raketten en een slipway voor een FRISC.
Ruim een jaar later, in februari 2015, werd tijdens het symposium Nederland Radarland meer duidelijk over de plannen met betrekking tot de Vervanger M-fregatten. DMO en Thales lichtten een tipje van de sluier op en daaruit bleek dat het model van november 2013 weer verder was ontwikkeld.
Op 16 juni 2016 meldde aan Marineschepen.nl dat de vervanging van de M-fregatten inmiddels in de A-fase was beland.
In september 2016 meldde de kersverse commandant van de Belgische marine divisie-admiraal Wim Robberecht dat België samen met Nederland fregatten gaat aanschaffen. België had 1 miljard euro begroot. Nederland had aanvankelijk 730 miljoen euro gereserveerd.
Op 30 november 2016 tekenden de Belgische en Nederlandse ministers van Defensie een Letter of Intent over de gezamenlijke ontwikkeling van een nieuw fregat voor beide marines.
Tezamen met negen andere brieven, werd op 3 mei 2018 de A-brief van de vervanger M-fregatten gestuurd door staatsecretaris van Defensie Barbara Visser. De A-fase werd daarmee afgesloten.
De B-brief was oorspronkelijk voor 2019 gepland, maar tijdens Prinsjesdag 2019 werd bekend dat deze was verschoven naar 2020.
In mei 2020 bevestigde Defensie in de 'Afwijkingsrapportage 2020' formeel dat de indienststelling van het eerste schip op 2025 was gezet, in plaats van 2024. "Defensie streeft in de
B-fase naar het beste evenwicht tussen de factoren
product, tijd en geld, voor zowel Nederland als België. In
dit project bleek het onderzoek naar dit evenwicht meer
tijdrovend dan verwacht als gevolg van complexe
afwegingen met twee landen over specificaties, offertes en
gewenste termijn waarop de schepen inzetbaar moeten
zijn" lichtte Defensie in de rapportage toe.
Om dit evenwicht te vinden is het ontwerp, RMF-22D, aangepast om binnen budget te geraken. Er is wat uit de schepen gehaald, zo werd er gesneden in accommodatie voor op te stappen personen, zijn kleinere elektromotoren gekozen en is er geen ruimte meer voor vaartuigen van 12 meter, maar voor 7 meter, zie ook onderaan het stuk over USV's. Ook is een commercieel ontwerp, de Sigma onderzocht, maar het bleek niet mogelijk om alle eisen in dit ontwerp te accommoderen.
De B-brief werd op 24 juni 2020 naar de Tweede Kamer verstuurd.
VADM De Waard verwachtte eind 2021 het contract te kunnen tekenen, zei hij in 2020. Eind december 2021 bleek dat niet gehaald. In een interview met Marineschepen.nl dat in januari 2022 is gepubliceerd, zei De Waard 'zich zorgen te maken om de voortgang van het ASWF'. Er zijn veel technische uitdagingen om alle wensen binnen het ontwerp en binnen budget te krijgen.
In de Afwijkingsrapportage van mei 2022 schrijft Defensie dat het fregat toch groter wordt, om alle eisen te accommoderen binnen te ontwerp.
Eind maart 2023 maakte staatssecretaris Van der Maat bekend dat Defensie en Damen voor 19 april naar verwachting tot een akkoord zullen komen.
De D-brief, over het akkoord, verscheen op 3 april 2023. Het contract voor de vier fregatten voor Nederland en België werd ondertekend op 29 juni 2023. Dat was voor het eerst in 28 jaar dat Nederland nieuwe fregatten bestelde (op 30 juni 1995 werden de Luchtverdedigings- en Commandofregatten besteld) en op 29 juni 1985 werden de M-fregatten besteld.
Het 3D-geprinte model van de "vervanger M-fregatten" zoals deze werd vertoond tijdens Techbase in november 2013. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl
Ontwerpen van de nieuwe M-fregatten door de jaren heen (er zijn verschillende varianten, dus het zijn niet allemaal per se ontwerpen die voortkomen uit het eerder getoonde ontwerp). Het bovenste ontwerp is uit 2014, daaronder 2015, vervolgens 2017, 2019 en de onderste is de verkorte versie uit 2020. Geen van deze ontwerpen wordt gebouwd. (Bron: Defensie, bewerking: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Eerste 'Roemeense' fregatten
Voor de bouw van de schepen is nog geen contract getekend. Wel was al vanaf het begin de verwachting dat Nederland (en dus België ook) de schepen bij Damen zou gaan bestellen. Omdat alle Nederlandse marineschepen sinds het begin van deze eeuw in Roemenië zijn gebouwd, lag het in de lijn der verwachting dat ook de nieuwe fregatten op de Roemeense scheepswerf zouden worden gebouwd. Dat zou een primeur zijn, de 'jongste' fregatten, de LCF'en, zijn nog in Vlissingen gebouwd.
In juni 2020 stond echter in de B-brief van de vervanging M-fregatten dat overwogen wordt om de vier schepen in Nederland te bouwen. Tijdens het project van het Combat Support Ship werden de stijgende lonen in Roemenië als risico onderkend, waardoor er weinig voordeel meer is om in "lagelonenlanden" te bouwen. "In de D-fase van het project Vervanging M-fregatten zal Defensie bezien of en hoe een zo groot mogelijk deel van de fregatten in Nederland kan worden gebouwd, rekening houdend met het taakstellende financiële budget", meldde de B-brief.
In de D-brief van april 2023 werd bekend dat de casco's in Roemenië zullen worden gebouwd en de afbouw in Nederland plaatsvindt. Daarmee worden de schepen de eerste Nederlandse fregatten die in Roemenië worden gebouwd.
Naamgeving
De ASW-fregatten zullen vernoemd worden naar vrouwen. Welke namen de fregatten krijgen, is nog niet bekend. Doorgaans gebeurt dat een aantal jaar voor de indienststelling. Er was in 2020 en 2021 wel discussie over de namen. Begin december 2020 stelde GroenLinks voor om zeker een van de twee fregatten te vernoemen naar een 'stoere vrouw'. Een motie hierover werd in de Tweede Kamer aangenomen. Uit een daarop volgende peiling onder lezers van Marineschepen.nl bleek dat zeehelden/ admiralen de voorkeur genoten onder het Marineschepen.nl-publiek. In december 2021 maakte Defensie bekend de motie te volgen en de schepen te vernoemen naar vrouwen.
Los van de namen van de individuele schepen, is er een (soort project)naam voor de hele scheepsklasse. Op 13 januari 2021 werd bekend dat de scheepsklasse de naam 'Anti-Submarine Warfare Fregatten' gaat worden, kortweg ASWF. Dat zal niet de enige naam blijven. Zodra de naam van de eerste schip bekend wordt, zal de scheepsklasse nog een naam krijgen. Dat is bijvoorbeeld bij de M-fregatten de Karel Doormanklasse.
Wapensystemen
Hoewel de nadruk in het wapen- en sensorenpakket bij onderzeebootbestrijding zal liggen, zullen de schepen ook voorzien worden van gedegen luchtverdediging. Deze robuuste verdediging is belangrijk voor toekomstige fregatten, omdat door het afnemend aantal schepen de verwachting is dat eenheden in steeds kleinere aantallen moeten opereren. Deze fregatten moeten dus beter voor hun eigen bescherming kunnen zorgen, omdat er mogelijk geen andere schepen voorhanden zijn. Daarnaast geldt voor schepen die aan onderzeebootbestrijding doen, dat zij vaak op afstand van het verband opereren (en dus in een stillere omgeving) om zo optimaal van hun sonar gebruik te kunnen maken en onderzeeboten op grotere afstand kunnen detecteren.
Het belangrijkste wapensysteem op het vlak van luchtverdediging is ESSM Block 2, opvolger van de huidige ESSM. Ook Nederland werkt mee aan dit systeem. Sensoren zijn uiteraard cruciaal voor wapensystemen en daarom wordt tijdens de ontwikkeling van de Geïntegreerde Sensorsuite van Thales rekening gehouden met de ESSM Block 2.
De raketten zullen verticaal worden gelanceerd vanuit een lanceerinrichting op de bak, achter het kanon en voor de brug. Het gaat, net als bij de Luchtverdedigings- en Commandofregatten, om twee Mk 41 lanceerinrichtingen van acht cellen per VLS. In totaal dus zestien cellen. Uit de Amerikaanse goedkeuring van de aanschaf van deze systemen in juni 2023, bleek dat de fregatten de Mk 41 Baseline VII Strike Length krijgen. Daarmee is de lanceerinrichting geschikt voor SM-2, ESSM, maar ook voor de langere SM-3.
Daarmee behoort het plan van België om de fregatten te voorzien van SM-3-raketten nog steeds tot de mogelijkheden, al is het onduidelijk of Brussel die plannnen doorzet. De aanvankelijke halve bewapening van de Belgische fregatten is in ieder geval van de baan, zo bleek in april 2023. De schepen zullen net als de Nederlandse schepen voorzien worden van zestien VLS-cellen.
Als Close-In Weapon System (CIWS) heeft de marine gekozen voor een combinatie van het 76mm Sovraponte kanon met DART-munitie (beide van het Italiaanse Leonardo) en Rolling Airframe Missile (RAM) van Raytheon. Dat werd in januari 2021 bekend gemaakt. De DART-geleide munitie (bestuurbare granaten) krijgen de doelsinformatie van de nieuw Pharos-radar van Thales. Pharos is in 2012 t/m 2015 uitgebreid getest met DART en de eerste radar rolt in 2028 of iets later van de band in Hengelo. Het geheel wordt geïntegreerd in AWWS. Al sinds 2014 was Pharos op de illustraties van het ASW-fregat te zien, RAM volgde pas in 2019.
De schepen moesten ook voorzien worden van torpedodefensie. Begin juni 2023 bleek dat deze anti-torpedo-torpedo nog niet beschikbaar is voor de schepen klaar zijn. Wel worden voorzieningen getroffen voor plaatsing van een toekomstig systeem.
Over andere wapensystemen is nog weinig bekend, voor veel wapensystemen lopen nog aanbestedingen. Wel heeft het er alle schijn van dat de marine heeft gekozen voor twee 40mm kanons van Leonardo (voor en achter) ten koste van de Millennium 35mm van Rheinmetall.
Om de strijd aan te gaan met andere schepen en objecten aan de kust, worden de fregatten voorzien van Naval Strike Missiles.
Een mogelijk toekomstig wapensysteem waar de fregatten voor geschikt zijn is een laserkanon. Toenmalig commandant Zeestrijdkrachten LGENMARNS Verkerk twitterde in oktober 2016 dat hij High Energy Lasers tegen o.a. hypersone doelen wilde voor de nieuwe fregatten. TNO is bezig met studies naar zo'n laserwapen, zo bleek begin 2017.
Als het aan Commandant Zeestrijdkrachten LGENMARNS Verkerk ligt krijgen de nieuwe fregatten laserwapens. (Bron: @GeneraalVerkerk/ Twitter.com)
Sensoren
Als onderzeebootbestrijdingsfregat gaat er extra aandacht uit naar de onderwatersensoren. De schepen zullen net als de gemoderniseerde M-fregatten de LFAPS (Low Frequency Active Passive Sonar) krijgen. Dit systeem, ontwikkeld door TNO, de marine en het Canadese bedrijf Ultra, kan op grote afstanden onderzeeboten detecteren. De sonar wordt achter het schip gesleept en kan naar grote diepte zakken, met de lage frequentie en (vooral) de nieuwe software kunnen onderzeeboten veel beter dan ooit opgespoord worden. De marine en TNO ontwikkelden softwarepakketten en -modellen, waardoor het geheel een grote sprong voorwaarts is. Het pakket wordt, ondanks buitenlandse interesse, niet geëxporteerd.
De andere sonar van het schip is de boegsonar. Voor deze sonar is een aanbesteding opgestart. In ieder geval zijn de MS3 van Raytheon en de S2150 van Ultra in de race.
Ook krijgen de schepen een sonar die obstakels en mijnen moet kunnen detecteren.
Voor de nieuwe fregatten worden door Thales in Hengelo nieuwe radars en nieuwe vuurleidingslogica ontwikkeld. Het contract werd in december 2018 ondertekend. Het nieuwe systeem, genaamd Above Water Warfare Suite (AWWS), is het antwoord op steeds snellere inkomende raketten, drones, cyberwarfare en geleide kanonmunitie.
AWWS bestaat uit twee samengevoegde radars en een softwaresysteem dat de informatie moet analyseren. Dit geheel moet gelinkt worden aan nieuwe wapensystemen zoals de ESSM Block 2. De nieuwe fregaten bestaan uit X en S-band radars waarvan de data worden samengevoegd. Door die radars te combineren (S heeft meer bereik, X kan kleine doelen aan de horizon goed spotten), moet het systeem de dreigingen van de toekomst beter kunnen detecteren. De radars zelf zijn doorontwikkelingen van de SMILE, NS100 en APAR. De X-band radar zal dan ook APAR block 2 zijn.
Naast het Combat Management Systeem (CMS) dat de doelen presenteert op schermen en waarmee de sensoren en wapens bediend kunnen worden, gaat Thales een extra stel hersenen toevoegen: een vuurleidingslogica. Dit programma moet binnen milliseconden de binnenkomende informatie verwerken en met oplossingen komen, zoals het lanceren van raketten of decoys, of storen. Op die manier kan het ASWF zichzelf volledig automatisch verdedigen.
De toekomstige Belgische en Nederlandse fregatten hebben vanaf het begin USV's aan boord gehad. Het eerste model, hier uit 2013, had behalve twee kranen en een open dek geen voorzieningen voor de USV's, maar deze scheepjes waren wel 12 meter lang. Deze waren in eerste instantie bedoeld voor bijvoorbeeld anti-piraterijoperaties. Tegenwoordig zijn er veel meer mogelijkheden met USV's. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Onbemande systemen
In het concept van de nieuwe fregatten zijn van meet af aan onbemande systemen meegenomen. Het gaat dan om zowel onbemande vliegtuigen (Unmanned Aerial Vehicle's, UAV's) als onbemande vaartuigen (Unmanned Surface Vehicle's, USV's).
De fregatten zijn dankzij hun hangar en helidek al voor veel UAV's geschikt, voor USV's zijn meer voorzieningen nodig. In het eerste model waren die heel beperkt (twee kranen en een open dek).
Volgens Elbit zijn er, heel globaal, vier voorzieningen die belangrijk zijn om te kunnen opereren met USV's:
• het fregat moet de middelen hebben om een onbemand vaartuig over boord te zetten en aan boord te krijgen (dat is anders dan bij een bemande RHIB, want nu maakt een bemanningslid een haak vast aan de RHIB zodat deze uit het water gehesen kan worden)
• er moet voldoende ruimte zijn om meerdere USV's (het liefst overdekt) neer te kunnen zetten
• ruimte voor opslag van sonars, torpedo's, etc.
• ruimte om de USV's te onderhouden/ modules te verwisselen, etc.
USV's kunnen gebruikt worden voor force protection (ze kunnen met hun machinegeweer kleine doelen uitschakelen), inlichtingen verzamelen (met elektro-optische sensor), mijnen bestrijden en op onderzeeboten jagen.
In de eerste concepten ging het om USV's van 12 meter. Toen echter eind 2019 bleek dat het concept RMF-22D te groot was, is gesneden in de ruimte voor onbemande vaartuigen. Hierdoor bieden de nieuwe fregatten slechts ruimte voor 7 meter lange USV's. Dit betekent dat deze USV's minder kunnen en minder vaak inzetbaar zijn in slechter weer.
Of en welke USV's worden aangeschaft is niet bekend. Voor de mijnenbestrijdingsvaartuigen is gekozen voor de (12 meter lange) Interceptor van ECA Group. De Seagull van Elbit is een van de opties voor de USV van de M-fregatten.
Naamsein
Naam
In dienst
Uit dienst
? (NL)
?
september 2029
-
? (B)
?
augustus 2030
-
? (NL)
?
april 2031
-
? (B)
?
2032
-
Afmetingen
145 x 18 x 5,5 meter
Max. waterverplaatsing
6.400
Max. snelheid
?
Bemanning
117 (aanvulling op basis van missie)
Voortstuwing
Diesel-elektrisch
Wapensystemen
16 cellen Mk 41 Strike Length geschikt voor ESSM Block 2 en eventueel SM-3, SM-2, Tomahawk
Naval Strike Missile tegen schepen
1x 76mm Sovraponte kanon met DART-munitie
2x 40mm OTO Marlin snelvuurkanon
1x RAM raketsysteem voor nabij
2x Remotely Operated Weapon Stations (machinegeweren)
Mk54 torpedo tegen onderzeeboten
Voorzieningen voor toekomstige torpedodefensie
