Afgelopen weekend lag Luchtverdedigings- en Commandofregat Zr.Ms. Tromp in de Vietnamese haven van Haiphong. De grote vraag is via welke route het Nederlandse fregat de reis verder zal voortzetten: gaat het schip door de Straat van Taiwan? "Ik zou het een teken vinden dat Nederland z'n rug recht houdt als de Tromp door die zeestraat zal gaan", zegt Chinakenner en oud-marineofficier Jeroen Franken. "We moeten de consequenties van zo'n passage durven aanvaarden."
Zr.Ms. Tromp eerder dit jaar. Het schip lag afgelopen weekend in Vietnam. (Foto: Defensie.nl)
De Straat van Taiwan is een zeestraat van 130 tot 180 km breed, genoeg ruimte voor internationaal vaarwater. Echter, de zeestraat scheidt China van Taiwan en een passage van een marineschip door die wateren, betekent al geruime tijd een woedend Peking. Want, zo zegt China: Taiwan is onderdeel van China en het varen door die zeestraat heeft alles weg van steun aan die afvallige provincie.
Of Zr.Ms. Tromp door de Straat zal varen, is niet bekend. Defensie zegt dat de planning nog niet gemaakt is. Dat is al wel een heel andere reactie dan toen Zr.Ms. Evertsen in 2021 in de Zuid-Chinese Zee voer; het antwoord was toen een resoluut 'nee'.
Zr.Ms. Tromp kwam vanuit India aan in Azië, waar het eerst een tussenstop had in Singapore (1), vervolgens een bezoek bracht aan Jakarta (2) en lag afgelopen weekend in Haiphong in Vietnam (3). Bovenin beeld is de Straat van Taiwan te zien, tussen China en het bewuste eiland. (Beeld: Google, aanvullende info: Marineschepen.nl)
Chinese claims verworpen en belang gebied groot
Wie vindt dat de Straat van Taiwan en de Zuid-Chinese Zee te ver weg van Nederland liggen, om je er druk over te maken, heeft het mis, zo valt te begrijpen uit de woorden van voormalig defensie-attaché KTZ b.d. Jeroen Franken. "De helft van de totale zeevaart gaat door de Zuid-Chinese Zee. Van de tien grootste havens ter wereld, zie je dat (afhankelijk welke criteria je kiest) Rotterdam op de negende of tiende plaats staat. En negen van de tien grootste havens ter wereld, zijn havens aan de Zuid-Chinese Zee."
"Het is ver van ons verwijderd, maar niet ver van ons bed. We zijn zeer gebaat bij de internationale orde. Wij zijn grondleggers van zeeverdragen. Mare liberum [de vrije zee] is een idee van Hugo de Groot. Als klein land hebben wij baat bij een rechtvaardige en internationale rechtsorde. Daarnaast vinden we onszelf de hoofdstad van internationale rechtsorde met de rechtshoven en arbitrage-hoven in Den Haag."
Daar komt bij dat, volgens Franken, de claims van China nergens op gebaseerd zijn. De claim van Peking dat een groot deel van de Zuid-Chinese Zee van China is, is in 2016 door het internationale hof van arbitrage ongegrond verklaard, benadrukt Franken.
Ook is Taiwan niet altijd Chinees geweest, zegt de oud-marineofficier. De oorspronkelijke bewoners zijn Austronesische volkeren; volkeren die zich in de prehistorie vanuit de Stille en Indische Oceaan verspreidden en dus niet vanuit het hedendaagse China kwamen.
"De eerste bezetters waren Nederlanders", zegt Franken over de vestiging van de VOC in 1624. "Tot de Nederlanders werden verjaagd in 1662 door de Chinese militaire leider Koxinga." Later die eeuw werd Taiwan bij China gevoegd, maar China verloor het eiland door de Japans-Chinese oorlog in 1895 en bleef het tot 1945 in handen van Japan. Enkele jaren ging Taiwan wel over naar China, maar vluchtten Chinese nationalisten naar het eiland en zij vormen met de oorspronkelijke bewoners de basis van het huidige Taiwan.
Vroeger was alles anders
"Als futuristische kleurrijke bolwerken steken de zilvergrijze Nederlandse marineschepen, vooral de enorme luchtverdedigingskoepel van het geleide wapenfregat De Ruyter, af tegen het grauwe, troosteloze stadsbeeld van Sjanghai", schreef Willem van Kemenade voor het NRC op 15 maart 1986.
Een Nederlands eskader was voor het eerst sinds 1937 op bezoek in de havenstad van het gesloten China. Shanghai, de stad die nu bijna 30 miljoen inwoners kent en een van de duurste en welvarendste steden van China is, was toen een stad die langzaam in opkomst was.
Vier Nederlandse fregatten lagen, zo schreef het NRC, "op de mooiste plaats van Sjanghai". De Poolster, met motto always needed, never wanted, lag een eind verderop. Het waren toen geen drone-shows, maar Nederlandse marineschepen die een attractie vormden. "Vooral als de vier fregatten 's avonds in de schijnwerpers staan en Sjanghai op een paar neonbuizen na geheel duister is, is het een magnifiek gezicht waarvoor talrijke Chinezen samendrommen."
Aan boord van een van de Nederlandse fregatten was Jeroen Franken; een van de wachtsofficieren van S-fregat Hr.Ms. Jan van Brakel. Het was Frankens eerste contact met China, later zouden er nog vele volgen. Zo bezocht hij de stad tijdens een andere wereldreis met de marine in 1995 (Hr.Ms. Van Galen) en was hij van 2012 tot en met 2016 defensie-attaché in China.
"Het is bizar hoe Shanghai in die tijd is veranderd", zegt kapitein ter zee b.d. Franken via de telefoon. "In 1986 mochten wij van de autoriteiten slechts beperkt door Shanghai lopen. Toen kwamen we een slagerij tegen. Dat was een garage, waar een vent met een bijl grote stukken vlees uit een dode koe hakte. Honderden mensen stonden in een rij te wachten voor een stukje vlees. Dat was echt een andere tijd."
Tien jaar later was Franken weer in Shanghai, met de Van Galen en Van Nes lag hij weer op dezelfde locatie. Waar in 1986 moeras was, stond in 1995 de net geopende Oriental Pearl Tower, een landmark van 468 meter hoog. "Die stond in dat moeras, veel was er nog niet omheen", herinnert Franken zich. "Nu ligt daar het centrum van Shanghai. Het verschil is immens."
Eskadercommandant schout-bij-nacht Jan van Renesse in gesprek met de commandant van de East China Fleet in de longroom van de marinebasis Wu Song, nabij Shanghai, tijdens het bezoek in 1986. Een tolk zorgde voor de vertalingen. (Foto: Marinenieuws 258, april 1986)
Goede relatie tussen Nederland en China
Het bezoek van de Nederlandse schepen was, volgens eskadercommandant SBN Jan van Renesse destijds in NRC, een demonstratie van de goede relatie tussen Nederland en China. Dat bleek ook op het helidek waar Nederlandse bedrijven zoals De Schelde, RDM en Hollandse Signaalapparaten in contact probeerden te komen met de Chinese marine.
Andersom was er ook veel interesse, herinnert Franken zich. "Een maand voor we Shanghai aandeden, werd een Canadees vlootbezoek afgezegd omdat de Canadezen hun schepen niet open wilden stellen voor publiek. Dus wij hebben de schepen wel opengesteld, maar alleen de open dekken."
"We kregen ook een Chinese delegatie aan boord en zij mochten wel in het schip kijken. Foto's maken was echter verboden. En dus hadden ze sneltekenaars meegenomen! Die tekenaars tekenden binnen seconden een 'foto' van de Technische Centrale of de brug. Ongelooflijk."
"Het was een tijd dat China langzaam lid werd van de internationale gemeenschap en Nederland dat ondersteunde dat natuurlijk."
Taiwan is iets kleiner dan Nederland (36.197 km2 vs 41850 km 2). (Beeld: Google, The True Size of, aanvullende info: Marineschepen.nl)
Varen door de Straat van Taiwan ligt gevoelig
In 2019 zag een Frans marineschip het havenbezoek geannuleerd worden door Peking, nadat het schip door die zeestraat was gevaren.
Dat was in 1986 wel anders. Het uit vijf Nederlandse schepen bestaande eskader was nog voor de uiterst vriendelijke ontvangst in Shanghai, door de Straat van Taiwan gevaren, zo schreef Marinenieuws destijds. Franken herinnert zich er niets meer van; het was een zeestraat als alle andere en geen haan kraaide naar die passage.
Toen Hr.Ms. Van Nes en Hr.Ms. Van Galen in 1995 China weer aandeden, voeren zij niet door die zeestraat. Tijdens Fairwind 2000, nog altijd de laatste grote eskaderreis van de marine, voeren de schepen waarschijnlijk wel door de Straat van Taiwan. Maar de situatie was inmiddels aan het veranderen.
In de jaren vijftig, na het einde van de Chinese burgeroorlog, dachten de communisten het eiland snel in te kunnen lijven. De Amerikaanse vloot ging echter in de Straat van Taiwan patrouilleren en voorkwam een aanval.
Decennialang ging het beter, maar in 1995 liepen de spanningen tussen de VS en China over Taiwan weer hoog op. Nadat de Taiwanese president voor een bezoek aan de VS een visum had gekregen, reageerde Peking furieus en er volgden er in juli 1995 (net als vorige week) dagenlange 'strafoefeningen' in de Straat van Taiwan.
Uiteindelijk stuurde Washington in december 1995 vliegkampschip USS Nimitz met escorteschepen door de Straat van Taiwan. Die passage werd gezien als een waarschuwing voor China en als steun voor Taiwan.
China is sindsdien steeds bozer gaan reageren op passages door marineschepen.
Jeroen Franken (links) was van 2012 tot en met 2016 defensie-attaché op de Nederlandse ambassade in China. In 2017 werd hij onderscheiden met de zogenoemde Ba Yi Meritorious Service Medal. (Foto: Defensie)
Verandering van het Nederlandse denken
Nu is ineens toch de vraag of Zr.Ms. Tromp door de Straat van Taiwan zal varen. "Dat vind ik ook het interessantste", zegt Franken. "Dat zou namelijk een verandering van het Nederlandse denken zijn. Niet van het Chinese denken."
"In de tijd dat ik defensie-attaché was, draaide het allemaal om economie. Als ik dan mijn vinger opstak over veiligheid werd dat vaak weggeschoven", zegt Franken. "Bovendien was Buitenlandse Zaken tegenstander van acties waardoor China geprovoceerd zou kunnen worden. Defensie zag dat anders, maar het is één Nederlands beleid dus dan ga je niet door de Straat van Taiwan."
"Mijn mening is, ik spreek namens mezelf, dat we het belang van de internationale rechtsorde altijd voorop moeten stellen en onze rug recht moeten houden. Dat betekent soms dat je jezelf diplomatiek en, in het geval van China, ook economisch pijn kan doen."
"Zeerechtelijk heb je het recht om daar te varen. De afstand tussen Taiwan en China is 100 nautische mijl. Zelfs als je Taiwan als Chinees ziet, raken de territoriale wateren elkaar niet en kan je er gewoon tussendoor varen."
"Maar het zal diplomatieke consequenties hebben", zegt Franken. "Grote spelers als de VS, maar ook Groot-Brittannië, Frankrijk of zelfs Duitsland krijgen die woede over zich heen. En ook kleine landen. Letland en Litouwen hebben na de invasie in Oekraïne de banden met Taiwan aangehaald, nou zij hebben heel veel economische ellende over zichzelf afgeroepen." Toen Litouwen het bijvoorbeeld Taiwan toestond om een kantoor te openen voor vertegenwoordiging van het eiland, reageerde China met een handelsembargo voor Litouwen.
Toch zegt Franken: "De consequenties moet je aanvaarden."
Yesterday, we shot exclusive footage from HMCS Montreal, of a Chinese warship cutting off USS Chung-Hoon, coming within 150 yards of hitting the destroyer, a move the Commander of the Montreal called "intentional" & "unprofessional"
De Amerikaanse destroyer USS Chung-Hoon (Ticonderogaklasse) en het Canadese fregat HMCS Montreal voeren in juni 2023 door de Straat van Taiwan. Zij werden lastiggevallen door de Chinese marine. Canadese journalisten aan boord van het Canadese fregat legden vast wat er gebeurde. Desondanks kan gezegd worden dat marineschepen die door die straat varen, niet hoeven te vrezen dat ze worden beschoten. Behalve deze maritieme intimidaties, probeert China bij Westerse landen vooral via diplomatieke of economische weg druk uit te oefenen. (Foto: Amerikaanse marine)
Is de keuze echt nog niet gemaakt?
De wereldreis van Zr.Ms. Tromp is zorgvuldig voorbereid, tal van havenbezoeken, delegaties en oefeningen zijn met precisie in het programma geplaatst. Of de Tromp straks door de Straat van Taiwan gaat varen, laat Defensie echter nog in het midden. Is de keuze nog niet gemaakt of wil Defensie bewust niets zeggen?
Volgens Franken is Defensie bewust niet open over de plannen. "Als je vooraf aankondigt dat je door de Straat van Taiwan gaat varen, krijg je gelijk de toorn van China over je heen. Dan wordt het een diplomatiek gebeuren, gaat de Tweede Kamer zich er mee bezighouden en dan heb je kans dat je bakzeil moet halen. Want ook de verschillende krachten in het diplomatieke speelveld in Nederland zitten niet op één lijn."
"Zeg je niks en duik je ineens op in de Straat van Taiwan met een schip, zal China boos zijn." Voor invloed op de route van de reis is het voor Peking dan te laat.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
