De Den Helder komt dit jaar naar Nederland. Vooruitlopend op de komst van het schip maken we kennis met het schip. In dit eerste deel van een reeks, spreken we met Willem Burger over de werk- en leefruimtes van het Combat Support Ship (CSS).
Illustratie van een slaapverblijf voor onderofficieren aan boord van de Den Helder. (Beeld: COMMIT)
Het eerste schip in de komende lange reeks van nieuwe marineschepen voor de Nederlandse marine wordt door Damen gebouwd in Roemenië. De Den Helder moet volgend jaar in dienst worden gesteld en vervolgens de zeeën over gaan als bevoorradingsschip: het gaat andere marineschepen voorzien van brandstof, munitie, voeding, drinken, reserveonderdelen.
Home is where the ship is
Voor de straks 76 bemanningsleden is de Den Helder niet alleen hun werkplek, maar ook hun thuis. Waar ze in hun vrije tijd slapen, eten, douchen, tv-kijken, gamen, met een zakje chips op de bank hangen, sporten en nog veel meer.
In de tijd dat de marine het eerste S-fregat introduceerde, in de jaren zeventig, werden marineschepen voornamelijk gezien als een locatie waar gewerkt werd. Er was weinig aandacht voor comfort. Op de nieuwe schepen werd het meubilair van de oude onderzeebootjagers geplaatst en 'varen maar'. Gevolg: maar liefst vierduizend klachten over de accommodatie. De marine richtte een accommodatiecommissie op.
We zijn bijna vijftig jaar verder en tegenwoordig is er veel meer aandacht voor comfort, ergonomie en mogelijkheden voor sport en ontspanning.
Illustratie van het toekomstige Combat Support Ship Zr.Ms. Den Helder. Het schip biedt ruimte aan 156 mensen, maar heeft een basisbemanning van 76 personen. (Beeld: COMMIT)
Binnenschip-architect
Willem Burger is senior project-engineer integratie en teamleider PE voor het CSS en is onder andere verantwoordelijk voor de accommodatie. Burger werkte in zijn beginjaren bij de marine naar eigen zeggen in dienst van Wim van Santen, de toenmalige 'binnenschip-architect' zoals Alle Hens Van Santen ooit noemde. Burger nam -mede door de vele reorganisaties- na het pensioen van Van Santen zijn functie niet over. "Sinds 2003 zit ik bij project-engineering", zegt Burger. "Ik kreeg de accommodatie voor mijn kiezen omdat ik de enige was die er nog wat van wist."
Den Helder en Karel Doorman
De naam van dat laatste schip, zal nog vaker terugkomen want de Doorman vormt de basis van de Den Helder. Iedereen die bekend is met het interieur van de Karel Doorman, zal op de Den Helder veel terugzien.
Op het nieuwste schip is wel meer hout gebruikt. Het interieur van de Den Helder wijkt ook af op gebied van kleurgebruik, zegt Burger, "op het CSS zijn we minder uitbundig met kleurverschillen".
Een ander verschil is de leverancier: "Dat is het Noorse Maritime Montering. Zij hebben ook aan het JSS gewerkt, maar daar waren zij verantwoordelijk voor de isolatie."
Hut aan boord van de Karel Doorman. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De Longroom (officiersverblijf) van de Karel Doorman. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Dat het JSS en het CSS van binnen op elkaar lijken, moet geen uitzondering zijn. De inrichting van meer Nederlandse marineschepen zal op elkaar gaan lijken, de marine heeft namelijk standaarden bedacht. "Qua meubels borduren we voort op wat Wim van Santen ooit heeft uitgedacht", zegt Burger. "Het gaat dan om afmetingen van de ruimtes, bedden en kasten. De faciliteiten die de officieren, onderofficieren en matrozen krijgen. Ik heb zelf, beginjaren 2000, in een werkgroep gezeten waar we zijn gaan standaardiseren. Alle dingen die wij bij het LCF geleerd hebben, hebben we getracht om samen met de Schelde [nu Damen Naval] te vast te leggen. Daar zijn de standaarden uitgekomen."
Een verblijf minder
Zoals alle andere marineschepen zal de Den Helder hutten en slaapverblijven krijgen voor de bemanning en de eventuele opstappers. De commandant heeft een gecombineerde werk- en slaapruimte, net als de ruimte voor de vlagofficier als er bijvoorbeeld een staf aan boord meevaart. De officieren slapen alleen of met z'n tweeën in een hut, met eigen sanitair. Dat geldt ook voor de onderofficieren, maar zij hebben ook slaapaccommodaties voor vier personen. Matrozen slapen met z'n vieren in één slaapverblijf. Om te kunnen douchen zullen zij de gang op moeten om naar een ruimte met douchecabines te gaan.
Het schip kent drie dagverblijven: de Longroom (officieren), het Gouden Bal (onderofficieren) en het Cafetaria (matrozen en mariniers). Dat is dus één verblijf minder dan de marine de afgelopen honderd jaar heeft gekend. Het gaat niet om het minste verblijf, het verblijf dat bij velen bekend staat als het gezelligste: het Korporaalsverblijf.
Hoewel korporaals bij de marine als volwaardige onderofficieren worden gezien, hadden zij een eigen verblijf. Dat zorgde voor verwarring en onduidelijkheid als korporaals en sergeanten van andere krijgsmachtdelen gebruik moesten maken van marinefaciliteiten op zee of op land (waar die verblijven ook bestaan). Per 1 januari 2011 ging er een streep door het Korporaalsverblijf voor marinekazernes en nieuw te bouwen schepen (ondanks dat kleinere schepen soms ook niet altijd zo'n verblijf hadden).
Toen de Karel Doorman werd ontworpen, werden nog twee aparte ruimtes ingetekend, maar tijdens de bouw werden die met elkaar verbonden middels een trap. Doordat de marine de afgelopen tien jaar geen nieuw schip heeft kunnen ontvangen, is de Den Helder het eerste grote schip waar deze verandering al sinds de ontwerpfase zichtbaar is en het Korporaalsverblijf dus ontbreekt.
De Kajuit (woon- en werkverblijf commandant) van de Den Helder. (Beeld: COMMIT)
De Longroom (officiersverblijf) van de Den Helder. (Beeld: COMMIT)
Gezamenlijk eten
In deze dagverblijven kan de bemanning ontspannen. Voorheen werd daar ook gegeten en de officieren en onderofficieren werden bediend door hofmeesters. Ook dat is niet meer. Voor de maaltijden moet de bemanning van de Den Helder naar de gezamenlijke eetruimte, net als op de Karel Doorman en de patrouilleschepen.
De centrale eetruimte. (Beeld: COMMIT)
"In de Longroom en het Gouden Bal zijn wel voorzieningen om voor speciale gelegenheden te dineren", zegt Burger. "Daar houden we rekening mee door het plaatsen van stopcontacten voor warmhoudbakken die uit de kombuis aangeleverd worden. De commandant heeft nog wel een eigen gamelle [ruimte waar het eten uit de kombuis voorbereid kan worden voor het geserveerd wordt en waar afgewassen kan worden]."
Hout, detail van een kast aan boord van het CSS. (Foto: COMMIT)
Hout dankzij watermist
Terug naar het interieur. Op dit moment wordt in Roemenië de laatste hand gelegd aan het interieur van de Den Helder. Veel is nog in plastic verpakt en met karton beschermd, dus Burger toont illustraties zodat we alvast een beeld krijgen.
Duidelijk is dat hout centraal staat. "De dagverblijven hebben allemaal houten meubels met houtnerfstructuur", zegt Burger over de ruimtes waar de bemanning kan ontspannen. "De slaapverblijven hebben een donkerdere structuur. Ook de kajuit [de woon- en werkruimte van de commandant] en de hut van de vlagofficier hebben een donkere structuur."
Maar wacht even, hout op een marineschip, is brandbaar materiaal niet gevaarlijk? Burger: "Staal of aluminium, is bij bepaalde temperaturen ineens weg. Hout blijft langer overeind dan aluminium. Bij hout moet er bovendien eerst een vlam in komen, wil je überhaupt brand krijgen."
"In de tijd dat ik bij de marine verantwoordelijk was voor brandbescherming speelde dat ook al en grapten we weleens over de Nederlandse en Belgische mijnenjagers. De Nederlandse schepen hebben metalen trappen en de Belgische houten. Onze trappen waren best wel duur omdat ze ook nog a-magnetisch moesten zijn. Dan was mijn standaard vraag: 'wat is de veiligste trap?' Mijn antwoord was dat hout het veiligste is omdat dat langer z'n integriteit behoudt en dus als vluchtweg langer in stand blijft."
"Toen we het LCF ontwierpen waren we heel voorzichtig met staal versus aluminium. Met aluminium bespaar je veel gewicht, maar omdat het ook sneller smelt dan staal kozen we bewust voor staal. Hout werd daarna op de Johan de Witt [opnieuw] geïntroduceerd."
De terugkeer van hout aan boord van marineschepen was mede mogelijk door een andere ontwikkeling, waardoor ook aluminium zelfs weer overwogen wordt. "Er zijn binnen de marine heel veel veranderingen op gebied van brandbestrijding, zo hebben we tegenwoordig watermist in de accommodaties."
Foto van een tweepersoonshut. (Foto: COMMIT)
Watermistinstallaties werden op de patrouilleschepen geïntroduceerd. Zo'n automatisch systeem werkt met hoge druk en hele kleine waterdruppels. Deze druppels verlagen de temperatuur en nemen de zuurstof weg van de brand door stoomvorming. Een ander voordeel van watermist is dat de temperatuur in de ruimte snel zakt, waardoor deze snel toegankelijk is. Bovendien is omgevingskoeling (boundary-koeling) niet nodig en is er nagenoeg geen nevenschade door watermist omdat er weinig water wordt verbruikt, daarnaast is watermist veilig voor elektriciteit. Het watermistsysteem is gekoppeld aan rook- of vlamdetectoren.
Illustratie van een tweepersoonshut voor officieren, met blauw dek. (Beeld: COMMIT)
Dit slaapverblijf bevindt zich op een dek dat in rood is uitgevoerd. (Beeld: COMMIT)
Gekleurde dekken
De terugkeer van hout op de Nederlandse marineschepen, betekent nog niet de terugkeer van houten dekken. Al krijgen wel steeds meer dekken een 'hout-look'. "De kajuit van de Karel Doorman hadden we voorzien van zeil met een plankenstructuur", zegt Burger. "Dat vonden ze wel mooi op de Doorman en dat is daarom later ook in de Longroom gelegd. Op het CSS zit die 'plankenvloer' er standaard in voor de Longroom."
Dat leidt natuurlijk tot vragen: 'waarom zij wel en wij niet?' Burger: "Alle dagverblijven op de Den Helder hebben, net als op de LCF'en een blauwe vloerbedekking met vlokken. Behalve dan de Longroom, daar hebben ze hout. En de onderofficieren van het CSS hebben nu aangegeven dat zij dat ook willen."
Tot de M-fregatten hadden de schepen een standaard donkergroen dek. Burger introduceerde verschillende kleuren. Dat begon op het LCF. Het CSS heeft dezelfde kleuren als de Karel Doorman. Burger somt de kleuren op:"Blauw en blauw met vlokken, rood en rood met vlokken, en medisch groen in de medische ruimte. Ook alle deursponningen zijn in die kleuren en de trapportalen zijn rood gemerkt, zodat je deze heel snel terugvindt."
"Het gebruik van die kleuren vind ik wel een van de leukste dingen", zegt Burger. "Dat is stiekem wel iets waar ik trots op kan zijn. Daarmee maak je het mensen mogelijk om snel te bepalen waar je in het schip bent. Is het nou zo functioneel? Nee. Ik had een chef die kleurenblind was en hij vond het maar niets. Ook in het donker heb je er niets aan. Het is slechts een hulpmiddel. Ik betrapte me er vorige week op toen ik door een gang van het CSS liep en ik dankzij die kleuren snel kon vinden wat ik zocht."
De fitnessruimte aan boord van de Doorman in 2015. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Telefoons, privacy, fitness en beter internet
Hoewel de Den Helder veel lijkt op de Karel Doorman, heeft COMMIT de komst van het tien jaar jongere schip aangegrepen voor het doorvoeren van verbeteringen. Ook op zee werken steeds meer mensen achter een computer, en zijn er ergonomische eisen gesteld. "Je ziet het op kantoren van Defensie, maar aan boord was het nog niet zo. Je kreeg een bureau en een monitor en daar moest je het maar mee nou doen. Wat nou kijkafstand, wat nou ergonomie? Nu hebben we monitors die je kan aanpassen in hoogte en naar je toe halen. Mensen krijgen ook grotere schermen en een groter scherm betekent ook een dieper bureau. Bij de Doorman hadden we nog moeite met het implementeren, op het CSS is dat direct meegenomen." Die bureaus aan boord van de Den Helder kunnen bovendien in hoogte worden versteld.
Verder verwacht Burger verbeteringen op gebied van WiFi en kan ieder bemanningslid rekenen op oplaadmogelijkheden bij zijn of haar bed.
Er is ook meer ruimte voor het opbergen en afsluiten van persoonlijke spullen, zegt Burger. "Er zijn kastjes voor dubbel gebruik, maar je hebt ook eigen lades en kasten voor bijvoorbeeld je laptop en tablet."
Wie wil sporten, kan aan boord van de Den Helder op betere voorzieningen rekenen. "Tot nu toe was de fitnessruimte een ondergeschoven kindje. Op de Johan de Witt was dat letterlijk zo. Die ruimte is na de verbouwing dan ook verplaatst. Op de Den Helder zit de fitnessruimte op een zeer comfortabele plek, waar het schip nauwelijks stampt en dat geeft natuurlijk weer wat veiligere omstandigheden."
Enkele maanden terug waren veel meubels al geïnstalleerd, maar nog voorzien van plastic of karton ter bescherming. (Foto: COMMIT)
Comfort
De Den Helder moet nog dit jaar naar Nederland komen, de bemanning is dagelijks aan boord en sindsdien bereiken vragen en opmerkingen Willem Burger. "De bemanning krijgt ruimschoots de kans om dit soort dingen te melden. Toen de eerste meubels waren geleverd, bleek dat de banken te laag waren. Dat is leuk als je een loungebank wil hebben, maar het zat voor geen meter en was niet conform de eisen. De opmerkingen hebben we teruggekoppeld aan de fabrikant en die heeft dat keurig hersteld."
Andere kritiek had betrekking tot de dagverblijven. "We hebben mooie verblijven en de bemanning werd geconfronteerd met een hele grote schakelkast, in plaats van een kleine. Ook daar kregen we commentaar over."
Het hoort allemaal bij een nieuw schip, maar voor vierduizend klachten over de accommodatie tijdens de proefvaart, vreest Burger niet. "Nee. De S-fregatten en zeker de L-fregatten, waren bovendien echt op maat gemaakte schepen met heel weinig ruimte. Ik kan alleen maar praten over luxebakken met veel ruimte. De Johan de Witt is groot, de Doorman is groot en voor het CSS had ik ongeveer net zoveel ruimte. Op dat gebied heb ik het als indeler relatief makkelijk gehad." En dat is in het voordeel van de mens aan boord: "Onze schepen bieden de bemanning veel comfort."
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
