Diep in de haven van Oostende ligt de fabriek van Exail Robotics Belgium, dat meewerkt aan een nieuw tijdperk op het gebied van mijnenbestrijding. De technologie van Exail, die draait rond meerdere drones om mijnen op te sporen en onschadelijk te maken, zal worden gebruikt door de Belgische en Nederlandse marine, met de City-en Vlissingenklasse mijnenbestrijdingsvaartuigen. Een ambitieus project zo duidt Steven Luys, CEO van het bedrijf. Marineschepen.nl zocht Luys op in de gloednieuwe fabriek van Exail.
In 2022 werd dit gebouw in Oostende geopend. Daar worden nu de drones gebouwd voor de nieuwe schepen. (Foto: Kasper Goossens/ Marineschepen.nl)
De CEO ontvangt ondergetekende op zijn kantoor, met uitzicht over het Zwaaidok, één van de handelsdokken diep in de Oostendse haven met een lange geschiedenis. In 1940 lagen hier "binnenlanders" die de Duitsers aanpasten naar landingsschepen, bedoeld voor een invasie van Engeland. Die invasie kwam er niet, en vier jaar later was de Oostendse haven in Britse handen. Vier dagen na de bevrijding werd gestart met het in kaart brengen van de vernielingen en met het opruimen van niet-ontplofte explosieven.
Voor die taak zou een bedrijf als Exail destijds wel van pas zijn gekomen. Tachtig jaar na de bevrijding van Oostende werkt het bedrijf aan technologie voor de Belgische en Nederlandse marines die de het opsporen en onschadelijk maken van zeemijnen zal veranderen. Mijnenjagers van nu zoeken met de sonar onder het schip naar mijnen of andere explosieven en zetten dan drones in vanaf hun eigen schip. Maar de toekomst ligt bij drones op afstand, ver weg van het moederschip.
Ontwerp van de Belgische en Nederlandse mijnenbestrijdingsvaartuigen. (Beeld: Naval Group)
Hoe werkt het concept?
"Het zijn eigenlijk drones die andere drones uitzetten in het water om het moederschip weg te houden uit het gevaarlijke mijnenveld", zo begint Steven Luys, CEO van Exail Robotics Belgium, het concept uit te leggen. "Een revolutionaire werkwijze", zo klinkt het, al zegt Luys er wel meteen bij dat vooral de keuze die de Belgische en Nederlandse marine maakten die revolutie mogelijk maakt. Beide landen zullen binnen afzienbare tijd de nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen in ontvangst nemen, gebouwd door het Franse consortium van Exail en Naval Group. Naval Group bouwt de schepen en Exail de drones in Oostende.
De Inspector 125, de 'taxiboot', de USV (Unmanned Surface Vessel) die drones kan inzetten. (Foto: Exail)
"Ieder schip wordt voorzien van twee onbemande taxiboten; de USV", zo legt Luys uit. Deze kan op drie manieren varen: autonoom, met een op voorhand ingeladen route; op afstand bestuurd, vanop het moederschip, of met een kapitein aan boord. "De USV gaat de andere drones naar het mijnenveld brengen en/of terughalen. De eerste van die drones is een met sonar aan boord, die detectie doet van de mijnen door een zoekpatroon te varen. Die informatie wordt teruggebracht naar het moederschip, waar wordt geselecteerd welke targets mogelijke mijnen zijn."
De SeaScan. (Foto: Exail)
Dan wordt een tweede drone te water gelaten, de SeaScan. Die gaat de doelwitten identificeren: "is het een mijn, zoja welke? En hoe kan je die het best onschadelijk maken?" Als beslist wordt om de mijn onschadelijk te maken met een explosief, wordt de USV gebruikt om de laatste drone in het water te zetten. Dat is een neutralisatiedrone, die schakelt de mijn en zichzelf uit."
De A-18M gezien vanaf de Geosea in 2022. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Vier (onder water) varende drones worden dus ingezet in de bestrijding van mijnen, onder goedkeurend oog van een vijfde toestel, een helikopterdrone. "Die kan ook voor radiocommunicatie zorgen", zegt Luys.
"Daarnaast kan men ook een gesleepte sonardrone gebruiken, voortgetrokken door de 'taxiboot'. Die gaat sneller, is ook veel langer, waardoor de zoektocht naar mijnen veel sneller kan. Maar je hebt er wel de USV voor nodig; dat is veel minder 'stealth' dan de autonome drone die onder water vaart", zegt Luys.
De nieuwe schepen krijgen ook een mijnveegsysteem: daarbij zal een drone het magnetisch veld van een schip nabootsen, waardoor de zeemijn op 'actief' komt te staan. Door nadien ook het akoestisch veld (het geluid) van een schip na te bootsen, wordt de mijn verleid om zichzelf tot ontploffing te brengen.
Hoe verloopt de samenwerking?
De CEO benadrukt nog dat de technologie louter defensief is. "De toolboxen zijn uniek ontworpen om zeemijnen te vinden, te identificeren en te neutraliseren indien nodig. Dat kan gebeuren door er een explosie bij te brengen; dat gebeurt nog altijd door een bekabelde drone, waarbij de mens altijd in the loop is. Die kan niet autonoom gebruikt worden, en kan ook niet offensief gebruikt worden."
Een indrukwekkende technologie, waarvan het concept door de Belgische en Nederlandse marines werd uitgedacht. "Het studiewerk gebeurde in de periode 2013-2017. Wij waren op dat moment al bezig een volledige drone-oplossing voor ontmijning uit te werken. In 2017 kruisten onze paden en vonden de initiële testen plaats. Nadien werd beslist dat wij, in consortium met Naval Group, het contract voor de nieuwe mijnenbestrijdingsvaartuigen kregen."
De Belgische marine wordt vandaag al wereldwijd erkend als een grote speler op het gebied van mijnenbestrijding. Exail hoopt te kunnen bijdragen aan die reputatie. De samenwerking verloopt alleszins goed, zo zegt Luys: "De Belgische marine is redelijk klein en heeft een pragmatische aanpak, de relaties tussen de Belgische en Nederlandse marine gaan heel ver en heel diep. Het is natuurlijk de eerste keer dat voor zo'n groot aankoopprogramma wordt samengewerkt. Alles moet worden doorgesproken en goedgekeurd met de Belgische en Nederlandse marine. De complexiteit ligt niet rond de samenwerking; wel rond de technische uitdagingen."
Wat zijn de uitdagingen?
Een nieuwe technologie gaat uiteraard gepaard met de nodige uitdagingen. De CEO van Exail geeft aan dat dit vaak ook in de kleine dingen zit. Zo gaat veel tijd en middelen in het uitwerken van alle backupmechanismen zitten. "Hoewel die toestellen puur defensief zijn, zijn ze ook gemaakt om in oorlogssituaties gebruikt te worden. Je moet eigenlijk zien dat je in een omgeving kan werken waarbij GPS of communicatie zijn verstoord, of waarbij gerichte cyberaanvallen op deze infrastructuur niet weg te denken zijn."
"Ook de certificatie van een onbemand vaartuig op water is best complex, maar Exail heeft daarvoor de nodige internationale ervaring", zo geeft hij nog mee. "Een schip heeft een bemanning, en er moet dus een keukentje en toilet aanwezig zijn. Als je een onbemand vaartuig maakt, moeten die keuken en toilet er nog zijn? Het gaat om dat soort zaken."
Volgens Luys is die certificatie één van de grootste uitdagingen vandaag. Zo is er bijvoorbeeld altijd de discussie voor wie uiteindelijk verantwoordelijk is: de operator, de programmeur of de fabrikant? De regels moeten nu nog omgezet worden in werkelijke producten, net zoals dat enkele jaren geleden het geval was bij de vliegende drones. De oorlog in Oekraïne zorgt wel dat dit probleem internationaal hoger op de agenda komt te staan.
Een plek waar de technologie van Exail wel eens goed van pas kan komen overigens. "De Zwarte Zee is bezaaid met Oekraïense en Russische zeemijnen. Die slaan los en belanden verderop in de zee, in de Bosporus, op Bulgaarse of Roemeense stranden of worden aangevaren door schepen. Dat is een groot gevaar. Het ontbreekt de marines zeker niet aan de vraag naar voldoende moderne manieren om te ontmijnen. Dat is voor ons een aansporing om onze technologie zo snel mogelijk klaar te hebben. De marine zal het doen, wij moeten hen aan materiaal voorzien", zegt Luys.
Geproduceerd in België
Op dit moment zullen het de Belgische en Nederlandse marines zijn die voor dit soort taken de technologie van Exail zullen gebruiken. Dat wil echter niet zeggen dat er geen andere landen geïnteresseerd zijn in de technologie. Frankrijk besliste bijvoorbeeld al om in te stappen in het rMCM-programma, en schepen aan te kopen die veel lijken op de Belgische en Nederlandse.
Ook andere landen, uit de hele wereld, tonen interesse in wat Exail doet, en enkele projecten worden stilaan concreet. Ook in dat scenario zullen de toolboxen, die heel wat Belgische componenten kennen, gemaakt worden in de Oostendse fabriek van Exail. "We hebben er de capaciteit voor. Voor het rMCM-programma staan we ook in voor het fabrieksonderhoud. De mijnbestrijdingsvaartuigen zelf blijven in Zeebrugge liggen, maar de toolboxen, of delen ervan, kunnen naar hier gebracht worden met vrachtvervoer, of varen op eigen houtje hierheen."
Auteur: Kasper Goossens Kasper schrijft sinds november 2023 als freelance journalist voor Marineschepen.nl. Eerder werkte hij onder meer voor de Belgische nieuwswebsite Business AM, waar hij zich specialiseerde in defensie en geopolitiek. Wekelijks bundelt hij de belangrijkste gebeurtenissen in deze sectoren in een nieuwsbrief op Substack, 'Defense in Brief'. Kasper studeerde Journalistiek aan de Arteveldehogeschool in Gent.
