Nieuwe kruisvluchtwapens voor fregatten deel 1: RBS 15 Mk4
Laatst aangepast: 07-12-2018
Nederland is op zoek naar een nieuw antischipwapen ter vervanging van de oude Harpoon. Er valt genoeg te kiezen, want er zijn de laatste jaren meerdere nieuwe missiles aangekondigd. Wat zijn de opties? In deel 1 van deze serie de meest recent aangekondigde wapen: de RBS 15 Mk4 Gungnir van Saab.
Animatie van de Saab RBS 15 Mk4. (Bron: Saab)
Het huidige antischipwapen van de Nederlandse marine is de Harpoon. Dit kruisvluchtwapen werd in 1970 in opdracht van de Amerikaanse marine ontwikkeld en in 1976 maakte het wapen zijn debuut aan boord van de Nederlandse fregatten.
Ondanks (recente) moderniseringen is het wapen grotendeels hetzelfde gebleven en is de missile het zwaarste wapen van de oppervlaktevloot. De Harpoon is echter oud, plus in vergelijking met de missiles die door bijvoorbeeld Rusland, India en China worden ontwikkeld ontzettend langzaam en voor een korte afstand.
De komst van de nieuwe fregatten en de toegenomen kans op een conflict op zee daarbij opgeteld, waren alle reden voor de marine om op zoek te gaan naar een nieuw wapensysteem. In mei 2018 verzond minister van Defensie Ank Bijleveld daarom de A-brief voor de 'Vervanging maritiem Surface-to-surface-missile. Vanaf 2024 moeten de nieuwe missiles worden geleverd. Zij worden geplaatst op de nieuwe fregatten en aan boord van de LCF'en.
De missile moet overigens niet alleen schepen kunnen aanvallen, maar ook landdoelen. De volgende systemen doen waarschijnlijk mee in de competitie:
Saab RBS 15 Mk4
Kongsberg Naval Strike Missile
MBDA Exocet MM40 Block 3
Boeing Harpoon Block II + ER
Lockheed Martin LRASM
Overigens zijn al deze wapens kruisvluchtwapens (cruise missiles), ofwel wapens die lucht inademen voor de verbranding en dus voortstuwing. Tijdens het grootste deel van de vlucht maken ze dus geen gebruik van een raketmotor. Vandaar dat dus over kruisvluchtwapens of missiles wordt gesproken en niet over raketten.
In dit eerste artikel ligt de focus op het wapen van Saab. De surface launched variant werd in oktober gepresenteerd tijdens de grote marinebeurs Euronaval in Parijs.
Gungnir
De RBS 15 Mk4 Gungnir is een surface-to-surface missile (SSM) voor de lange afstand. Het wapen is bedoeld om schepen uit te schakelen, maar kan ook ongepantserde landdoelen vernietigen. Het wapen is een fire-and-forget wapen, net als Harpoon. Dus zodra de benodigde data is ingevoerd, kan de missile vertrekken en zonder verdere begeleiding naar het doel vliegen. Snel is de missile niet: met 0,9 Mach gaat het niet sneller dan het geluid en is het 'hoog subsoon'.
De Gungnir is de vierde generatie van de Robotsystem-familie (RBS), waarvan het eerste wapen in juni 1984 aan boord van Zweedse marineschepen werd geplaatst. Dat wapen was destijds door Bofors ontwikkeld om weerstand te kunnen bieden tegen een sterkere tegenstander: je kunt ons wel aanvallen, maar het gaat je wel veel kosten. Sindsdien volgden meerdere varianten en werden vele missiles verkocht. Voor de komst van de Gungnir was de RBS 15 Mk3 de meest recente, die werd in 2004 in productie genomen.
De jongste van de familie werd ontwikkeld voor het nieuwe gevechtsvliegtuig van Saab, de Gripen. De Mk4 wijkt qua omvang niet af van eerdere versies, ook is het net als de eerdere SSM's voorzien van een actieve radar. Deze zoekt vanaf een bepaald punt actief naar een schip. Toch is er het nodige vernieuwd. "Er zit een nieuwe radar en een nieuwe computer in, er is gebruik gemaakt van composiet. Veel systemen zijn kleiner gemaakt waardoor er meer ruimte was voor brandstof en de missile dus verder kan vliegen. Eigenlijk is alles aan de missile vernieuwd, behalve de powerplant en de vorm." legde een missile-expert van Saab uit. De RBS 15 Mk3 is daarom ook niet te updaten naar Mk4.
Waarom heeft Saab dan niet gekozen om ook de vorm aan te passen, deze ronde missile is goed te zien op de radar. Saab: "Het veranderen van de vorm brengt risico's met zich mee voor het project. Daarnaast wordt stealth voor missiles soms overschat. De RBS 15 Mk4 vliegt het hele traject, meer dan 300 km, vlak boven zee en vliegt dus onder de radar. Moderne radars kunnen aan de horizon granaten detecteren, dus ook een stealth missile zullen ze zien. Je wordt toch ontdekt. En de vorm van de RBS 15 is bewezen, die werkt enorm goed. De X-vleugels zijn perfect om hoogte te houden en in de bochten kunnen ze niet in het water komen."
De verschillen in bereik tussen de RBS 15-familieleden. (Bron: Saab)
Op naar het doel
De vlucht naar het doel gebeurt dus in seaskimming modus: vlak boven de golftoppen. De route kan vooraf worden bepaald in de commandocentrale van het schip. Door waypoints in te voeren kan een doel van meerdere kanten tegelijk worden aangevallen door verschillende missiles. Ook kan door een missile via waypoints naar het doel te laten vliegen, langer verborgen blijven achter bijvoorbeeld eilandjes en wordt voorkomen dat de verdedigende partij weet waar het vijandelijke schip zich bevindt. Bovendien dwing je de verdediging 360 graden rondom alert te zijn, ook als zij weten waar een vijandelijk schip vaart.
De RBS 15 Mk4 is geschikt voor uiteenlopende doelen: van klein tot groot, maar ook schepen in havens en doelen op land. Zodra de Mk4 zijn doel nadert, gaat de missile zoeken met de J-band radar. Als er dan meerdere radarecho's zijn, moet de missile zelf de keuze maken welk contact het gaat aanvallen. "Er is wel communicatie mogelijk tussen het wapen en het schip, maar dat is alleen binnen zichtbereik. Dus dat is in veel gevallen te dichtbij en moet het wapen autonoom opereren. De radar kan geen doelen herkennen, maar het systeem kan wel een onderscheid zien tussen enerzijds marineschepen en anderzijds eilanden, decoys en neutrale schepen."
Meer details over de radar wilde Saab niet geven, wel werd toegevoegd dat de J-band radar helpt om in een omgeving met veel kleine contacten (clutter) de juiste keuzes te kunnen maken. De missile is immers van meet af aan ontworpen om ingezet te worden in kustwateren met vele eilandjes.
Dankzij de seaskimming modus blijft de missile lang buiten bereik van radar en wapens. (Bron: Saab)
Zelfverdediging
In de laatste fase van de vlucht is het waarschijnlijk dat een SSM geconfronteerd wordt met tegenmaatregelen van het doel. De RBS 15 Mk4 heeft geen pantser tegen raketten of granaten. "Dat is ook niet nodig en het voegt alleen maar gewicht toe. Door composiet te gebruiken is het wapen wel beter beschermd tegen hardkill. De belangrijkste verdediging bestaat uit snel kunnen manoeuvreren (willekeurige bewegingen) en de verdediging tegen jamming. Die jamming van de Gungnir is robuust."
De radar van de Gungnir zorgt er wel voor dat marineschepen de SSM aan zien komen. Toch blijft Saab bij de keuze voor radar en heeft het niet zoals Kongsberg gekozen voor een elektro-optische/ infraroodzoeker. "De Gungnir is een all-weather missile. Infrarood heeft het al moeilijker bij nevel. Natuurlijk heeft een radar last van enorme sneeuwval, maar dat is beter voorspelbaar. Stealth schepen en schepen die hun radar uit hebben gezet kun je ook vinden met radar. Ondertussen wordt ook hard aan de reductie van infrarooduitstraling door schepen gewerkt. Radar is typisch iets voor de lange afstanden als je niet precies weet waar je doel zich bevindt, terwijl de infraroodzoeker een veel kleiner bereik heeft en dus meer geschikt is voor doelen die zich dichterbij bevinden en je de locatie preciezer in beeld hebt."
De komst van een SSM kan nog verrassender zijn als die supersoon (Mach 1 - 4) of hypersoon (Mach 5 of sneller). De RBS 15 Mk4 haalt Mach 0,9 (ruim 1.000 km per uur). Saab: "Uiteindelijk is het verschil niet zo groot, omdat de snellere missiles hoger vliegen. Daardoor zijn ze ook weer eerder te zien. Bovendien is het lastiger om snelle missiles ook wendbaar te maken."
Mocht de missile toch z'n doel missen, dan kan het omkeren en het doel opnieuw aanvallen.
Black box
Niet alle missile-fabrikanten delen alle informatie over het wapen met de gebruiker. Zij zeggen bijvoorbeeld niet wat de exacte vlieghoogte is van de missile. Of de gebruiker alle informatie krijgt hangt af van veel factoren en in de eerste plaats van het beleid binnen het bedrijf zelf. In het geval dat niet alle informatie wordt meegeleverd wordt gesproken van een black box. Saab zegt dat bij aankoop van de RBS 15 Mk4 "geen black box" is.
Momenteel is Saab bezig met het prototype van de Gungnir, in 2026 worden de eerste missiles geleverd.
Specificaties
Lengte: 4,33 meter
Spanwijdte: 1,40 m
Gewicht: 650 kg
Zoeker: radar (J-band)
Bereik: meer dan 300 km
Snelheid: 0,9 Mach (hoog subsoon)
Land attack modus: ja
