Het Russische onderzoeksschip Admiral Vladimirsky is mogelijk nog altijd in de Nederlandse Exclusieve Economische Zone (EEZ). Het schip liet gisteravond nog weten er nog rond te varen. Mag dat wel? En mogen ze er onderzoek doen? Een vraaggesprek met kapitein ter zee b.d. mr. Niels Woudstra.
De Admiral Vladimirsky is een oceanografisch onderzoeksschip. Op 17 november werd het schip ook gespot in de Nederlandse EEZ bij onder andere windmolenparken. Volgens de MIVD wilden Russische inlichtingendiensten de aansturing van windmolenparken in kaart brengen om sabotagevoorbereidingen te kunnen treffen. (Foto: Russische marine)
Het is niet de eerste keer dat een Russisch spionageschip in de Nederlandse EEZ vaart, maar het schip is er nu al een week, zo blijkt uit de berichten van het schip zelf. Het schip vaart op lage snelheid tussen windmolenparken en over delen van de zee waar datakabels liggen, zo beschreef Marineschepen.nl in een artikel gisteren.
De Vladimirsky is er niet alleen. Ook Zr.Ms. De Ruyter was er tot vandaag bij. Vanochtend meldde hydrografisch opnemingsvaartuig Zr.Ms. Luymes in het gebied.
Het bericht leverde vele reacties en ook veel vragen op. Om meer duidelijkheid te krijgen, stelden we een aantal vragen aan Niels Woudstra. Woudstra, voormalig marineofficier, was hoofddocent op Nederlandse Defensie Academie (NLDA).
De Admiral Vladimirsky vaart buiten de Nederlandse territoriale wateren, maar in de EEZ. (kaart: Openstreetmaps.org, bewerking: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl, bron: TJ)
Wat mag een Russisch onderzoeksschip in de Nederlandse EEZ doen?
Woudstra: "In algemene zin is het zo dat in de EEZ volledige vrijheid van navigatie geldt. Dat staat in UNCLOS-3, het zeerechtverdrag van de Verenigde Naties uit 1982. De EEZ hoort wel bij een land, maar daar gelden alleen economische rechten."
"Een Russisch oorlogsschip mag dus ook zonder enige diplomatieke clearance in de EEZ tot twaalf mijl uit de kust langsvaren. Zonder dat ze dit aankondigen. Russische marineschepen mogen in het zicht van het Kurhaus in de EEZ gaan varen, en daar mogen we niks tegen doen."
"Als het gaat om onderzoek doen, dan zegt UNCLOS dat dat alleen mag als het gaat om een vreedzaam doel. En dat is natuurlijk het lastige, want als een Russisch onderzoeksschip daar met onderwaterdrones bezig is om onze kabels af te luisteren of ze in kaart te brengen zodat er later een aanval op kan plaatsvinden, dan is dat natuurlijk geen vreedzaam doel. Maar dat valt moeilijk aan te tonen."
Zr.Ms. De Ruyter. (Foto: Defensie)
Wat kan je doen als je het vermoeden hebt dat ze niet met een vreedzaam doel opereren in de EEZ?
"Dan kan je Rusland daar bijvoorbeeld op aanspreken via diplomatieke weg."
"Een schip wegsturen of wegjagen, dat kan niet zomaar. Tenzij je zo’n schip betrapt op een flagrante schending van het zeerechtverdrag. Dan zou je wel meer druk kunnen uitoefenen. Maar dan moet je denken aan piraterij. Maar dat zal niet zo snel gebeuren."
"Veel meer dan observeren mag niet."
"Andersom is het wel zo dat bijvoorbeeld China zijn EEZ beschouwt als zijn eigendom. We weten dat ze de hele Zuid-Chinese Zee, dat is veel meer dan hun EEZ, als hun eigendom beschouwen. En zij aarzelen niet om met geweld schepen uit andere landen weg te jagen. Maar dat mag volgens het zeerechtverdrag niet."
Dit gebeurt als je onderzoek doet in de Chinese EEZ
In 2009 voer USNS Impeccable, een Amerikaans onderzoeksschip, in de Chinese EEZ op 75 mijl afstand van het vasteland (dus in internationale wateren). Het onbewapende schip van het Military Sealift Command met burgerbemanning deed hydrografisch onderzoek dat waarschijnlijk gerelateerd was aan een basis van Chinese nucleaire onderzeeboten met ballistische raketten. Dat werd niet gewaardeerd door China en de Impeccable kwam er niet zomaar mee weg.
Zo kreeg het schip volgens de Amerikanen eerst de waarschuwing dat de Impeccable "de consequenties moest ondergaan" van haar activiteiten. Vervolgens probeerden Chinese vissersschepen de gesleepte sonar die de Impeccable achter zich aan sleepte, door te snijden. De bemanning van de Impeccable spoot water op hoge druk naar de bemanning van een van de Chinese vissersschepen om het schip van zich af te houden. Ook toen de commandant van de Impeccable besloot om het onderzoek te beëindigen en liet weten te zullen vertrekken, werd het schip lastiggevallen. De twee vissersschepen gingen voor de Impeccable liggen en gooiden stukken hout in het water, een schip van de China Marine Surveillance (een paramilitaire organisatie dat vooral toeziet op de Chinese claims in de Zuid-Chinese Zee) blokkeerde de Impeccable ook. Een Chinees marineschip lag aan stuurboordzijde van de Impeccable.
USNS Impeccable moest vol in de spreekwoordelijke remmen toen twee vissersschepen voor het onderzoeksschip gingen liggen. (Foto: Military Sealift Command)
In de dagen voor dit incident was de Impeccable al lastiggevallen door een Chinees marineschip dat op 100 meter voor de boeg kruiste en een Chinees patrouillevliegtuig dat elf keer op lage hoogte overvloog.
Na het incident noemde het Amerikaanse Ministerie van Defensie de Chinese acties "agressief en onprofessioneel", waarbij benadrukt werd dat het onderzoek van de Impeccable legaal was. Het antwoord van China was dat de Verenigde Staten fout zaten: de VS hadden activiteiten uitgevoerd in de Chinese EEZ zonder dat zij daar toestemming voor hadden gevraagd aan China. De Chinese reactie daarop waren volgens Peking "normale activiteiten voor wetshandhaving".
Mag je pas ingrijpen als er sabotage plaatsvindt?
"Dat zou een zeer ernstig incident zijn. Een sabotage zou een oorlogsdaad kunnen zijn. Een aanval op een kabel waardoor een groot deel van het internet in Nederland uitvalt, dat zou je als een aanval kunnen beschouwen."
"Maar zover laten de Russen het niet komen. Ze zullen zorgen dat niet is te achterhalen wie het heeft gedaan."
"Waar de Russen, maar ook de Chinezen, zich met dit soort vaartuigen toe zullen beperken is: alles minutieus in kaart brengen en observeren. De Admiral Vladimirsky zal geen aanval uitvoeren. De Nederlandse marine en kustwacht observeren. Als dat Russische schip vertrekt en dan blijkt een kabel daar kapot te zijn, dan is het wel duidelijk dat zij het gedaan hebben. Dat zal Rusland ten alle tijden willen voorkomen."
"Een eventuele aanval zal helemaal los hiervan worden uitgevoerd. Misschien wel door huurlingen, een proxy, die op een ander moment zo’n sabotage uitvoeren. Maar wel op basis van informatie van het onderzoeksschip."
"We hebben gezien met Nord Stream 1 en 2. Er is een heel sterk vermoeden dat Oekraïne er achter zit, maar na al die maanden weten we nog steeds niet wie het gedaan heeft."
Overzicht van Russische onderwaterdrones voor zover bekend. Mag het onderzoeksschip wel onderwaterdrones inzetten?
"Dat is op zich niet verboden. Als het maar voor een vreedzaam doel is. Dat is natuurlijk wel het heikele punt, daar kan je over discussiëren."
"Maar Moskou zal zeggen dat de zee vrij is en dat ze er de zeebodem in kaart aan het brengen zijn of walvissen aan het observeren zijn. Je kan er altijd een draai aan gegeven. Dan wordt het hun woord tegen het onze."
"Als een Nederlands marineschip zelf of via de helikopter constateert, en dat filmt, dat er in de EEZ een Russisch schip onderwaterdrones over boord zet, dan kan je er een fikse diplomatieke rel van maken. Maar verder dan dat kan je niet gaan."
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
Is het zeerechtverdrag, UNCLOS, wel goed genoeg?
"UNCLOS is een geweldig verdrag. Dat kent z’n weerga niet. Wat ze in december 1982 voor elkaar hebben gekregen, zoiets zal nooit meer tot stand komen in deze verdeelde wereld."
"Maar nu zitten we met het probleem van de interpretatie. Je kunt natuurlijk wetten, regels en verdragen hebben, als je die op een heel andere manier gaat interpreteren, dan wordt het resultaat natuurlijk wel heel anders. Je ziet nu dat allerlei landen het verdrag proberen te compromitteren en er dingen van af te knabbelen."
"Autocratische staten als Rusland en China gaan op een heel andere manier met UNCLOS om dan oorspronkelijk bedoeld."
"Bovendien is er ook veel veranderd. Windmolenparken en kabels op de zeebodem hebben sinds 1982 een grote vlucht genomen. Dus op dat vlak helpt UNCLOS-3 ons niet helemaal uit de brand. Maar een nieuw, nog sterker, UNCLOS-versie acht ik uitgesloten."
Er is een hof van arbitrage, kan je daar wat mee als je ziet dat de Vladimirsky drones inzet voor mogelijke toekomstige sabotage?
"Nee. Je kan alleen, wij zijn natuurlijk heel netjes, diplomatieke druk uitoefenen. En dan kan Rusland nog steeds zeggen dat het internationale wateren zijn en dat ze er mogen varen. Dat is tot op zekere hoogte ook waar."
Dus de marine mag alleen observeren?
"Ja. Het is goed dat er een fregat bij is. Dat was in het verleden weleens anders. En het is goed dat de kustwacht er bij is en het zou goed zijn als we de Amerikanen vragen om satellietbeelden."
"Die informatie kan in een later stadium wel nuttig zijn. Als er een aanval plaatsvindt in de toekomst, dan kan je de informatie die nu verzameld wordt wel gebruiken."
"Maar als de Russen slim zijn, hebben ze de Admiral Vladimirsky dusdanig gebouwd dat de drones in het midden van het schip via een luik het water in gaan. Dan zie je dus helemaal niks van buitenaf. Of alleen ’s nachts met drones opereren. Zie dat maar vast te leggen."
"In vredestijd ligt het uitschakelen van dit soort drones niet voor de hand, onze reacties zijn nu beperkt tot observatie en diplomatieke tegenmaatregelen, waaronder eventueel sancties kunnen vallen."
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
