In 2015 maakte de Nederlandse marine intensief kennis met de CB90. Toen werden deze snelle Zweedse aanvalsboten vanaf Zr.Ms. Johan de Witt in de Indische Oceaan ingezet tegen piraterij. Dat zijn bemande vaartuigen, maar Saab beschikt ook over de Enforcer III, wat een test- en ontwikkelingsplatform is voor onbemande systemen gebaseerd op de CB90. Deze versie van de CB90 kan zowel bemand als onbemand ingezet worden. Volgens Saab is de technologie aan boord van de Enforcer III ideaal voor het monitoren van tegenstanders en het aanvallen van deze tegenstanders tot ver achter de horizon.
Een Enforcer III met onder andere de Saab Sea Giraffe 1X en een SeaFLIR in de mast. (Beeld: Saab)
Marineschepen.nl was in 2022 op uitnodiging van Saab in Zweden voor een bezoek aan verschillende locaties van het bedrijf. Op een zomeravond stond een demo met de CB90 op het programma. De Zweedse aanvalsboot wordt sinds 1990 gebouwd en was oorspronkelijk bedoeld als razendsnelle transportboot om mariniers tussen de van rotsen, fjorden en eilandjes vergeven Zweedse kust te verplaatsen.
In de cockpit, want een brug kan je het niet noemen, ontmoette ik Emil Jonze. Terwijl andere marinejournalisten in de raamloze zitruimte achter ons op hun beurt wachtten, legde Jonze de werking uit van het groene racemonster en zette vervolgens de gashendel open.
Demo voor Marineschepen.nl aan boord van de snelle en wendbare Enforcer in de Oostzee in 2022. (Beeld: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Hoe spectaculair het varen met een CB90, de scherpe bochten en het haast gewelddadige remmen, voor de mens ook is, Jonze richt zich voor Saab op de CB90 als juist een vaartuig dat zonder mens kan varen en opereren. De demo-versie van de CB90 die deze zomeravond wordt getoond heeft weliswaar nog steeds een ruimte waar mariniers kunnen zitten, maar het gaat om een vroeg model: de Enforcer III.
Inmiddels heeft Jonze met zijn team veel werk verricht en spreek ik hem telefonisch over de voortgang met de Enforcer.
Dat is nu relevant, omdat Saab met de bemande CB90 meedoet aan een aanbesteding in Nederland voor het zogenaamde Littoral Assault Craft (LAC). Conceptueel is voorzien dat in de toekomst marine- en amfibische operaties worden uitgevoerd door een mix van bemande en autonome vaartuigen. Saab wijst op de voordelen van een familie van bemande en onbemande schepen uit één familie.
CB90 in de davits van Zr.Ms. Johan de Witt in 2010. (Foto: Förste sergeant Århling/Amfibieregementet, Zweedse marine)
'Het kostte ons 1 minuut en 50 seconden'
Een boot die al zo'n 34 jaar wordt gebouwd nu aanbieden als autonoom vaartuig, dat klinkt vreemd. Waarom heeft Saab niet een heel nieuw ontwerp gemaakt? Het is een bewezen model, antwoordt Jonze. "Inmiddels zijn er meer dan 250 van gemaakt. Het is een vaartuig waar we alles van weten. Ook biedt het veel ruimte, waardoor het veelzijdig is. We hebben er bijvoorbeeld wapen- en sensorsystemen op kunnen zetten."
Het vaartuig dat ook verkocht werd aan onder andere de VS en Noorwegen, bleek breed inzetbaar. "De CB90 werd weliswaar ontwikkeld als een extreem snelle en betrouwbare transportboot voor de Zweedse archipel, maar veranderde later steeds meer in een vaartuig dat het gevecht verder richting open zee brengt, verder van de kust."
Het is belangrijk dat het ook een gemakkelijk schip is, zegt Jonze. "Systemen moeten eenvoudig te begrijpen zijn."
"We waren in San Diego voor een demonstratie van de Enforcer. We hadden een remote control system in een grote koffer. Om ons heen waren andere engineers aan het werk om hun onbemande vaartuigen op te starten. Wij hadden een minuut en vijftig seconden nodig om alles klaar te zetten, en dus konden we koffie halen. Toen we terugkwamen, waren de andere engineers nog steeds bezig en hadden ze zelfs nog een uur nodig. Maar wij waren al klaar en niet veel later voerden we een perfecte demo uit in de baai van San Diego."
Een Enforcer III. (Foto: Saab)
Autonome kern voor kleine en middelgrote vaartuigen
Het systeem dat er voor zorgt dat de Enforcer zonder bemanning kan varen, wordt de Autonomous Ocean Core genoemd. Deze software, zegt Jonze, is overigens niet alleen geschikt voor de Enforcer, maar kan op vaartuigen van 2 tot 20 meter worden geplaatst.
De Autonomous Ocean Core zorgt ervoor dat de Enforcer van de basis (op land of vanaf een schip) naar open zee kan varen, zijn missie kan uitvoeren en vervolgens weer terugkeert. "Het enige dat gedaan moet worden, is dat een operator voor vertrek aan boord stapt, de motor start, twee schakelaars omzet zodat de Autonomous Ocean Core geactiveerd wordt en dan kan hij of zij weer van boord", zegt Jonze. "Vervolgens kan het vaartuig op afstand bestuurd worden om de haven te verlaten".
De Autonomous Ocean Core bestaat uit verschillende elementen, beschrijft Jonze. Het controlesysteem bedient bijvoorbeeld de pompen voor de voortstuwing, de roeren en de lichten. "Het berekent ook het traject van de Enforcer en monitort of het vaartuig ook de geplande route volgt", zegt Jonze. Dat kan het systeem op basis van meerdere bronnen voor positiebepaling, zonder gebruik te maken van GPS. Op deze manier kan het vaartuig ook varen in gebieden waar GPS verstoord wordt.
Met Autonomous Ocean Core aan boord kan de Enforcer ook andere schepen en obstakels detecteren en deze ontwijken.
Het controlesysteem zorgt ook voor de veiligheid aan boord en moet dus verschillende subsystemen bedienen. "Als er bijvoorbeeld te veel water in het schip staat, gaat bij een bemand schip een alarm af waarna een bemanningslid de pompen aanzet. Hier zet de Autonomous Ocean Core de pompen aan. Ook wordt het brandstofniveau in de gaten gehouden en het brandbestrijdingssystemen bediend", zegt Jonze.
Met het zogenaamde fleet management systeem kunnen meerdere schepen worden gemonitord. Jonze: "Zodra je het remote control center opstart zal het aan het fleet management system vragen welke vaartuigen beschikbaar zijn en welke mogelijkheden ze hebben: is het een vaartuig voor het verzamelen van inlichtingen, voor mijnenbestrijding, voor transport etc? De operator kan dan een van de vaartuigen selecteren en er mee aan de slag gaan."
Jonze benadrukt dat bij de ontwikkeling van het autonome systeem veel aandacht uit is gegaan naar een kernsysteem waar eenvoudig andere systemen aan kunnen worden toegevoegd.
Open schip
Een van de voordelen van de Enforcer die Jonze eerder noemde is de veelzijdigheid. Dat hangt samen met dat de Autonomous Ocean Core volgens Jonze ontworpen is volgens de filosofie van open architectuur, waardoor ook andere producenten systemen geschikt kunnen maken voor de Autonomous Ocean Core.
"Als klant kan je dus je eigen systemen aanschaffen en deze integreren", zegt Jonze. "Maar ook Saab biedt tal van nieuwe functionaliteiten aan."
"Aan het tweede model van de Enforcer III hebben we bijvoorbeeld een Saab Sea Giraffe 1X-radar toegevoegd en een elektro-optische infraroodcamera in de mast geplaatst. Dat was echt heel eenvoudig om te integreren, plug and play." En er zijn ook andere opties die Saab biedt, zoals de Sirius Compact (een passieve sensor om radars te detecteren) of Trackfire (een remote weapon system).
Omdat het opereren met onbemande vaartuigen een vrij nieuw domein is, valt er nog veel te ontdekken. Om relevant te blijven is het noodzakelijk om de Autonomous Ocean Core modulair te maken. Veranderingen kunnen goed worden doorgevoerd, zelfs als het schip in gebruik is, zo redeneert Saab.
Nieuwe missies voor onbemande systemen
De missies die Saab voor de Enforcer heeft bedacht, zijn uiteenlopend. Zo worden logistieke missies genoemd, maar kan de boot met wapens ook worden ingezet om aanvallen mee uit te voeren.
Veel verwacht Jonze echter van het vergaren van inlichtingen achter de horizon. "Het monitoren en uitvoeren van surveillance gedurende langere tijd. Bijvoorbeeld om alle zogenaamde dark vessels vast te leggen: schepen die hun AIS-identificatie hebben uitgezet. Of stel dat je activiteiten rond windmolenparken wil monitoren, een onbemand vaartuig met de Autonomous Ocean Core aan boord kan daar zelfstandig heen gaan en op z'n gemakje de situatie bekijken, om vervolgens weer naar de volgende te gaan." Met de CB90 als platform, zoals de Enforcer III, kan de Enforcer, als er haast geboden is, een snelheid van maar liefst 45 knopen bereiken.
Ook kan het vaartuig geschikt gemaakt worden voor het verzamelen van inlichtingen middels bijvoorbeeld elektronische oorlogvoering (met de eerder genoemde Sirius Compact) en ziet Saab mogelijkheden voor search and rescue-taken.
Bemand en onbemand
Al deze taken kunnen volgens Saab bemand en onbemand uitgevoerd worden. "Saaie taken en taken die gevaarlijk zijn vanwege het weer of een mogelijke vijand kan je misschien beter door een onbemand vaartuig laten uitvoeren", zegt Jonze.
Zoals eerder vermeld, is een combinatie van bemand en onbemand ook mogelijk. De Enforcer kan bijvoorbeeld in een zwerm bestaande uit bemande en onbemande vaartuigen worden ingezet. "Ze zijn dan allemaal met elkaar verbonden, waardoor je een veel groter bereik hebt en beter beeld hebt, met minder mensen."
De voordelen van onbemande vaartuigen worden ook dan benut, legt Jonze uit: "Bij tests die we hebben uitgevoerd, hebben we de actieve zenders op de onbemande vaartuigen geplaatst. Als deze vaartuigen worden gedetecteerd en aangevallen, is dat minder erg dan als dat bij de bemande schepen gebeurt."
Duitse mariniers landen vanuit CB90's in juni 2024 tijdens Baltops 2024. (Foto: Defensie)
Feiten op een rij
De CB90 werd ontworpen door Dockstavarvet in Zweden. Dat bedrijf werd in 2017 overgenomen door Saab. Er zijn meer dan 250 CB90's in gebruik over de hele wereld. Onder andere de Amerikaanse, Zweedse, Noorse, Maleisische, Mexicaanse en Griekse marines gebruiken deze aanvalsboten.
Waterverplaatsing: max 24,5 ton
Maximale lengte: 16,3 meter
Breedte: 3,8 meter
Diepgang: 0,9 meter
Voortstuwing: 2x 900 pk
Waterjet: 2x Mix flow
Maximale snelheid met maximale belading: 45 knopen
Kruissnelheid bij sea state 1: 38 knopen
Bereik op kruissnelheid: 300 zeemijl (556 kilometer)
Dit is een gesponsord artikel. Bij een gesponsord artikel kiest een opdrachtgever het onderwerp van het artikel. Saab heeft Marineschepen.nl betaald om dit artikel te schrijven over dit onderwerp, maar Saab had geen invloed op de journalistieke inhoud.
