Vrijdagmiddag was Jaime Karremann te gast bij de opnames van het BNR-radioprogramma (tevens podcast) 'Boekestijn en De Wijk' over met name de situatie in de Oostzee en dan vooral de Russische marine. In korte tijd kwam ontzettend veel aan bod. Daarom dit artikel met wat meer achtergrondinfo plus wat beelden.
Vorige week werd op deze website het artikel over de Russische marine-oefening in de Noordzee geschreven door ondergetekende en Tobias Kappelle, die sinds vorige week maandag op regelmatige basis artikelen schrijft voor Marineschepen.nl. Voor de redactie 'Boekestijn en de Wijk' was dit aanleiding om nog eens verder te praten over de Oostzee, Rusland en de NAVO.
Vanmiddag was de opname van het programma onder leiding van Hugo Reitsma, met natuurlijk Rob de Wijk, directeur van HCSS en deskundige op gebied van internationale betrekkingen, en historicus Arend Jan Boekestijn. Klik hier om naar de podcast-pagina te gaan.
Russische marine in de Noordzee
Wat deed de Russische marine in de Noordzee? Oefeningen ter plaatse zijn op zich niet zo bijzonder, dat doet de Russische marine vaker. Bijzonder was dat op 8 augustus 2020 zes korvetten van de Russische marine ten westen van Denemarken en ten noorden van Nederland een lancering van kruisvluchtwapens simuleerden.
Deze gesimuleerde aanval met Kalibr-kruisvluchtwapens is voor zover bekend niet eerder gedaan.
Een echte lancering van een Kalibr door een Buyanklasse korvet. (Foto: Russische marine)
Korvetten
De Russische schepen op dat moment in de Noordzee als onderdeel van deze oefening waren:
• Serpukhov (korvet Buyanklasse)
• Mytishchi (korvet Karakurtklasse)
• Sovetsk (korvet Karakurtklasse)
• Steregushchy (korvet, Steregushchyklasse)
• Boykiy (korvet Steregushchyklasse)
• Stoykiy (korvet Steregushchyklasse)
• Minsk (landingsschepen, Ropuchaklasse)
• Kaliningrad (landingsschepen, Ropuchaklasse)
• Korolev (landingsschepen, Ropuchaklasse)
De korvetten lanceerden voor oefening de Kalibr-kruisvluchtwapens. Om precies te zijn moeten het de drie eerstgenoemde schepen zijn geweest, de Serpukov, Mytishchi en Sovetsk, omdat zij voorzien zijn van de juiste lanceerinrichting voor Kalibr-kruisvluchtwapens. Het gaat om de 3S-14 verticale lanceerinrichting.
De Steregushchyklasse korvetten hebben die mogelijkheid niet. De verbeterde versie, de Gremyashchiyklasse wel. Hier komen we zo nog op terug want die lanceerinrichting is ook van belang voor de Zircon hypersone antischeepsraketten.
Ook de landingsschepen van de Ropuchaklasse hebben die wapens niet, die laten we verder buiten beschouwing.
Opvallend aan deze korvetten is dat ze klein zijn. De grootste van de drie, de Steregushchyklasse, is 105 meter en heeft een waterverplaatsing van 2200 ton. Ter vergelijking: de patrouilleschepen van de Hollandklasse zijn 108 meter lang en hebben een waterverplaatsing van 3710 ton. Maar zijn heel ergens anders voor bedoeld en zijn zeker niet zo zwaar bewapend als deze Russische korvetten.
De andere korvetten zijn nog veel kleiner en nog zwaarder bewapend. De Serpukov is bijvoorbeeld slechts 75 meter en heeft een waterverplaatsing van 950 ton. De twee Karakurtklasse korvetten zijn nog kleiner met 67 meter lengte en waterverplaatsing van 800 ton.
Hoewel deze schepen vooral bedoeld zijn voor acties dicht bij huis, zijn ze weldegelijk in de Middellandse Zee ingezet om kruisvluchtwapens te lanceren. Maar dan echt.
Oostzeevloot
De genoemde korvetten zijn typerend voor de Russische Oostzeevloot, die voornamelijk bestaat uit kleinere schepen. De grootste schepen zijn de Neustrashimyyklasse fregatten van 129 meter met een waterverplaatsing van 4.400 ton. Deze schepen zijn van begin jaren ‘90 en zijn meer traditionele fregatten. Dat kan niet gezegd worden van de van de Buyan-M en Karakurtklasse korvetten vanwege hun bewapening. Verder heeft de Oostzeevloot ook een onderzeeboot, namelijk de Kiloklasse-onderzeeboot Dmitrov uit 1987. Andere vloten maken beduidend meer gebruik van onderzeeboten.
Verder bestaat de Oostzeevloot uit oudere patrouilleschepen en landingsschepen.
Met een bereik van ten minste 1500 km is de Noordzee voor de Russische marine een centraal punt. Hiervandaan kan vrijwel heel Europa met de Russische kruisvluchtwapens worden voorzien van kinetische ellende. (Beeld: Google Earth, bewerking: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Kalibr
Het wapen dat begin augustus zogenaamd werd afgevuurd was de Kalibr. Deze werd in 2015 voor het eerst ingezet door Rusland toen terroristische doelen in Syrië werden bestookt, vanuit de Kaspische Zee. Die lanceringen werden later herhaald, maar dan vanuit de Middellandse Zee. Korvetten (o.a. de Serpukov in 2016), fregatten, maar ook onderzeeboten vuurden deze missiles af.
De Kalibr (NAVO-codenaam SS-N-27 Sizzler) is er in vele soorten en maten. Dit wapen heeft een bereik van maximaal 2500 km, maar de land attack versie gaat waarschijnlijk niet verder dan 1500 km. Het wapen haalt in de laatste fase van de vlucht supersone snelheden en is mede daardoor heel moeilijk uit te schakelen. De Kalibr kan bovendien voorzien worden van een nucleaire oorlogskop.
Satellieten
Wat het artikel van vorige week op Marineschepen.nl extra interessant maakte was dat de lanceerpositie van de korvetten ongeveer achterhaald kon worden doordat ‘satelliet-spotters’ de Russische schepen op satellietbeelden hadden gespot. Deze informatie werd gecombineerd met die van de Russische marine.
Het spotten van schepen op satellietbeelden door iedereen met een internetverbinding is iets wat pas enkele jaren mogelijk is dankzij de komst van commerciële satellieten. Sentinel is een van de satellieten die dagelijks foto’s maakt en die te zien zijn in het publieke domein.
De beelden van de Sentinel-satellieten zijn tamelijk onscherp en het is niet eenvoudig om schepen in de grote zee te vinden, laat staan te herkennen. Andere bedrijven bieden oplossingen, tegen betaling, met veel scherpere beelden. Sommige bieden zelfs satellietbeelden op bestelling: als abonnee log je in op hun website, geeft de locatie aan en 12 uur later krijg je de beelden. Weer een ander bedrijf graaft in de eigen satellietbeelden en vergelijkt de contacten met schepen die wel en geen AIS uitzenden. De geheimzinnige schepen zonder AIS zijn immers het interessantst, dat zijn bijvoorbeeld marineschepen of illegale vissers.
Illustratie van Zircon. Afgelopen maart werd het wapen tijdens een test gelanceerd vanaf het fregat Admiral Gorshkov.
Zircon hypersone antischipraketten
De 3M 22 Zircon zijn antischeepsraketten die doelen op hypersone snelheid uit kan schakelen. Daarnaast heeft de Zircon een bereik van 500 tot 1000 kilometer. De raket wordt momenteel getest door de Rusland. De verwachting is dat de Zircon voor het eerst na 2020 in gebruik genomen gaat worden.
Twee nucleaire slagkruisers van de Kirovklasse zullen als eerste uitgerust worden met Zircon. Dit zijn de Admiraal Nakhimov en de Pyotr Velikiy, maar ook fregatten en korvetten zullen met deze raketten worden uitgerust dankzij de 3S-14 verticale lanceerinrichting die al op veel nieuwere schepen aanwezig is. Volgens de Russische Defensie zal de Zircon op alle nieuwe marineschepen worden geďnstalleerd. Ook zijn er plannen om onderzeeboten van dit wapen te voorzien.
Met de Zircon zou de Russische Marine met afstand het effectiefste antischeepsraketten-systeem ter wereld hebben. Snelheden van 5700 kilometer per uur (Mach 8 - 9) zijn mogelijk voor de Zircon, wat veel sneller is dan huidige verdedigingssystemen aankunnen, deze zijn ingericht op maximaal supersone doelen (max Mach 3).
Zircon is moeilijk te zien op radar en zodra deze te zien is, dan is er nog maar erg weinig tijd om er iets tegen te doen. De huidige luchtverdedigingswapens zijn simpel gezegd te langzaam om op het juiste moment op de juiste locatie te zijn om de Zircon uit te schakelen.
Dat betekent niet dat de Zircon, of andere hypersone wapens, geen problemen kennen. De Zircon heeft wel een gigantisch bereik, maar dat heeft een radar van het schip niet. Er zijn dus externe bronnen van belang om de juiste positie van het doelschip te krijgen als dat honderden kilometers verderop vaart. Dat kan door data van satellieten, drone’s, vliegtuigen, helikopters, schepen of onderzeeboten te delen.
Die positie moet vermoedelijk ook best nauwkeurig zijn. Zodra een hypersoon wapen over de horizon komt, moet het zelf gaan zoeken naar het doel om de exacte positie te bepalen. Met zo’n hoge snelheid is er weinig tijd om koers te wijzigen richting het doel, anders schiet de raket z’n doel voorbij voor ie goed en wel een bocht heeft kunnen maken.
Een ander nadeel van de Zircon is dat het wapen niet heel laag vliegt. De subsone missiles zoals bijvoorbeeld Harpoon en Exocet vliegen meters boven de golven of lager. De Zircon kilometers; hypersone wapens vliegen een laag ballistisch traject, binnen de atmosfeer (max. 30 km hoog). Hierdoor zijn ze dus wel eerder te detecteren dan de superlaag vliegende seaskimmers.
Toch blijft de Zircon een enorme uitdaging, ook omdat dit wapen door allerlei schepen kan worden gelanceerd, zelfs door de kleine Karakurtklasse korvetten. Eigenlijk ieder schip met de juiste lanceerinrichting.
Heeft de NAVO deze wapens ook? Nog lang niet. Men is er hard mee bezig, maar het duurt nog vele jaren voordat die op NAVO-schepen te zien zijn. En dat terwijl Rusland al tijdens supersone wapens heeft zoals Oniks (Yakhont) en Brahmos. Ook supersone antischeepswapens zijn er binnen de NAVO eigenlijk niet, behalve de SM-6 die eigenlijk voor luchtdoelen is bedoeld.
De Nederlandse marine gaat de Harpoon antischeepsraket uit de jaren ‘70 vervangen, supersone en hypersone wapens behoren niet tot de mogelijkheden.
'In het diepste geheim' is weer via de webshop leverbaar (7e druk).
Nieuwe Russische schepen
Hoe zit het met de aanwas van nieuwe schepen voor de Russische marine? Die is behoorlijk, ook al zijn er genoeg vertragingen. Het beeld dat openbare bronnen schetsen van de vernieuwing van de Russische vloot is dat sinds 2010 de volgende schepen in dienst zijn gesteld:
In totaal gaat het dus om 18 onderzeeboten, 18 korvetten en 5 fregatten in 10 jaar tijd. Voor de komende jaren staan nog vele nieuwe schepen op het programma of zijn in aanbouw. Waaronder helikoptercarriers en een nieuw vliegkampschip, maar dat laatste is nog niet helemaal zeker.
Wat zet de NAVO er tegenover
De NAVO-lidstaten zitten natuurlijk ook niet stil. Frankrijk plant een nieuw nucleair vliegkampschip, bouwt nieuwe nucleaire onderzeeboten en nieuwe fregatten, de Britse marine krijgt nieuwe nucleaire onderzeeboten met ballistische raketten en binnenkort twee verschillende klassen fregatten, Italië werkt aan nieuwe onderzeeboten, fregatten en patrouilleschepen. En natuurlijk bouwt de VS bouwen een hele reeks schepen, maar die worden vooral gebouwd met het oog op China.
Qua aantallen blijft de NAVO op papier dus helemaal niet achter. Maar zoals hier eerder vermeld, is de insteek wel anders. Een extreem voorbeeld zijn de nieuwe Duitse fregatten F125 en MKS-180. Deze grote schepen (de grootste fregatten ter wereld) zijn veel minder bewapend. De F125 is 150 meter lang en heeft een waterverplaatsing van 7.200 ton. Toch heeft dit schip niet veel meer dan een kanon en 8 Harpoon antischipraketten (Mach 0,9 en een bereik van 150 km).
Ook Nederlandse marineschepen zijn ontworpen met een andere filosofie. De Hollandklasse vooral voor kustwacht-achtige taken, de nieuwe fregatten om onderzeeboten te bestrijden maar verder vooral om zich te kunnen verdedigen. Ook de Luchtverdedigings- en Commandofregatten zijn ontworpen voor verdediging, niet om doelen aan te vallen. En dat is wel wat de Russische schepen kunnen.
