"Een gruwelijk groot schip dat niemand wilde," zo begon het Algemeen Dagblad de week vanochtend, "het 408 miljoen euro kostende schip is uitgerust met peperdure extra's" en: "ons land maakt er 250 miljoen euro verlies op." Journalist Frank Hendrickx vond het tijd om de "miskoop" van het Joint Supportship de Karel Doorman aan de kaak te stellen en schreef een sensatiestuk vol missers.
De Karel Doorman onderweg naar Vlissingen. (Foto: Kerim Bozkurt)
"Marine opgescheept met drijvend wrak"
Kritiek op nieuwe marineschepen is van alle tijden. Zo schreef het Friese dagblad "Ons Noorden" op 27 maart 1953 dat bij de bouw van de nieuwe kruiser De Ruyter "grove fouten" waren gemaakt. Deze waren volgens de krant aan het licht gekomen tijdens de proefvaart; "De Koninklijke Marine is opgescheept met een drijvend wrak." Er volgden kamervragen, maar De Ruyter had geruime tijd 28 knopen gevaren op twee ketels. Het sensatie-artikel werd een paar dagen later door andere kranten doorgeprikt.
Later zijn ook andere marineschepen in bladen en tv-programma's beschreven als te duur, onnodig en vol mankementen. Soms terecht, maar vaak overdreven. Nu blijkt het JSS een miskoop en het artikel levert een stroom aan bezoekers op richting Marineschepen.nl. Wordt het JSS nu wel of niet verkocht? Niet.
Miskoop!
De kritiek van Frank Hendrickx in zijn artikel lijkt op het eerste gezicht terecht: een handjevol Kamerleden drukt rond 2004 de aanschaf van een schip door, met peperdure extra's. Maar nu het schip bijna af is, wordt duidelijk dat ons land het JSS helemaal niet nodig heeft want er blijken helemaal geen tanks meer te zijn. Dus wordt het verkocht met een verlies van 250 miljoen euro. "Miskoop!" schreeuwt het AD, in de hoop op een nieuwe rel vlak voordat de Defensiebegroting in de Tweede Kamer wordt behandeld.
Minister van Defensie Jeanine Hennis besloot het JSS te verkopen, omdat ze moest bezuinigen (niet omdat het overbodig was). "Het grootste schip van de Nederlandse
marine ooit, verandert zo met één pennenstreek in een grote miskoop," aldus Hendrickx. Nu het schip niet wordt verkocht is het dus ook geen miskoop meer.
Na het besluit van Hennis bleek echter dat binnen Europa juist veel interesse is om gebruik te maken van het schip. Onder andere België ziet veel mogelijkheden, maar ook andere Europese landen zien het nut in en hoopten op behoud van het JSS. Juist dat heeft er toe bijgedragen dat het JSS alsnog gaat varen voor de marine. Die 250 miljoen euro verlies is er dus ook niet.
Voorstelling van het sea basing concept waar het ontwerp van de Doorman op is gebaseerd. Hier zijn overigens geen tanks in te zien. (Bron: Ministerie van Defensie)
Geen tanks dus overbodig?
Het is duidelijk dat de marine nu een enorm schip van bijna 205 meter (maar niet het grootste Nederlandse marineschip ooit, zoals Hendrickx zegt) als enige bevoorradingsschip heeft. En een normaal bevoorradingsschip had voor minder gebouwd kunnen worden.
Hendrickx maakt zich in zijn artikel er echter makkelijk van af. Hij wijst Kamerleden Van Baalen (VVD) en Kortenhorst (CDA) aan als schuldigen van het zogenaamde debacle. Van Baalen c.s. kwamen weliswaar in 2003 met het idee de capaciteiten van de vervanger van de Zuiderkruis te vergroten, maar destijds was geen sprake van afstoting van tanks en het reduceren van inzet van helikopters. Zij zagen juist iets waar behoefte aan was. Ook op 18 december 2009, de dag waarop het contract met de scheepsbouwer voor het JSS werd getekend, kon niemand bevroeden dat de tanks zouden worden wegbezuinigd.
Pas een maand voordat de kiel van de Doorman werd gelegd, in 2011, werd tot verkoop van tanks besloten. Toen stonden de afspraken al 1,5 jaar zwart op wit en kon de bestelling niet meer worden teruggedraaid.
Is het JSS door het wegbezuinigen van tanks dan plots een miskoop? Nee. In het sensatieverhaal van Hendrickx is het totale bestaan van het JSS opgehangen aan gevechtstanks. Defensie heeft echter veel meer materieel dat vervoerd kan worden met het JSS zoals pantserhouwitsers en Patriot-lanceerinrichtingen. Het JSS is een logistiek ondersteuningsschip, geen tanktransportschip.
Bovendien hebben nagenoeg alle andere landen binnen de EU en de NAVO wel gevechtstanks, dus die kunnen uitstekend worden vervoerd. Het JSS biedt immers veel kansen tot internationale samenwerking.
Te groot en te duur
Frank Hendrickx vraagt zich vervolgens af waarom Nederland een peperduur schip bestelt dat te groot en te duur is.
Het staat in de krant natuurlijk sensationeel als een groot schip overbodig lijkt, want groot is duur en dus is het schandaal ook smeuïger.
Grote schepen zijn echter niet per definitie duurder dan kleine schepen, want grote schepen hebben vooral meer staal en niet altijd meer apparatuur. Juist die apparatuur maakt schepen prijziger, extra ingepakte lucht is het probleem niet.
Is het te groot? Voor de taak als bevoorrader had het kleiner gekund. Maar te groot is het schip niet, want voor de andere taken die het JSS nog altijd kan uitvoeren is vaak veel ruimte nodig.
Daarnaast kun je je afvragen of het JSS echt duur is. Het JSS is het eerste in zijn soort. Vergelijken is dus wat lastig. Alleen Canada bouwt ook een JSS. De kosten van die schepen zijn zo'n 840 miljoen euro per schip. Dat is een fors verschil; het Nederlandse JSS kost 408 miljoen euro.
Vergeleken met de iets kleinere helikoptercarriers van de Mistralklasse (kosten tussen de 420 en 600 miljoen dollar) doet de Karel Doorman het ook niet slecht.
Het JSS wordt nu met gereduceerde bemanning ingezet, en dat scheelt ook behoorlijk in de gebruikskosten. Daarnaast is de 408 miljoen geïnvesteerd in de economie en dat is ook wat waard.
Studies
In het onzorgvuldige artikel krijgen de eerder genoemde Kamerleden er en passant ook van langs als het gaat om de korvetten (die volgens Hendrickx patrouilleschepen worden genoemd "om het gezichtsverlies van [voormalig Minister van Defensie] Kamp te beperken"). Van Baalen en samenzweerders hadden namelijk studies gepresenteerd die "er op wijzen dat Nederland kleinere, wendbaardere schepen nodig heeft, omdat het nieuwe militaire strijdtoneel dicht bij de kust zal liggen."
Het is onduidelijk welke studies de auteur bedoelt, waarschijnlijk de studie Grote Oppervlakteschepen KM. Hier komen meerdere opties voor korvetten aan bod, maar die was geschreven door de marine zelf. Nederland had namelijk geen kleine en wendbare schepen nodig, maar goedkopere schepen. M-fregatten en LCF'en deden bijvoorbeeld dienst als stationsschip in de West, hetgeen ver beneden hun kunnen lag. Dus werden patrouilleschepen geadviseerd voor deze werkzaamheden en inderdaad kwam nieuwe orders de Nederlandse scheepsbouw goed uit. Om de investeringen mogelijk te maken, werden zes M-fregatten afgestoten. Inmiddels is gebleken dat de patrouilleschepen een schot in de roos zijn.
M-fregat Hr.Ms. Abraham van der Hulst draait met gemak een bochtje. Volgens Frank Hendrickx wilde de marine kleine korvetten die een stuk wendbaarder zouden zijn dan de ouderwetse fregatten. Een journalist die schrijft over niet-wendbare fregatten valt door de mand. (Foto: Koninklijke Marine)
Held Kamp
Een politicus die wel alle lof krijgt van Hendrickx is Henk Kamp. Toenmalig Minister van Defensie wordt neergezet als kloeke beschermheer van Rijks' kas tegen de miljardenvretende marineindustrie. Ook ditmaal gaat Hendrickx jammerlijk de boot in. Henk Kamp was niet tegen het JSS, hij gaf in 2004 opdracht tot de Marinestudie 2005 met als vraag of de vervanger van de Zuiderkruis extra capaciteiten zou krijgen. Kamp besloot om het JSS te laten bouwen.
Als bewijs dat Kamp zich als tegenstander van het JSS presenteerde, citeert journalist Hendrickx een opiniestuk van oud-landmachtgeneraal Adriaan van Vuren. De generaal b.d. zou volgens Hendrickx in dat stuk minister Kamp prijzen, want "hij laat zich niet inpakken door het militair-industriële
marinecomplex". Hieruit blijkt niet dat Van Vuren toen zag dat het JSS een miskoop zou zijn.
Van Vuren, bekend om zijn anti-marinehouding, schreef het bewuste opiniestuk echter een maand vóórdat Henk Kamp minister van Defensie werd. Van Vuren noemt Kamp uiteraard niet in zijn artikel. Wel prijst hij toenmalig MINDEF: Benk Korthals, maar niet over het JSS of korvetten maar omdat hij bezuinigde op Haagse staven en het ministerie zelf.
JSS gevolg van zigzagkoers politiek
Is dan alles goed gegaan rond het JSS? Zeker niet. Het JSS is omgeven door bezuinigingen die juist geld kostten. Het had beter geweest als de marine al in 2000 een bevoorradingsschip had kunnen laten bouwen ter vervanging van de Zuiderkruis. Dat kon niet door bezuinigingen. Later kon het dan naast een bevoorrader overwegen om apart een helikoptercarrier te laten bouwen -zoals Van Baalen in zijn motie van 2003 voorstelde. Dan was het eenvoudiger geweest om de helicarrier weer te verkopen, zonder dat de bevoorradingscapaciteit in het gedrang zou komen. De voorgestelde helikoptercarrier werd echter één schip met drie specialisaties. Drie specialisaties in één schip zijn niet afzonderlijk af te stoten.
Het JSS zou zo'n 250 miljoen euro kosten. De politiek wilde echter verder bezuinigen op de marine en stelde de bouw uit, mede hierdoor liepen de kosten op tot 408 miljoen. Vervolgens werden tanks wegbezuinigd en kan het Algemeen Dagblad lezers trekken door te zeggen dat het JSS niets meer waard is.