Marineschepen.nl
 
   
 

Historisch bezoek aan Rusland in 1956


Laatst aangepast: 24-06-2013

Deze week brengen twee Nederlandse marineschepen een bezoek aan Sint Petersburg in het kader van het Nederland-Ruslandjaar en oefening Northern Archer. Nederlandse marineschepen liggen niet maandelijks in Russische havens, maar toch komen de vroegere vijanden met enige regelmaat bij elkaar op bezoek.
Ten tijde van de Koude Oorlog waren dergelijke havenbezoeken echter heel zeldzaam. Een historisch bezoek van Nederlandse schepen had plaats in 1956 toen de marine drie nieuwe schepen naar Leningrad zond. Dat leverde bijzondere verhalen op en die zijn hier terug te lezen.


Zeven Provinciën Friesland Sint Petersburg
(Van links naar rechts) Hr.Ms. Friesland, Hr.Ms. De Zeven Provinciën en Hr.Ms. Zeeland op de rivier de Newa in Sint Petersburg. (Foto: AVDKM)

Dat ook nu nog -meer dan 20 jaar na de Koude Oorlog- havenbezoeken leiden tot emotionele reacties bleek wel tijdens het bezoek van het Russische korvet RFS Steregushchy voor de Marinedagen in Den Helder. Velen waren verrast en soms zelfs geschokt dat een Russisch schip als vriend welkom werd geheten. Een aantal oud-marinemannen die jaren op Sovjet marineschepen had gejaagd, had het er moeilijk mee. Het havenbezoek van de Steregushchy was inderdaad historisch, maar niet vanwege de oorsprong van het korvet. Maar omdat Rusland een vrij nieuw korvet had gestuurd, waar het andere jaren een oud landingsschip naar de Nieuwe Haven als "trekpleister" zond.



Eerste Nederlandse bezoek sinds 1914
In 1956 was het nog ongebruikelijk voor Westerse en Warschaupact marines om bij elkaar over de vloer te komen. Maar in juli van dat jaar liep kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën samen met onderzeebootjagers Hr.Ms. Friesland en Hr.Ms. Zeeland de haven van Leningrad (nu Sint-Petersburg) binnen. De Koninklijke Marine had de drie nieuwe schepen naar het noorden gestuurd op uitnodiging van de Sovjetregering. Dit havenbezoek was het eerste sinds 1914 en alleen al om die reden zeer bijzonder, maar uiteraard ook omdat het tijdens de Koude Oorlog plaatsvond in een periode van grote spanningen.

Een ongelooflijke ontvangst
Voor de bemanningen was het bezoeken van de Sovjet-Unie een onvoorstelbaar gebeuren: "de gedachte aan een dergelijk beleefdheidsbezoek was (...) even absurd als de veronderstelling dat Pasen en Pinksteren nog eens op één dag zouden vallen." Zo begon het verslag van één van de bemanningsleden van de nieuwe kruiser Hr.Ms. De Zeven Provinciën in de Alle Hens.
"Het zal niet gemakkelijk zijn om de vele indrukken juist weer te geven; men moet het zelf meegemaakt hebben. Want zo ongelooflijk het begrip Leningrad twee jaar geleden nog voor ons was, zo ongelooflijk is de ontvangst geweest die in dit Leningrad ons te beurt is gevallen."

Het is voor ons wellicht moeilijk voor te stellen hoe bijzonder het bezoek was voor de 1500 bemanningsleden van de drie schepen. In de jaren '50 ging slechts een klein deel van de Nederlanders op vakantie, en dan ook nog in eigen land. Een vakantie naar het buitenland was ongebruikelijk. De marinemannen aan boord van de drie schepen zagen dus al veel meer dan de gemiddelde mens, maar ook voor hen was een bezoek aan de Sovjet-Unie een kijkje in een compleet andere wereld.

In het hol van de leeuw
"De enkele berichten van onze uitkijken als 'een Russische mijnenveger aan sturboord' of 'Russische onderzeeboot in groen 20 onder water gegaan' klonken in het eerste gehoor bepaald alarmerend. Wat bezielde ons toch om zo maar door het ijzeren gordijn heen te varen? (...)"

De drie schepen werden door de Russische autoriteiten officieel welkom geheten op de rede van Kronstadt, een stad op het eiland Kotlin 30 km voor Sint Petersburg.
"Er vielen zelfs enige regendruppels over de drie schepen van ons smaldeel, dat glanzend was opgetjet [geverfd, JK] en waarop de bemanning langs de railing stond aangetreden. Een halve mijl voor ons (...) lag namelijk de Russische jager Odarenny te wachten, die klokslag acht uur een saluut van dertien schoten afgaf ter begroeting van onze smaldeelcommandant en vervolgens in statige vaart aan bakboordzijde ons tegemoet voer. Nauwelijks had het tegensaluut weerklonken of de Russische jager passeerde de De Zeven Provinciën. En dit was voor ons het moment van kennismaking. Marinemannen van twee landen, die elkaar sinds 1914 niet meer ontmoet hadden, begroetten elkaar. Wij in ons donker-blauw; zij in hun witte hemden met donker-blauwe broeken. En terwijl in militair ceremonieel op een afstand van 200 meter Nederlanders en Russen elkaar passeerden speelde aan boord van de Odarenny een matrozenkapel ontvangst-muziek."

Zoals bij een dergelijk havenbezoek vaker voorkomt, was ook de Marinierskapel mee. Zij speelden het Russische volkslied terwijl de Sovjet oorlogsvlag in de top van de De Zeven Provinciën werd gehesen, daarna antwoordde de Russische matrozenkapel met het Wilhelmus.

Zeven Provinciën Sint-Petersburg
Schout-bij-nacht Goslings ontvangt de commandant van de marinebasis Kronstadt-Leningrad, admiraal Baickoff, aan boord van Hr.Ms. De Zeven Provinciën. (Foto: AVDKM)

Een uiterst hartelijke begroeting voor twee landen die als lid van de nog jonge NAVO enerzijds en Warschaupact anderzijds lijnrecht tegenover elkaar stonden.

Duizenden toeschouwers langs de Newa
Het smaldeel voer door naar Sint Petersburg (toen Leningrad) voor meer hartelijkheid. "Met Russische loodsen aan boord, ging het op eigen kracht naar de eigenlijke haven-ingang, waar wij omstreeks middernacht arriveerden om daar door het zeer smalle zeekanaal en de [rivier de] Newa twee uur lang te worden voortgesleept. Dit belette vele officieren en schepelingen niet om al die uren aan dek te blijven, want vrijwel niemand wilde dit entree in Leningrad missen. Schemerend lang de nacht, die hier in deze tijd van het jaar nooit geheel volledig is, over het uitgebreide havencomplex; een fraai en indrukwekkend schouwspel."

Het Nederlandse smaldeel lag afgemeerd in de Newa op de boeien en toen de smaldeelcommandant met de sloep naar de wal werd gevaren stonden honderden mensen op de steiger die de hoogste marine-autoriteit schout-bij-nacht L.J. Goslings luid aplaudiserend verwelkomden.

Want was een Russisch havenbezoek voor de Nederlandse marine bijzonder, andersom gold dat ook "en zo gebeurde het dan die middag dat inwoners van Leningrad, na eerst wat schuchter naar ons gekeken te hebben, ons gingen benaderen. Aanvankelijk met wat handgeklap, toen met prentbriefkaarten, hartelijk geschreven groeten en sigaretten. Na een paar uur was er op de kade van de Newa geen doorkomen meer aan. Met duizenden en duizenden omringde men ons. Het leek wel voor deze mensen alsof wij van een andere planeet kwamen."

Zeven Provinciën Sint-Petersburg
Het bezoek trok veel bekijks. (Foto: AVDKM)

"Ook voor ons was deze kennismaking zeer bijzonder. Deze Russen met gegroefde gezichten, sjofel gekleed, wel proper en zeker niet ondervoed. Een souvenis van Holland, was het maar een doodgewone koperen cent, een kroonkurk van een bierfles of een marine-knoop... het waren voor deze mensen rijke giften. Ze vochten er om."

Tegenstellingen
De marinemannen kregen volgens de auteur van het artikel in de Alle Hens alle ruimte om met fototoestel en filmcamera in de hand door de Sovjet havenstad te struinen. Behalve de prachtige Hermitage zagen zij ook de tomeloze armoede en verwaarlozing van de stad. Het was naar hun "westerse begrippen, een negatieve openbaring. Somber, uiterst somber deed ons dit alles aan, ondanks die stralende kunst, die prachtige bouwstijl en de geestdriftige ontvangst die de bevolking van Leningrad ons bereid heeft."

Behalve Leningrad, kreeg een klein deel van de bemanning ook Moskou te zien. De trein met passende naam "Rode Pijl" voerde de schout-bij-nacht Goslings en zijn gevolg naar Moskou voor onder andere een ontmoeting met de Russische Bevelhebber der Zeestrijdkrachten admiraal Gorshkov. Wat men daar zag was beduidend minder somber. Ja, "advertenties" om staatsleningen te kopen, maar de Russen probeerden het de gasten naar de zin te maken met een cocktailparty en een rondleiding over de tentoonstelling voor industrie- en landbouwproducten met onder andere de nieuwste Russische auto's, televisies en toepassingen van atoomenergie.

From Russia with love
Van de verslagen over het vijfdaagse havenbezoek in 1956 is één -wat weggestopt- verslag van een tolk echter het fraaist. Het verhaalt niet over de schepen, of formele bezoeken, maar over ontmoetingen tussen Nederlandse matrozen en de vrouwelijke bevolking van Leningrad: "Het programma hetwelk het Nederlandse smaldeel in Leningrad voorgeschoteld kreeg bestond uit excursies (naar musea of naar een fabriek b.v.) en ontvangsten, maar daarnaast bleef gelukkig nog voldoende tijd over om zich persoonlijk te vermaken.

(...)

Het mooiste werk als tolk was het zogenaamde koppelen. Op de bezoekdagen der schepen gebeurde het vaak dat er iets uitgelegd werd. Een groepje bezoekers stond dan aandachtig te luisteren, met daartussen een Hollandse Jan, wien het exposé niet erg ter harte ging trouwens. Eén keer tenminste flitste het plotsklaps: 'Ik wil uit vanavond!' zei de Jan, kennelijk een vrijgezel, 'vraagt U het effe?'
'Met wie?'
Met zijn wijsvinger wees hij onderuit en siste me toe 'Déze'.
Voor me stond een argeloos Russinnetje met grote ogen en heel lange wimpers, zoet te luisteren. 'Deze matroos vraagt of u hem vanavond misschien iets van de stad wil laten zien' deed ik dan.
Ze keek opzij, zag haar toekomstige cavalier en zei dan met haar grote wimpers en een heel licht blosje tegen mij 'Já!' - alsof ik de dominee al was. 'Zeven uur!' beet de matroos alweer.
'Zou het zeven uur schikken?' was het mijn beurt. 'Hier tegenover!' haastte de intigator van het plan zich, alsof hij een actie leidde, die onder geen voorwaarde mocht mislukken.
En 's avonds in een park zat daar de vrucht van het werk: een innig stel; waarvan de mannelijke helft ineens op je af kon lopen: 'Helpt u 'ns effe; ik kan ze maar niet uitleggen dat ik om 11 uur naar boord moet!"
Of waarvan de vrouwelijke helft je een kaart in de hand drukte: een complete liefdesbrief, ter vertaling. Als je dat dan voorlas stond het paar met vochtige ogen te kijken en de matroos zei dan: 'Zegt u maar dat ik het precies zó voel.'
Neen - dat hartelijke afscheid de laatste dag aan de kade, was niet alleen een gebaar van volk tot volk."



Handelspartner
Het havenbezoek aan Sint Petersburg in 2013 zal op veel vlakken beduidend anders gaan. Geen duizenden mensen langs de kade die de vreemde westerlingen met eigen ogen willen zien of een rondleiding over een Sovjet tentoonstelling met alleen Russische televisies en lokaal gebouwde auto's. Natuurlijk is ook nu het doel om op diplomatiek niveau elkaar te ontmoeten en om de Nederlandse marinemannen én -vrouwen andere wateren en havens te laten ervaren. Maar Rusland is ook een handelspartner. De drie LCF'en en het OPV maken deel uit van de maritieme vakbeurs NEVA 2013, waar veel Nederlandse bedrijven aan meedoen. Onder andere scheepsbouwer Damen. Eerder probeerde Damen nog een opdracht voor de bouw van helikoptercarriers voor de Russische marine in de wacht te slepen (de opdracht ging uiteindelijk naar Frankrijk). Nu gaat het verhaal dat Rusland geïnteresseerd is in het JSS de Karel Doorman. Dat was in 1956 helemáál ondenkbaar.

Bronnen
Ons bezoek aan Leningrad: Wij keken door het venster van de Sovjet-Unie, Alle Hens augustus 1956, pagina 9-11
15 Marinemannen bezochten Moskou tijdens smaldeel-bezoek aan Rusland, Alle Hens september 1956, pagina 3-4
Losse notities van een tolk, Alle Hens september 1956, pagina 11



Marineschepen.nl
Contact
Over deze site
Adverteren
Blijf op de hoogte via:

Twitter

Facebook

Instagram

Copyright

Alle rechten voorbehouden.

Sinds 13 augustus 2001



Menu
Dossiers

Gerelateerde artikelen
Kruisers 1953
A-jagers Hollandklasse