De verhuizing van de marinierskazerne in Doorn naar Vlissingen is al een tijdje veelvuldig in de media. Volgens GroenLinks is met een 'pennenstreek' de verhuizing doorgedrukt, anderen spreken van een politiek handjeklap. Wat zit nu echt achter de verhuizing van de kazerne van Doorn naar Vlissingen?
Landing van mariniers. (Foto: Defensie)
In 2022 wordt in Vlissingen de nieuwe Michiel Adriaanszoon de Ruyterkazerne geopend. De nieuwe kazerne is een samenvoeging van de voormalige Marinekazerne Vlissingen (in 2018 gesloten), Logistiek Complex Maartensdijk (opslaglocatie van de mariniers in Doorn) en de Van Braam Houckgeestkazerne te Doorn.
Over de aanstaande verhuizing is onlangs -opnieuw- ophef ontstaan. De Volkskrant schreef dat er sprake is van leegloop bij het Korps Mariniers vanwege de aanstaande verhuizing naar Zeeland. GroenLinks wil de verhuizing terugdraaien, volgens Isabelle Diks (GL) is met een "pennenstreek" bepaald om de mariniers te verhuizen. Anderen spreken over politiek handjeklap tussen Den Haag en Zeeland.
Helemaal ongegrond is de kritiek niet, maar er zit veel meer achter.
Een van de barakken die door de Duitsers op kamp Woestduin werden gebouwd. (Foto: Koninklijke Marine/ NIMH)
Van Duits kamp naar bruisende marinierskazerne
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd nabij Doorn door de Duitse bezetter het Nederlands Arbeidsdienstkamp Woestduin opgericht. Op 1 maart 1946 nam de School Reserve Officieren Mariniers (S.R.O.M.) hun intrek in 'kamp Woestduin'. Toen later dat jaar een aantal mariniersopleidingen werden toegevoegd, werd de naam van de kazerne veranderd in Afdeling Mariniers Doorn. In april 1955 kreeg het terrein de naam Van Braam Houckgeestkazerne.
Kamp Woestduin was in 1946 niet veel meer dan elf barraken, een exercitieterrein en een oefenterrein ten noorden van het kamp. Sindsdien tot in de eenentwintigste eeuw is de kazerne voortdurend uitgebreid en is er veelvuldig gebouwd en verbouwd. Dat had te maken met bijvoorbeeld toename van het materieel van de mariniers, eisen die gesteld werden aan de verblijven van het personeel (van stapelbedden in een barak naar bedden in kamers), nieuwe eisen trainingsfaciliteiten, behoefte aan meer parkeerruimte, etc.
De Van Braam Houckgeestkazerne (VBHKAZ) groeide steeds weer uit z'n jasje. De VBHKAZ in 2016 was 2,5 keer groter dan het terrein in 1949. Dat er regelmatig wat gebeurde op gebied van infrastructuur, betekende echter niet dat alle plannen makkelijk tot uitvoer konden worden gebracht. Zeker gedurende de latere jaren niet.
Voortdurend ruimtegebrek
Vanzelfsprekend moet het Korps Mariniers zich houden aan het bestemmingsplan en de eigen plannen afstemmen met de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Marineschepen.nl heeft echter (recent en in het verleden) meerdere keren begrepen van bronnen bij het Korps dat de gemeente niet altijd even welwillend was als het ging om uitbreiding en verbouwing.
In 1989 presenteerde het Korps een 10-jarenplan voor de Van Braam Houckgeestkazerne. De exacte inhoud van dit plan is bij Marineschepen.nl niet bekend, maar in de jaren daarna volgden veel verbouwingen. Tegelijkertijd vocht het Korps een zware strijd om een stuk grond ten westen van de kazerne. Jaarboek Koninklijke Marine 1996: "In december werd na jaren van vertraging om procedurele redenen, aan de westzijde van de Van Braam Houckgeestkazerne een groot stuk terrein aangekocht. Hier zal in 1997 een nieuwe munitiebunker worden gebouwd. Hiermee is een belangrijke hindernis genomen die diverse vervolgbouwplannen op het kazerneterrein traineerde."
Na aanschaf van het nieuwe stuk grond, bleef het ruimtegebrek op de kazerne en werd naar oplossingen gezocht. Volgens een afgevaardigde van de Staatssecretaris van Defensie Jack de Vries tijdens een bijeenkomst met de gemeente over het bestemmingsplan in 2010 deed Defensie "sinds 2000 geregeld herhaald verzoek om verhoging van het bouwpercentage naar 30% en de bouwhoogte naar 14 m voor het militair bestemde gedeelte van de VBHKaz."1
Tussen 2004 en 2007 was er volgens dezelfde afgezant met de gemeente Utrechtse Heuvelrug "intensief overleg over ontwikkelingsplannen" voor Militaire Revalidatie
Centrum Aardenburg (MRC) en de marinierskazerne geweest. De plannen van het MRC stamden uit 1996 en 1997, de structuur- en ontwikkelingsplannen van de VBHKAZ uit 2005 en 2006.2
Uiteindelijk ging de gemeente Utrechtse Heuvelrug in 2011 akkoord met de plannen van Defensie om de kazerne uit te breiden en moderniseren. Maar toen was het te laat, die plannen zouden nooit worden uitgevoerd.
De archieven en bronnen bij het Korps Mariniers schetsen een beeld van een kazerne die regelmatig wil verbouwen en uitbreiden, en een gemeente die dat wel toestaat maar pas na jaren debatteren. Daarmee is overigens niet gezegd dat de gemeente de plannen van het Korps doelbewust vertraagde. Complicerende factor is namelijk dat de kazerne aan de oostzijde tegen Doorn aan ligt en er aan andere zijden veel natuurgebied is.
De Van Braam Houckgeestkazerne kent nieuwbouw, maar ook ruimtegebrek. Hier staan Vikings geparkeerd op het exercitieterrein. (Foto: Defensie)
Niet naar Budel maar naar Vlissingen
Nog voordat het bestemmingsplan in 2011 door de gemeente was goedgekeurd, was het voor Defensie wel duidelijk dat de Van Braam Houckgeestkazerne tegen de grenzen aan liep van wat haalbaar was in dat gebied. Het bleek niet mogelijk om een golfterrein aan te schaffen en daar de kazerne mee uit te breiden, bebouwing van 30% is voor defensiebegrippen extreem hoog (het bestemmingsplan stond op maximaal 25%) en de bouwhoogte van 12 naar 14 meter was bedoeld om hogere gebouwen neer te kunnen zetten om meer vloeroppervlak te kunnen creëren (o.a. voor een parkeergarage). De vraag was echter of de kazerne daarmee 30 jaar vooruit zou kunnen.
Rond 2010 dacht het Korps Mariniers zelf aan het verhuizen van de Van Braam Houckgeestkazerne. Dat zegt een goed ingevoerde voormalig marineman tegen Marineschepen.nl op voorwaarde van anonimiteit. Hij verklaart dat het Korps overwoog om in de landmachtkazerne te Budel te trekken, die feitelijk sinds 2005 leeg stond maar waar het Korps toen al gebruik van maakte door de verbouwing op de Van Ghent Kazerne. Budel, in het zuiden van Noord-Brabant, tegen België en de Limburgse grens aan, ligt weliswaar 230 km van Den Helder, ver van de kust en ver van Rotterdam maar heel dicht bij oefenlocaties waar de mariniers regelmatig zijn. Ook bij een verhuizing van Doorn naar Budel, betekende dat een verhuizing voor het thuisfront van de mariniers.
Maar toen kwam toenmalig minister van Defensie Hans Hillen met een voorstel: Vlissingen. Hillen had al in februari 2011 met Karla Peijs, toenmalig commissaris van de Koningin in Zeeland, gesproken en stelde zijn plan aan het Korps voor: een nieuwe, grotere kazerne, in een krimpregio waar geen ruimtegebrek is, een provincie die graag meewerkt, in de stad van de oprichter van het Korps Mariniers. Een kazerne waar het Korps ineens 30 jaar mee vooruit zou kunnen, zonder de komende jaren nog met de gemeente Utrechtse Heuvelrug te moeten debatteren over wijzigingen in bestemmingsplannen.
De marineleiding kon dit aanbod niet naast zich neerleggen. Bovendien speelde mee dat er in die periode een bezuiniging van 1 miljard euro boven Defensie hing; de marine had wel andere zorgen dan het tegenhouden van een nieuwe, grote accommodatie.
De optie Budel liet men direct vallen, mede omdat in die jaren ook speelde dat het Korps Mariniers ingelijfd zou worden door de Koninklijke Landmacht. Door te verhuizen naar een landmachtkazerne, maak je het Den Haag wel erg makkelijk om het Korps op te heffen, zo was de gedachte. Een verhuizing naar de zee, zou juist de samenwerking vloot-mariniers benadrukken, zo was ook de gedachte van Hillen die voorstander was van een duidelijke identiteit van het Korps Mariniers.
De keuze is gemaakt
Op 31 augustus 2011 informeerde Hillen de Tweede Kamer over de voorgenomen sluiting van een reeks kazernes uit bezuinigingsoogpunt. Van een aantal kazernes zou het behoud onderzocht worden. Onder die laatste categorie vielen de marinekazerne in Amsterdam en de VBHKAZ in Doorn. De Joost Dourleinkazerne op Texel zou gesloten worden.
Voor velen was de brief een verrassing, de gemeente Utrechtse Heuvelrug was een dag eerder door vragen van de Zeeuwse pers op de hoogte. Voor het personeel werkzaam op de VBHKAZ brak een onzekere tijd aan, zeker voor het thuisfront en burgerpersoneel, maar ook voor de mariniers zelf, waar lang niet iedereen voorstander van verhuizing was.
Na de aangekondigde plannen volgde een waar offensief van zowel Vlissingen als Doorn, met overleggen, business cases en media-aandacht proberen beide partijen Defensie te overtuigen van hun gelijk. Zo benadrukte de gemeente Utrechtse Heuvelrug dat de nieuwe kazerne in Vlissingen veel duurder is dan verbouwing in Doorn (en dat in tijden van bezuinigingen). Burgemeester van de Utrechtse Heuvelrug Frits Naafs zei begin september 2011 dat de VBHKAZ dankzij het nieuwe bestemmingsplan met ruim 12.000 m2 kan uitbreiden en open te staan voor andere plannen.3 Overigens besloeg de kazerne reeds 480.000 m2.
Het is twijfelachtig of de argumenten van Doorn nog voor enige twijfel hebben kunnen zorgen; de Korpsleiding en veel politici hadden al snel hun voorkeur bepaald.
De keuze voor Vlissingen volgde ruim een half jaar later. Op 10 april 2012 maakte Hillen middels een brief aan de Kamer bekend dat de kazerne (in 2017) naar Vlissingen zou gaan. De Tweede Kamer liet zich echter niet direct overtuigen, tijdens een openbare hoorzitting in juni reageerde de Vaste Kamercommissie voor Defensie kritisch. Ook bleek dat Den Helder zich kandidaat stelde voor de nieuwe marinierskazerne.
Op 26 juni 2012 besloot de Tweede Kamer dat Hillen verder mocht met het uitwerken van zijn plannen. Het CDA en VVD waren voor, de PvdA "neigde ook naar steun voor Vlissingen", maar wilde nog wel weten wat de gevolgen zijn voor de werkgelegenheid in Zeeland. De PVV en D66 waren tegen.
Ondanks de steun vanuit de Tweede Kamer bleef de onzekerheid. Zelfs nog tot in 2017 toen minister Hennis zei "het is nooit te laat om de stekker eruit te trekken". Inmiddels is de aanbesteding in volle gang en is de keuze voor Vlissingen een gelopen race.
Dat bleek wel na de recente ophef in 2018 over de verhuizing. De gemeente Utrechtse Heuvelrug is al enige tijd bezig met toekomstplannen voor het terrein van de marinierskazerne. Nu het economisch voor de wind gaat zijn er plannen genoeg en heeft de gemeente zelf ruimtegebrek. Uitbreiding en nieuwbouw, maar dan voor en door de gemeente.
De nieuwe kazerne
Voor het Korps Mariniers is de nieuwe kazerne een mooie kans. De VBHKAZ besloeg 48 hectare (waarvan 29 ha bos), de Michiel Adriaanszoon de Ruyterkazerne (MARKAZ) straks 70 hectare.
Toch zijn er nog de nodige uitdagingen. De verhuizing is voor het personeel een flinke stap. Gezinnen die gevestigd zijn in Doorn moeten verhuizen, maar er zijn ook mariniers die in Groningen of Overijssel wonen en dagelijks naar Doorn rijden. Ook voor werving is Doorn vanwege de centrale ligging beter dan Vlissingen. Daarnaast verliest de marine weer een kazerne in de randstad, en dus zichtbaarheid en contact met de bevolking. Daar staat tegenover dat het Korps Mariniers veel meer gaat opvallen in Vlissingen dan in bijvoorbeeld Utrecht.
Er is ook de nodige kritiek op de operationele kant van de kazerne. Defensie heeft geen oefenterreinen in Zeeland, dus moeten de mariniers of ver reizen of er moeten oefenterreinen ontwikkeld worden (dat laatste is ook beloofd). Daarnaast klinkt er kritiek op de inrichting van de kazerne, die te weinig zou zijn gericht op de toekomst en te veel op wat nu gebruikelijk is op kazernes in Nederland. Door nu een heel moderne kazerne neer te zetten met de modernste faciliteiten (bijv. een 360 graden schietbaan, ipv een standaard schietbaan), verkleint de marine de kans al snel te moeten moderniseren.
Hoe de kazerne er echt uit gaat zien, wat de gevolgen zijn voor het Korps en wat de waarde is van de verhuizing naar Vlissingen zullen we in 2022 merken.
Bronnen
• Gemeente Utrechtse Heuvelrug; Factsheet Van Braam Houckgeestkazerne (VBHKAZ) marinierskazerne te Doorn, 25 november 2011
• Gerard ten Voorde; Niet iedereen blij met verhuizing marinierskazerne; Reformatorisch Dagblad, 16 juni 2012
• Kazerneverhuizing drama voor mariniersgezinnen; RTV Utrecht, 25 april 2012
• Marinierskazerne komt naar Vlissingen; Omroep Zeeland, 31 augustus 2012
• Nieuwsbulletin Michiel Adriaanszoon de Ruyterkazerne Vlissingen, december 2017
• Eva Osinga-Dubbelboer; Van Braam Houckgeestkazerne Doorn
Cultuurhistorische verkenning; 17 november 2016
• Rijksvastgoedbedrijf; Herbestemming Marinierskazerne Doorn, concept ontwikkelingskader; versie 1, 31 oktober 2017
• Rijksvastgoedbedrijf; Inventarisatie Van Braam Houckgeestkazerne - Doorn
• Rijksvastgoedbedrijf.nl; Vlissingen, Michiel Adriaanszoon de Ruyterkazerne (MARKAZ)
• Verslag van de vergadering van de besloten raadscommissie Bestuur en Middelen van de gemeente Utrechtse Heuvelrug, 12 januari 2012
• Waar komt de nieuwe marinierskazerne?; Eenvandaag, 14 maart 2012
Noten 1. Gemeente /Utrechtse Heuvelrug; Commentaarnota /Bestemmingsplan Buitengebied, Doorn 2010 2. Gemeente /Utrechtse Heuvelrug; Commentaarnota /Bestemmingsplan Buitengebied, Doorn 2010 3. Verslag van de openbare vergadering van de raad van de gemeente Utrechtse Heuvelrug gehouden op 8 september 2011 4.5.6. Betrayers of the Trust: Joseph Sidney Petersen 7. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 8. Platje, W., Een zee van geheimen; Inlichtingenoperaties tijdens de Koude Oorlog, uitgeverij Boom, Amsterdam 2010, pag. 301 9. De MARID, 240 10. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 11. Een zee van geheimen, 135 12. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 13. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 14. Een zee van geheimen, 134 15. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 16. Crypto in het Marinepaleis, Ingelicht, mei 2004, nr. 5, pag. 19 17. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 18. Een zee van geheimen, 134 19. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 20. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94 21. Dutch Sigint during the Cold War, 1945-94
