Formidable Shield staat voor de deur. De spanning stijgt in Den Helder en in Hengelo. Vele internationale media schrijven nu al over de oefening. Binnen en vooral buiten NAVO kijkt men met veel interesse mee. De reden: ballistische raketten. Maar wat is Formidable Shield eigenlijk? En waarom heeft de oefening zoveel impact?
Een SM-2 raket schiet voor de brugramen van Zr.Ms. De Zeven Provinciën langs. Archieffoto. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Formidable Shield is een internationale oefening onder leiding van de Amerikaanse Zesde Vloot en is bedoeld om de internationale samenwerking op gebied van verdediging tegen ballistische raketten en tegen aanvallen in de atmosfeer te verbeteren.
Behalve de VS leveren Groot-Brittannië, Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en Nederland een bijdrage aan de oefening. Hoofdrollen: een Amerikaanse destroyer en Zr.Ms. De Ruyter.
Deze twee schepen staan centraal in de finale van Formidable Shield als er een ballistische raket wordt gelanceerd, vanaf een eiland bij Schotland, die vervolgens de ruimte in gaat en met tienduizenden kilometers per uur door de ruimte zoeft richting een gebied in de Atlantische Oceaan. Voordat dat punt is bereikt, moet de raket echter een frontale botsing hebben gehad met een raket van de Amerikaanse destroyer.
Foto's van Zr.Ms. De Ruyter verschenen de afgelopen dagen niet voor niets in o.a. Griekse en Vietnamese media, want dat schip moet er voor zorgen dat de Amerikanen weten waar ze moeten richten.
Zr.Ms. De Ruyter op archiefbeeld. (Foto: Defensie)
De oefening doet er echt toe. Sterker, het is een van de belangrijkste marine-oefeningen in jaren. Waarom?
1. Dreiging ballistische raketten
Niet zo lang geleden werd nog gelachen om Noord-Korea. Sinds het land kernbommen zo klein kan maken dat ze in een ballistische raket passen die Amerika en Europa kan halen, is de lol er een beetje af. En wie heeft gezegd dat het regime in Pyongyang nu stopt met de ontwikkeling en de rakettechnologie gaat gebruiken om wereld verbeterende satellieten? Tot nu toe heeft niets en niemand het regime gestopt. In zeker zin geldt dat ook voor Iran, dat dit jaar al zei meer geld te willen pompen in de ontwikkeling van ballistische raketten.
Deze stappen van Noord-Korea en Iran zullen bovendien andere heersers aan de randen van onze aardse gemeenschap inspireren. Zij hoeven het wiel niet zelf uit te vinden. De dreiging van ballistische raketten blijft en zal waarschijnlijk toenemen.
Daar tegenover staat dat al decennia wordt gewerkt aan de verdediging tegen ballistische raketten, maar dat is ontzettend lastig en de verdediging ligt op alle fronten op achterstand. Er moet haast worden gemaakt en er moeten grote stappen worden gezet. Formidable Shield is zo'n belangrijke stap.
2. BMD komt voor Nederland snel dichterbij
De eerste nieuwe SMART-L MM/N radar, die ballistische raketten in de ruimte kan detecteren, van Thales wordt momenteel voltooid in Hengelo. Daarna volgen er nog drie voor de Nederlandse marine. Deze radars worden op de Luchtverdedigings- en commandofregatten geplaatst, de software aan boord wordt vernieuwd, de bemanning wordt speciaal opgeleid en dan is ook Nederland er van: verdediging tegen ballistische raketten.
Nederland is het eerste Europese land dat een bijdrage zal leveren aan maritieme Ballistic Missile Defense (BMD). Polen en Roemenië hebben Amerikaanse verdedigingsstations op land en Amerika heeft bovendien vier BMD-schepen in het Spaanse Rota liggen. De Nederlandse fregatten zijn echter een Europese primeur.
Dat is mooi, maar daar horen ook verantwoordelijkheden bij. BMD is namelijk nogal complex, gaat via vele schijven over enorme gebieden. Dus dat moet getest en beoefend worden. Formidable Shield is een cruciale stap.
3. Primeur: lanceren op afstand
Formidable Shield draait dus om verdediging tegen ballistische raketten en tegelijkertijd aanvallen in de atmosfeer (bijv. met missiles die over de golftoppen scheren). Het is niet de eerste keer dat een dergelijke oefening wordt gehouden, ook in 2015 speelde een Nederlands fregat de hoofdrol tijdens een dergelijke oefening, genaamd At Sea Demonstration 2015. Dit keer is er toch veel nieuw en anders.
Vanaf een Schots eiland wordt een ballistische raket gelanceerd en opnieuw wordt die raket door een Amerikaans marineschip met een SM-3 kapot geschoten. De Amerikaanse destroyer zal zijn SM-3 echter lanceren nog voordat dat het zelf de aanstormende ballistische raket heeft gezien. Die SM-3 raket wordt namelijk gelanceerd puur op basis van de informatie van de SMART-L van Zr.Ms. De Ruyter dat met de experimentele BMD-opstelling honderden kilometers verderop vaart. Jan Struik, een van de mannen die namens Thales bij het project betrokken is, legt uit dat dit niet zomaar iets is: "Er worden behoorlijk hoge eisen gesteld aan de quality of service die je moet leveren aan dat Amerikaanse schip voordat zij gaan lanceren. Ze moeten zeker weten dat het een succes gaat worden. Dus vandaar dat we moeten voldoen aan o.a. hoge eisen op gebied van kwaliteit en stabiliteit van het radarcontact." Dat vereist veel meer dan in 2015 tijdens de At Sea Demonstration.
Pas als de SM-3 onderweg is, zullen de Amerikaanse radars het doel zien waarna de raket updates krijgt.
Dit heet launch on remote en het is voor het eerst dat dit in Europese wateren zal plaatsvinden. (In 2015 werd het oefendoel door De Zeven Provinciën gedetecteerd en de data werd doorgegeven aan USS Ross, maar de Ross gebruikte die info niet voor de lancering.) Daarnaast is het de eerste keer dat een Amerikaans schip gaat lanceren op basis van informatie van een niet-Amerikaans schip (dat bovendien geen Amerikaanse systemen heeft).
Dat zegt veel over het niveau van de Nederlandse marine en radartechnologie, die met een 16 jaar oude radar en nieuwe software een cruciale schakel vormen in deze test. En gratis is die test allerminst. De Amerikaanse ballistische en SM-3 raketten kosten samen vele miljoenen.
In het rood de 'no-fly-zone' tijdens de tests. (Beeld: Google/ Eurocontrol)
Archieffoto van vluchten over de Atlantische Oceaan. Formidable Shield heeft een enorme impact op het verkeer. (Foto: Flightradar24.com)
4. Gigantisch gebied
Ballistische raketten gaan enorm hoog, snel en ver. Dat geldt ook voor het oefendoel. Formidable Shield beslaat daardoor een gigantisch gebied in de Atlantische Oceaan: van de Hebriden bij Schotland tot ruim 1.500 km naar het westen en van het zuidpuntje van IJsland tot en met het zuiden van Ierland (op ruim 700 km). Dat is ongeveer de grootte van Frankrijk, de Benelux en Duitsland! En de hoogte in? Onbeperkt.
Formidable Shield heeft dus een enorme impact op het scheepvaart en vliegverkeer. In de periode dat Formidable Shield plaatsheeft is scheepvaartverkeer niet toegestaan in een deel van het oefengebied. Op die ene finaledag in oktober heeft de afzetting van het gebied gevolgen voor 160 tot 270 passagiers- en vrachtvluchten, zo meldt de internationale luchtvaartautoriteit Eurocontrol op zijn website (klik op 'search' in het deel 'Network Events' in het midden van de pagina en vul in het nieuwe scherm 'Formidable Shield' in).
Een Terrier Oriole raket gelanceerd door NASA. (Foto: NASA)
5. Sneller, hoger, verder
De wereld kijkt mee, een reusachtig gebied is afgezet met impact op vele vluchten, satellieten en het scheepvaartverkeer, jaren van voorbereiding en een hele oefening met miljoenen kostende raketten. Niet vreemd dat menigeen in Den Helder en Hengelo wat druk voelt.
Daar komt echter bij dat de ballistische raket, een Terrier-Oriole, 1,5 keer sneller, een stuk hoger en 2,5 keer keer verder gaat dan tijdens de oefening in 2015. Dit oefendoel haalt een topsnelheid van 10.800 km per uur. Het is echt ballistisch, het kan dus niet worden bijgestuurd en is vrij onnauwkeurig, na lancering gaat het (ongeveer) rechtdoor met een noodgang door de ruimte en wordt na bepaalde tijd door de zwaartekracht weer richting aarde getrokken. Het pad dat de raket zal volgen is vooraf wel bekend, maar wat de is vooraf wel berekend, maar wat de hoogte en koers exact zijn, moet op dat moment blijken.
Om het allemaal nog spannender te maken: de radardata van de De Ruyter moet van hoge kwaliteit is. En die data moet verzameld worden door de oorspronkelijke SMART-L die hier helemaal niet voor was gemaakt maar die met allerlei aanpassingen tijdelijk is aangepast naar een BMD-sensor. Niemand weet hoe hoog de raket echt gaat vliegen, maar het zal ongetwijfeld op het randje zijn van wat uit de SMART-L geperst kan worden. Met de nieuwe SMART-L MM/N radar zou het niet zo spannend zijn, maar die wordt pas tijdens het instandhoudingsprogramma van de fregatten in de periode 2019-2022 geïnstalleerd.
Als de radar de data heeft verzameld moet die info vliegensvlug via een satelliet naar Den Helder, dan naar de NAVO-basis Ramstein in Duitsland, die de data naar de Amerikaanse destroyer stuurt waar de gegevens gebruikt worden voor de SM-3. En dat in een paar seconden. Niet alleen de radar, ook de mensen in de commandocentrale, de processoren en de datalink mogen dus geen steken laten vallen.
Tijdens Formidable Shield moeten Thales en de marine meer dan ooit laten zien wat ze kunnen. Succes is niet gegarandeerd. Er worden gedurende de oefening meerdere ballistische oefenraketten gelanceerd, zodat het volgen en doorsturen van data beoefend kan worden. Op de finaledag zal de oefenraket daadwerkelijk uit de ruimte worden geschoten, dan moet alles kloppen.
Een test als deze die het uiterste vergt van mens en machine is echter onvermijdelijk als de marine en de BMD-community een werkende verdediging willen.
6. Integrated Air and Missile Defense
Van de radar van De Ruyter wordt zoveel gevraagd dat het LCF zich volledig richt op de ruimte, in tegenstelling tot De Zeven Provinciën tijdens de At Sea Demonstration.
In andere fases van Formidable Shield wordt BMD gesimuleerd en zullen andere schepen hun aandacht moeten verdelen tussen de ruimte en de atmosfeer. In de atmosfeer wacht hen behoorlijk wat tegenstand in de vorm van supersone oefenraketten. Ook dat is uniek want de meeste oefendoelen gaan niet harder dan het geluid (subsoon, zoals de bekende Harpoon en Exocet), deze oefendoelen gaan supersoon. Steeds meer antischipwapens, waaronder Russische, Chinese en Indiase, zijn supersoon. Moderne marineschepen, zoals een LCF, zijn daar op ingericht maar kunnen zelden oefenen tegen zo'n snelle en geavanceerde tegenstander omdat er weinig supersone oefendoelen zijn, deze erg prijzig zijn en de af te zetten gebieden reusachtig zijn.
Schepen die straks een BMD-taak krijgen, kunnen zich niet specialiseren in BMD en de gewone luchtverdediging laten liggen. Als BMD-schip ben je in tijden van conflicten een gewild doelwit, dus zal een dergelijk schip aan zowel BMD als luchtverdediging moeten kunnen doen. Tegelijkertijd. Dat heet Integrated Air and Missile Defense (IAMD) en is een cruciaal onderdeel van Formidable Shield.
Internationale vloot
BMD staat internationaal hoog op de agenda. Het is daarom niet vreemd dat meerdere landen schepen sturen. Een aantal betrokken zijn bij andere BMD-evenementen, of zich zijdelings bezighouden met BMD en zich vooral richten op de meer aardse dreigingen zoals de verdediging tegen kruisvluchtwapens in de atmosfeer.
De schepen die zullen deelnemen zijn, voor zover is op te maken uit social media berichten uit verschillende landen in ieder geval de Amerikaanse destroyers USS Mitscher en USS Winston Churchill (Arleigh Burkeklasse), de Amerikaanse bevoorrader USNS Medgar Evers (Lewis and Clarkklasse), het Spaanse fregat ESPS Alvaro de Bazán, het Duitse fregat FGS Sachsen (Sachsenklasse) en het Canadese fregat HMCS Montreal (Halifaxklasse).
Formidable Shield gaat zondag 24 september beginnen en duurt tot 18 oktober. De oefening wordt deels gecombineerd met de grote halfjaarlijkse Britse oefening Joint Warrior.
