Nu Rusland de laatste stappen heeft gezet om een militaire aanval op Oekraïne te plaatsen, is de vraag wat er op zee gaat gebeuren. De Oekraiënse marine zal op zee geen enkele weerstand kunnen bieden tegen de Russische vloot, dus de weg lijkt open te liggen voor de landing van militairen vanuit zee. In dit artikel acht vragen en antwoorden over een amfibische aanval van de Russen.
Marine Infanterie tijdens een oefening in de Oostzee. (Foto: Russische Defensie)
Na de toespraak die de Russische president Vladimir Poetin gisteren voor de Russische televisie hield, is duidelijk dat niet alleen de regio's rond Donbass en Luhansk zich schrap kunnen gaan zetten, maar heel Oekraïne kan rekenen op een grootschalige aanval. Gelet op de grote opbouw van militaire middelen, is dat eigenlijk geen verrassing meer. Ook zal een amfibische landing niet onverwachts komen, de baas van de Oekraïense militaire inlichtingendienst, brigadegenraal Kyrylo Budanov, zei al in november amfibische aanvallen te verwachten op Odessa en Marioepol in januari - februari 2022.
1. Hoe groot is de kans op een amfibische operatie?
De amfibische operatie is eigenlijk al gaande. Door het samenbrengen van grote aantallen schepen, onderzeeboten en vooral de landingsschepen in de Zwarte Zee, moet Oekraïne in de planning rekening houden met een aanval vanuit zee. De Oekraïense strijdkrachten zullen hun verdediging langs de kust op orde moeten hebben, tijd moeten besteden aan informatie vergaren en eenheden achter de hand moeten houden om een aanval af te slaan. Die tijd, mensen en materieel kunnen dus niet ingezet worden tegen Russische aanvallen elders. Als de Zwarte Zee in handen was van Oekraïne of als Rusland geen amfibische middelen had gehad, dan was de verdediging van Oekraïne makkelijker geweest.
Komt er ook een echte landing? Dat is niet zeker. Dat hangt onder andere af van wat het doel is waar de amfibische middelen voor worden ingezet. Het kan zijn dat Rusland Oekraïne probeert te misleiden waardoor Oekraïne steeds eenheden moet verplaatsen als ze denken dat ergens een landing gaat plaatsvinden. Als het doel is om daadwerkelijk een gebied te veroveren of een strategisch punt aan te vallen, dan zullen de Russen zeker ergens aan land gaan.
Landing van materieel uit een Ropuchaklasse landingsschip. (Foto: Russische Defensie)
2. Welke middelen heeft Rusland voor een amfibische aanval?
De meest besproken middelen op Marineschepen.nl zijn natuurlijk de landingsschepen (Alligator-, Ropucha- en Ivan Grenklassen) van de verschillende vloten, aangevuld met kleinere eenheden uit de Zwarte Zee, de Oostzee en de Kaspische Zee.
Verder kunnen onderzeeboten een rol spelen en natuurlijk transporthelikopters zoals de Mi-8.
Nog niet besproken zijn de Russische mariniers, de Marine Infanterie. Dit onderdeel van de Russische marine werd in 1706 opgericht en bestaat momenteel uit ongeveer 12.000 militairen. In de Zwarte Zee heeft het 810e regiment de thuisbasis in Sebastopol op de Krim. De Marine Infanterie behoort tot de best getrainde militairen van de Russische krijgsmacht en kent ook het enige Special Forces-onderdeel van de Russische marine: de kikvorsmannen.
Dankzij inzet in onder andere het vorige conflict met Oekraïne op de Krim en inzet in Syrië, hebben deze eenheden vrij recente gevechtservaring.
De Marine Infanterie werkt sinds de Tweede Wereldoorlog nauw samen met de luchtlandingstroepen VDV, waardoor veel Russische mariniers ook inzetbaar zijn vanuit de lucht. Net als het Nederlandse Korps Mariniers zijn de Russische mariniers bedoeld om de eerste aanval te plaatsen bij een amfibische landing. Zij zullen in de buurt van de landingsplaats blijven, waarna de hoofdmacht op land wordt gezet.
3. Hoe kan de amfibische aanval er uit zien?
Zoals hierboven al werd beschreven, maakt de innige samenwerking tussen de VDV en de Marine Infanterie dat een Russische amfibische operatie een gecombineerde landing vanuit zee en lucht kan zijn. Maar een amfibische operatie kan vele vormen aannemen. De bekendste is natuurlijk de grootschalige landing zoals in 1944 op de stranden van Normandië, er zijn ook andere vormen mogelijk. Een vorm is de amfibische demonstratie (misleiding) en een andere is de amfibische evacuatie.
Een grootschalige amfibische operatie behoort tot de mogelijkheden. Al kent Rusland, anders dan bijvoorbeeld de Amerikaanse marine en het US Marine Corps, niet de 'traditie' van grootschalige expeditionaire amfibische aanvallen. Tijdens oefeningen in de Sovjettijd, kregen amfibische operaties veel minder aandacht dan bijvoorbeeld onderzeebootoperaties. Dat wil niet zeggen dat zo'n operatie niet mogelijk is. In april 2021 werd een 'joint' amfibische operatie geoefend waarbij 5.000 militairen landden vanuit zee en vanuit de lucht met landingsschepen en 16 Mi-8 helikopters, beschermd door Mi-24 gevechtshelikopters. Ook worden vliegtuigen ingezet voor luchtlandingen.
Belangrijke voorwaarden voor zo'n grote aanval is dat Rusland de zeggenschap heeft over het zeegebied en het luchtruim. De kruiser, fregatten en onderzeeboten, zullen samen met de Russische vliegende eenheden moeten zorgen voor een vrije doorvaart.
In zo'n situatie zijn de eenheden van de Marine Infanterie en de VDV na de landing verantwoordelijk voor het bruggenhoofd en moet de hoofdmacht in de vorm van reguliere infanterie van de landstrijdkrachten aan wal worden gezet om verder landinwaarts te trekken. Deze veel grotere groep militairen moet met hun materieel via (civiele) transportschepen worden afgezet of worden opgepikt door de inmiddels lege landingsschepen, maar dat laatste kost veel tijd omdat die schepen dan twee keer moeten varen (en ze zijn al niet snel).
Maar met grote aanvallen loop je ook meer risico. Er zijn ook kleinere operaties denkbaar. Bijvoorbeeld sabotage-acties door de kikvorsmannen die vanuit een onderzeeboot aan land gaan om bijvoorbeeld een radar onschadelijk te maken.
R-360 Neptune, de hoop van Oekraïne bij een Russische amfibische aanval. (Foto: Oekraïense Defensie)
4. Wat kan Oekraïne doen tegen een Russische aanval?
De Oekraïense marine werd in 2014 gedecimeerd en moet de wederopbouw nog plaatsvinden. Belangrijke schepen voor de toekomst zouden nieuwe schepen afgeleid van de Turkse Adaklasse korvetten zijn. Maar daar heeft Kiev nu niets aan. Nog meer zouden onderzeeboten van pas komen, maar ook die heeft Oekraïne niet meer.
Op zee heeft het land dus geen middelen om de Russen tegen te houden, maar machteloos is Oekraïne niet. Sinds vorig jaar maart heeft Oekraïne namelijk een belangrijk wapensysteem langs de kust staan: de R-360 Neptune. Dit is een antischipkruisvluchtwapen dat gelanceerd kan worden vanaf een truck. Het wapen is ontworpen door het Oekraïense bedrijf Luch en de raket is een verbeterde versie van de oude Kh-35. Met een bereik van ongeveer 300 km kan Oekraïne schepen in een groot deel van de Zwarte Zee treffen.
Iedere truck heeft vier lanceercanisters en in totaal acht missiles (vier in de canisters en vier reloads). Een batterij bestaat uit twee of drie trucks. Oekraïne plande drie tot vijf batterijen operationeel te hebben. De kustbatterijen zijn flexibel, ze worden makkelijk naar een lanceerplaats naar keuze gereden. Het is onduidelijk hoeveel batterijen nu beschikbaar zijn, maar mogelijk onvoldoende om de Russen af te schrikken.
Een mogelijk flinke tekortkoming is de targeting: je kan wel raketten hebben die 300 km verderop een schip tot zinken kunnen brengen, maar je moet dan eerst weten waar het schip is. Dat kan middels kustradars, maar die bereiken zijn doorgaans beperkt. Oekraïne heeft geen marineschepen op zee die voor doelsinformatie kunnen zorgen en is dus afhankelijk van informatie van vliegtuigen of drones, of van andere landen (maar dan wordt het al snel riskant).
Een ander belangrijk verdedigingssysteem is de S-300 (SA-10 Grumble) tegen luchtdoelen. Dit van origine Sovjetsysteem dat in de jaren '70 werd geïntroduceerd heeft een bereik van 200 km en zorgt, samen met gevechtstoestellen van de Oekraïense luchtmacht voor de verdediging tegen Russische gevechtsvliegtuigen die bijvoorbeeld een landing willen voorbereiden. Deze systemen staan zowel in het zuiden als in het oosten.
5. Wat kunnen andere landen in de Zwarte Zee doen?
Oekraïne is geen lid van de NAVO, dus de NAVO-landen hoeven niets te doen. Maar al zouden landen dat willen, kunnen ze niet veel doen. In de eerste plaats zijn er tal van beperkingen voor marines uit landen die niet aan de Zwarte Zee grenzen. Maar ook vliegkampschepen en onderzeeboten mogen de Zwarte Zee niet in (landen als Rusland mogen alleen onderzeeboten door de Bosporus laten varen bij nieuwbouw en reparatie).
Rusland heeft meerdere nieuwe onderzeeboten, veel schepen met kruisvluchtwapens en met hun Bal en Bastion-kustbatterijen op de Krim hebben de Russen de heerschappij over de Zwarte Zee. De Bal draait weliswaar om het oudere Kh-35 antischipkruisvluchtwapen, maar centraal in het Bastion-systeem is de supersone P-800 Oniks (Mach 2,5) met een bereik van 350 km. NAVO-landen als Roemenië (met oude Britse fregatten) en Bulgarije (oude Belgische fregatten) kunnen er niets tegenover zetten. Turkije heeft veel meer middelen, maar zal de band met Rusland niet zomaar verbreken.
De Oekraïense kust wordt gekenmerkt door dit soort kliffen, een natuurlijke verdediging. (Foto: Google)
6. Waar kunnen de Russen aanvallen?
De directeur van de Oekraïense militaire inlichtingendienst noemde in november 2021 Odessa en Marioepol als mogelijke landingsplaatsen. Maar dit zijn grote steden en een conflict in een stad kan dramatisch uitpakken. Wel hebben de Russen een grootscheepse amfibische operatie in april 2021 geoefend, en het leek op een oefening op een stad zoals Odessa.
Hoe dan ook zal een grote amfibische operatie niet eenvoudig zijn. De Oekraïense kust leent zich niet overal voor een prettige amfibische landing. Marioepol is bijvoorbeeld ver weg van de Krim, en er zijn weinig goede stranden. De Zee van Azov is ondiep (maximaal 14 meter) en dus is inzet van onderzeeboten onmogelijk.
Odessa is een aantrekkelijk doelwit als Rusland Oekraïne wil afsluiten van de zee en men wil doorstoten richting Transnistrië, dat al in Russische handen is. Een aanval rechtstreeks op de stad zou verrassend zijn, maar heeft enome risico's. De kust vanaf de Donau aan de grens met Roemenië tot aan de Krim wordt echter gekenmerkt door een smal strand met steile kliffen. De kliffen maken het de verdediging makkelijker en de aanvallers moeten met hun materieel via een smalle doorgang omhoog; grote verliezen zijn dan gegarandeerd.
Wel zijn er een paar plaatsen waar het land direct vanaf het strand vlak is, zoals Ribakivka ten oosten van Odessa.
Ten zuidwesten tegen de Roemeense grens aan ligt Primorske, ook daar is het land beter geschikt voor een amfibische operatie. Dan is er nog dichter bij de Krim in de regio Kherson tussen Zalizhny en Lazurne een strook die perfect geschikt is voor Ropuchaklasse landingsschepen. Vanaf daar kan naar het noordoosten worden getrokken, richting Donetsk en Marioepol.
7. Wanneer vallen ze aan?
Ook deze vraag kan natuurlijk alleen het Kremlin beantwoorden, maar het is goed om te onthouden dat een eventuele aanval niet alleen aan het begin van een conflict hoeft plaats te vinden. Mogelijk dat Rusland juist wacht met een amfibische invasie als de oorlog op land al enige tijd woedt en Oekraïne in het nauw begint te raken.
Het ziet er naar uit dat het weer Oekraïne niet zal helpen bij de verdediging. In 1941 ging een amfibische operatie van de Sovjets in de Straat van Kertsj nog mis toen deze werd uitgevoerd bij windkracht 8 en een temperatuur van -20. Het kan in de Zee van Azov ijzig koud zijn door een wind uit Siberië, maar deze week is het weer de Russen uitzonderlijk goed gezind. Er is nauwelijks wind in zowel de Zwarte Zee als in de Zee van Azov, de golfhoogtes zijn heel bescheiden (maximaal 1 meter) en de temperaturen zijn naar verwachting ruim boven nul.
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
8. Wat zijn de zwakke punten van de Russen?
Voor zover bekend lijkt een belangrijke tekortkoming het ontbreken van een helikoptercarrier. De Russen hebben dat al lang geleden zelf ook onderkend en dus kochten zij in Frankrijk helikoptercarriers van de Mistralklasse. Deze werden echter niet geleverd door de oorlog met Oekraïne in 2014.
Hierdoor is een Russische amfibische operatie verder weg van de Krim riskanter, landingsschepen zijn langer onderweg waardoor het verrassingseffect minder wordt, gevechtsvliegtuigen zijn afhankelijk van tankers of zijn korter in het operatiegebied.
Het aantal landingsschepen is weliswaar fors uitgebreid, maar kunnen alleen militairen op het strand afleveren. Voor een aanval verder landinwaarts, waar binnen de NAVO de afgelopen decennia op is geoefend met helikopters en Osprey's, is vanuit zee voor de Russen niet mogelijk. Dat probleem wordt opgelost door parachutisten vanuit vliegtuigen te droppen.
Daarnaast is het aantal landingsschepen beperkt. Zoals altijd is een amfibische vloot kwetsbaar dicht bij de kust. Als een of twee landingsschepen tot zinken worden gebracht, met honderden militairen die in een keer omkomen, is het de vraag of de amfibische operatie nog succesvol kan worden afgerond. En dat is met de Oekraïense kustbatterijen niet ondenkbaar, want de Russische schepen in de Zwarte Zee zijn niet allemaal even sterk op gebied van luchtverdediging. Overigens staan NAVO-marines voor dezelfde uitdagingen en wordt ook gesproken over meer verspreide amfibische operaties en kleinere amfibische eenheden, om te voorkomen dat een tegenstander die over moderne precisiewapens beschikt, in korte tijd een amfibische aanval kan kelderen.
Tot slot is een overwinning ook na een geslaagde landing niet zeker. De versterkingen vanuit de landmacht moeten snel kunnen worden aangevoerd om door te kunnen stoten, dat biedt Oekraïne de kans om de opmars te stuiten. Als de landingsschepen dan retour zijn om de tweede golf op te halen, is er voor de gelande Russen geen weg meer terug. Het viel Westerse inlichtingendiensten in de jaren '80 op dat de Sovjetoefeningen op dit vlak stopten zodra de hoofdmacht aan land was, het vervolg van de strijd en de logistieke uitdagingen werden niet beoefend.
Overige bronnen
- Charles K. Bartles, The Russian Naval Infantry, Marine Corps Gazette, november 2018
- Bryan Clark en Jesse Sloman, Advancing beyond the beach, Center for Strategic and Budgetary Assessments, 2016
- Donald C. Daniel, Trends and patterns in major Soviet naval exercises, Naval War College Review , 1978, Vol. 30, No. 4, pp. 34-41
- Directorate of Intelligence, Recent Developments in Soviet Amphibious Forces, september 1985
- Seth G. Jones, Philip G. Wasielewski & Joseph S. Bermudez Jr., Russia’s Losing Hand in Ukraine, Center for Strategic & International Studie, februari 2022
- Col Philip G. Wasielewski, USMCR(Ret), The Feasibility of Russian Amphibious Operations against Ukraine, Marine Corps Gazette, januari 2022
