Op 26 juli werd de Zénobe Gramme, het opleidingsschip van de Belgische marine, formeel uit dienst gesteld. Het zeilschip, gebouwd in 1961 op de Boelwerf in Temse, was oorspronkelijk bedoeld als oceanografisch onderzoeksschip, maar werd later ingezet als opleidingsschip. Na 63 jaar dienst en 410.000 zeemijl, neemt de Belgische marine afscheid van het schip. Een vervanger is voorlopig niet meteen. Geen groot probleem, zo oordeelt Wim Robberecht, voormalig commandant van de Belgische marine.
Archieffoto van de Zénobe Gramme. (Foto: Belgische Defensie)
Net als tal van andere zeelieden van de Belgische marine deed Robberecht zijn eerste vaarervaring op aan boord van de Zénobe Gramme. "In 1980", zo herinnert hij zich. Het 28 meter lange schip was toen zo'n 20 jaar oud. Vandaag, 44 jaar later, gaat het schip uit de vaart. "Het is een moeilijk afscheid. Net als een begrafenis eigenlijk", zei commandant Gerd Huygh gisteren in het afscheidsartikel op de nieuwssite van de Belgische Defensie.
In totaal voer het schip zo'n 410.000 zeemijl, wat overeenkomt met 19 keer de omtrek van de aarde. 4.300 mensen voeren mee, onder bevel van 24 verschillende commandanten.
Toen Robberecht tussen 2016 en 2020 commandant was van de marine, werd al gesproken over de uitdienstname van het zeilschip. "Elk schip heeft zijn leeftijd, waarbij je ook uit economische redenen de vraag moet stellen of je het nog in de vaart houdt, en of het verantwoord is."
Vervangen en zo ja, hoe?
Nu is het zover, maar een rechtstreekse vervanger wordt niet meteen aangekocht. "Je moet denken aan de urgentie van de zeilcapaciteit. We zitten met de vernieuwing van de hele vloot; een paar jaar geleden de patrouilleurs [patrouilleschepen, red.], dan de mijnenjagers en nu de fregatten, waarbij de politieke discussie over een derde exemplaar volop de ronde doet", zo geeft Robberecht mee.
"Ook moet je je de vraag stellen wat het doel is van een zeilschip. Die capaciteit is heel belangrijk: nieuwkomers maken er kennis met het omgevingsmilieu waarin ze de rest van hun carričre vertoeven. Ze leren er zeemanschap, leren ontzag hebben voor de zee en de kracht van de natuur. Je stimuleert hun leiderschap en leren ze ook de eerste elementen van kustnavigatie."
Een zeilschip dient ook als PR-middel: "Het kan jongeren motiveren omdat je zeer dicht bij de zee komt. Het geeft uitstraling aan het maritieme beroep en de marine."
Volgens Robberecht is een één-op-één vervanging van de Zénobe Gramme niet noodzakelijk de beste keuze. "Grote marines in Europa kozen ervoor heel grote schoolschepen te bouwen, maar dat moet in verhouding staan met het aantal nieuwkomers in je marine. Toen ik bij de marine binnenkwam, hadden we een marine van 5.000 personen. Vandaag telt die nog slechts 1.300. Dan moet je goed nadenken over hoe je de zeilcapaciteit vernieuwt."
"De gigantische uitstraling van een viermaster is niet nodig op Belgische schaal. Je neemt dan ook de aandacht van de vervanging van de andere capaciteiten weg."
"Er zijn andere pistes, zoals contracten met leasemaatschappijen voor kleinere schepen of het huren van plaatsen aan boord van grote buitenlandse collega's. Je kan ook zelf kleinere schepen verwerven, voor zo'n 5-6 man, waarmee je dezelfde doelen kan bereiken. Met zo'n schip kan je rond de Britse eilanden varen, waarbij je verschillende weersomstandigheden, stromingen en stormen kan tegenkomen."
"Het aanleren van zeemanschap mag je niet verwaarlozen", zegt Robberecht, "maar het probleem moet niet groter gemaakt worden dan het is. Ikzelf heb enkel in mijn eerste jaar gezeild op de Zénobe Gramme. De rest van je carričre bij de marine kom je niet meer in aanraking met een zeilschip."
"Als je terug wil gaan naar een marine van 2.500 man, moet je alleen die wervingscijfers een zeilcapaciteit laten meemaken. Je zou een slechte huisvader zijn als je puur uit traditie en uitstraling een nieuw schip koopt. Je moet door die molen om ontzag te hebben voor de zee. Dat willen we onder geen enkel beding kwijt raken, maar moeten slim omgaan met onze middelen."
Auteur: Kasper Goossens Kasper schrijft sinds november 2023 als freelance journalist voor Marineschepen.nl. Eerder werkte hij onder meer voor de Belgische nieuwswebsite Business AM, waar hij zich specialiseerde in defensie en geopolitiek. Wekelijks bundelt hij de belangrijkste gebeurtenissen in deze sectoren in een nieuwsbrief op Substack, 'Defense in Brief'. Kasper studeerde Journalistiek aan de Arteveldehogeschool in Gent.
