Volgens diverse media wordt Ruben Brekelmans (VVD) de nieuwe minister van Defensie en Gijs Tuinman (BBB) wordt genoemd als de nieuwe staatssecretaris van Defensie. Er is veel meer geld en aandacht voor Defensie, maar beiden komen niet in een makkelijke fase (terug) bij Defensie. Een van de meest interessante dossiers van de komende tijd is uiteraard het onderzeebootproject, dat de komende vier jaar door een cruciale fase zal gaan en vooral Tuinman speelde een opvallende rol in de onderzeebootdebatten. Daarnaast staan beiden voor tal van andere keuzes en die komen naar voren in de nieuwe Defensienota.
Het ministerie van Defensie op het Plein in Den Haag. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De komende vier jaar breekt weer een nieuwe fase aan voor Defensie. Het resultaat van investeringen wordt zichtbaar, zo zullen de eerste nieuwe marineschepen worden opgeleverd. En Defensie zal zich nog meer moeten voorbereiden op een mogelijk aankomend conflict in Europa of Azië. Daar zullen snel slimme oplossingen voor moeten komen op materieels- en personeelsgebied. Want de slagkracht is nog altijd beperkt en gaat gebukt onder personeelstekort. Een eerste belangrijke stap die de nieuwe minister en staatssecretaris zullen zetten, wordt de nieuwe Defensienota.
Met de komst van een nieuw kabinet zijn ook nieuwe investeringen in Defensie gepland, zo bleek vorige maand uit het hoofdlijnenakkoord van PVV, VVD, BBB en NSC. Met een bedrag dat oploopt tot 2,4 miljard euro per jaar komt er ruimte voor nieuwe opties, zoals een derde ASW-fregat maar ook bijvoorbeeld tanks voor de landmacht behoren tot de mogelijkheden. Ondanks dat het Defensiebudget naar verwachting zal stijgen tot 2 procent van het BBP, moeten nog steeds keuzes worden gemaakt.
De keuzes worden bekend als de nieuwe minister de plannen onthult in de Defensienota. De naam die nu wordt genoemd is die van Ruben Brekelmans (37). Brekelmans studeerde economie en bestuurskunde, en na banen in consultancy, werkte hij bij de ministeries van Justitie & Veiligheid, Financiën, en Asiel en Migraties.
Gijs Tuinman (44) heeft ruime ervaring binnen Defensie, bij de Koninklijke Landmacht om precies te zijn. De mogelijke toekomstige staatssecretaris van Defensie werd in 2014 tot Ridder in de Militaire Willems-Orde geslagen. Tuinman, die behalve zijn opleiding aan de KMA in Breda volgde, studeerde ook bestuurskunde. In 2012 verliet Tuinman de landmacht, maar keerde in 2013 terug naar Defensie waar hij adviseur, docent en onderzoeker was.
Gijs Tuinman is Ridder 4e klasse in de Militaire Willems-Orde. Hij kreeg deze hoogste militaire onderscheiding vanwege diverse acties in Afghanistan tegen de Taliban. (Foto: Defensie)
Niet nieuw, maar ook niet gebruikelijk
Mocht Tuinman de nieuwe 'stas' worden, is hij niet de eerste met een militaire achtergrond -al is dat de laatste decennia niet gebruikelijk. Jan Gmelich Meijling (1994-1998) en Henk van Hoof (1998-2002) gingen hem bijvoorbeeld voor.
Ook zal Tuinman niet de eerste staatssecretaris zijn die de Militaire Willems-Orde draagt, maar daar moeten we wel een stuk verder voor terug in de tijd. Heije Schaper was in 1966-1967 staatssecretaris van de luchtmacht. Schaper, marineofficier en later luchtmachtofficier, was onderscheiden voor een missie tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Ruben Brekelmans op 13 maart in de Kamer. (Foto: Tweede Kamer)
Aanvaringen
Brekelmans is sinds 2021 actief in de Tweede Kamer en kwam aanvankelijk zijdelings in aanraking met Defensie. Na de recente Tweede Kamerverkiezingen, was dat meer. Zo debatteerde hij over de inzet van Zr.Ms. Tromp in de Rode Zee, maar zijn meest opvallende optreden had Brekelmans over onderzeeboten. Dat was op 13 maart 2024, twee dagen voor de winnaar bekend werd.
Een belangrijk dossier, zeiden Brekelmans en Tuinman. "De aanschaf van onderzeeboten is van cruciaal belang, cruciaal voor onze veiligheid. Er is oorlog in Europa en de Russische dreiging richting Nederland en West-Europa vindt in belangrijke mate op zee plaats", zei Brekelmans in maart. Tuinman noemde onderzeeboten "ons belangrijkste strategische middel".
In het felle debat kwam Brekelmans meerdere keren in aanvaring met collega-Kamerleden. In de eerste plaats met Chris Stoffer (SGP), die het debat aangevraagd had nadat was uitgelekt dat de Franse werf Naval Group de onderzeebootorder zou krijgen. Brekelmans zei geen inhoudelijk debat te kunnen voeren, omdat het besluit nog niet bekend was. "Het enige wat we hier kunnen doen, is met elkaar in gesprek gaan over de frames van de heer Stoffer", zei hij en beschuldigde Stoffer van een "politiek nummertje". Herhaaldelijk noemde hij de debat-aanvraag en de reclameborden van Stoffer "de Grote Stoffershow". Na het verzoek van Stoffer om dat terug te nemen, herhaalde Brekelmans toch: "de Grote Stoffershow".
Stoffer werd gesteund door Kamerleden Van Kent (SP) en toekomstig staatssecretaris Tuinman. Beiden onderstreepten hun voorkeur voor het bouwen van boten in Nederland. Brekelmans, die benadrukte dat de "Nederlandse industrie en de ondernemers in Nederland de VVD als geen andere partij aan het hart gaat", zei tegen Van Kent dat we er geen "karikatuur van moeten maken alsof de ene optie volledig Nederlands zou zijn en de andere optie volledig buitenlands".
Op de flinke kritiek van Tuinman op de waarschijnlijke keuze voor Naval Group, reageerde Brekelmans dat er nog niets bekend was over wie er zou winnen of over negatieve gevolgen voor de Nederlandse industrie. "Dus zijn dit vooral de fantasieën van de heer Tuinman of baseert hij dit ook op daadwerkelijke, feitelijke informatie?" vroeg Brekelmans aan zijn mogelijke toekomstige staatssecretaris.
Tuinman wees op de media-berichtgeving. "Ik weet niet waar het lek zit; misschien ergens in uw eigen partij. Maar ergens wordt er gelekt. En die informatie komt uiteindelijk bij ons terecht." Dat "soort insinuaties" vond Brekelmans "beneden alle peil", waarna hij voorstelde het debat met alle informatie over een paar weken te voeren, "in plaats van deze schijnvertoning".
Brekelmans kwam na zijn optreden tijdens dit debat niet meer terug in het volgende debat over onderzeeboten op 3 juni. De VVD werd toen vertegenwoordigd door Silvio Erkens, en ook hij steunde staatssecretaris (en partijgenoot) Christophe van der Maat in het debat.
Gijs Tuinman tijdens het debat op 13 maart. (Beeld: Tweede Kamer)
Niet eenvoudig
De BBB presenteerde Tuinman tijdens de verkiezingscampagne als een mogelijke minister van Defensie. Tuinman, nu een half jaar actief in de politiek, ligt nu op koers om staatssecretaris te worden.
Behalve het uiterst complexe personeelsdossier, krijgt de nieuwe staatssecretaris ook diverse lastige materieelsdossiers, inclusief internationale samenwerking voor zijn kiezen. Zeker voor lezers van Marineschepen.nl zijn de opstartfase (en mogelijke versnelling) van de nieuwe fregatten en Amfibische Transportschepen interessant, plus de bijbehorende samenwerkingen. Nog interessanter is, zeker in het licht van de afgelopen debatten, het onderzeebootdossier.
Binnen de komende kabinetsperiode (als deze volledig wordt uitgezeten) zal onder de nieuwe staatssecretaris het belangrijkste deel van het onderzeebootdossier worden uitgelopen: het onderhoudscontract wordt getekend, Nederlandse bedrijven moeten contracten sluiten met de Franse werf, Naval Group moet het ontwerp van de boot verder uitwerken en zal mogelijk de bouw beginnen.
Onderzeeboten vs de rest van Defensie Op 13 maart diende Gijs Tuinman met Stoffer de motie in om het onderzeebootbesluit uit te stellen tot de volgende regering. Tuinman vreesde "rechtszaak na rechtszaak [om] proberen te voorkomen dat de prijs stijgt" in plaats van een "harmonieuze samenwerking tussen kennisinstituten en de Nederlandse werf". Hij sloot zijn betoog af met dat zijn "geweten schoon" is.
Een kleine drie maanden en meerdere besloten briefings later, stemde Tuinman tegen uitstel en dus voor de keuze van Naval Group.
Juist de lage prijs in de Franse offerte, die Tuinman in maart nog "te ver onder de reële prijs" had genoemd, was voor hem op 3 juni naar eigen zeggen doorslaggevend om toch akkoord te gaan met het Franse aanbod: "Als die order de andere kant op zou vallen, moeten we ook zo eerlijk zijn om te zeggen dat de additionele investeringsbehoefte die er is, gezocht moet worden in de lopende begroting. Dat betekent eigenlijk dat de krijgsmacht stil komt te staan in de komende vier jaar. Dat betekent geen tanks, dat betekent geen artificial-intelligencetools, dat betekent geen verdere investering in het weerbaarder maken van de krijgsmacht op het gebied van informatie en bedreigingen op dat gebied. Dat betekent ook dat we geen investeringen kunnen doen in alles wat we de komende jaren nog aan lessen leren met betrekking tot wat er in Oekraïne, het Midden-Oosten en Afrika aan de gang is. Dat is voor mij op dit moment ook een doorslaggevende reden om nu niet te zeggen: we leggen hier een boycot neer en we gaan hier niet mee akkoord."
Het akkoord van Tuinman was ook gebaseerd geheime informatie die de Kamer had ontvangen, waardoor hij zijn keuze beperkt kon toelichten. Wel noemde hij de keuze voor Naval "navoelbaar en zorgvuldig". Maar ervoer tevens tijdsdruk: een keuze voor Saab-Damen "betekent een hoop juridische rompslomp, want er ligt een getekend contract met Naval". Waar Brekelmans dus in maart zei dat het voor de Kamer te vroeg was om in te grijpen, zegt Tuinman nu dat het te laat is. Een grote verrassing kan dat voor Tuinman niet zijn geweest, hij zei in maart dat de Kamer "misschien wel voor een voldongen feit" staat.
De stand van Naval Group tijdens de NEDS in Ahoy, Rotterdam. Achter het model staan de Franse defensie-attaché, de CEO van Naval Group en de ambassadeur van Frankrijk in Nederland. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
"De toekomstige staatssecretaris heeft een zwakke onderhandelingspositie"
Als Brekelmans en Tuinman de genoemde functies daadwerkelijk gaan bekleden, kunnen zij dus aan de slag met een project waar in ieder geval Tuinman zelf, ogenschijnlijk min of meer gedwongen, groen licht voor gaf. Al heeft Tuinman nog veel zorgen over het dossier, zo bleek op 3 juni.
De voormalig landmachtofficier uitte zijn zorgen over mogelijk oplopende kosten doordat Defensie nu een contract wil tekenen met een werf voor de bouw en pas later met die werf gaat onderhandelen over onderhoudskosten.
"Het instandhoudingscontract [wordt] pas in 2028 gegund," zei Tuinman in de Tweede Kamer, "waardoor het risico op gedwongen winkelnering bij de Franse werf groot wordt en de toekomstige staatssecretaris van Defensie een zwakke onderhandelingspositie heeft." Oplopende kosten betekenen volgens Tuinman "het einde van tanks, AI en drones".
Het idee van Tuinman om budgetoverschrijdingen op onderzeeboten te betalen door geld weg te halen bij andere maritieme projecten (en zo verdringing bij land- en luchtmacht te voorkomen), werd door staatssecretaris Van der Maat afgeraden, omdat dat juist ten kosten zou gaan van investeringen in de Nederlandse industrie.
En juist over die Nederlandse industrie maakte Tuinman zich zorgen. "Politiek Den Haag" had volgens hem door een project van vele miljarden "in het buitenland aan te besteden", besloten om de "ontwikkeling van eigen kennis, kunde en capaciteit op het gebied van onderzeebotenbouw potentieel in de kiem te smoren". "Ook maakt mijn fractie zich zorgen over de diepe zakken van Franse defensiebedrijven met staatssteun, die ieder wissewasje in een rechtszaak laten uitmonden - in de Franse taal trouwens - en die het mkb in Nederland niet aankan, met prijsopdrijving en vertraging tot gevolg."
Aansluitend vroeg Tuinman de staatssecretaris of hij over de ervaringen met "zijn Australische, Indische en Maleisische tegenhangers heeft gesproken" (zij sloten ook contracten met Naval Group). Ook vroeg Tuinman "of hij en zijn collega op EZK hard gaan toezien op budget en kwaliteit van tegenorders voor de Nederlandse bedrijven".
Waar collega-Kamerleden "comfort" zochten om achter de keuze van Defensie te staan, wilde Tuinman "garanties dat het onderhoud in Nederland zal plaatsvinden en dat kostenoverschrijdingen niet tot verdringing gaan leiden in andere militaire domeinen." Die garanties kreeg hij niet, want op de vraag of het onderhoud in Nederland gaat plaatsvinden, antwoordde Van der Maat dat wordt uitgewerkt hoe het onderhoud vorm wordt gegeven.
Ook maakte Tuinman zich zorgen om Tomahawk. "Of [de nieuwe Amerikaanse] regering het een goed idee vindt, politiek, economisch en militair, om de Tomahawk maar bijvoorbeeld ook de Mark 48 torpedo aan Nederland te leveren en te integreren in een Franse onderzeeboot van Naval, is nog steeds de vraag."
Tot slot diende Tuinman met collega-Kamerleden moties in voor een onderhoudsstrategie voor onderzeeboten "waarbij de Nederlandse industrie en kennisinstellingen intensief betrokken worden", voor het versnellen van andere maritieme projecten en voor onderzoek naar hoe het gebruik van geheimhoudingsverklaringen kunnen worden geminimaliseerd. Tuinman was medeindiener van moties om de samenwerking "met Damen en partners" voor oppervlakteschepen vast te leggen (er is nu alleen een voornemen) en het geven van een rol van de Auditdienst Rijk (ADR) in de monitoring van de industriële samenwerking met Naval Group.
Deze moties werden aangenomen. Als Tuinman staatssecretaris van Defensie wordt, kan hij ze zelf uitvoeren.
De verwachting is nog altijd dat het kabinet-Schoof eind juni of begin juli op het bordes staat. Daarvóór moeten Brekelmans en Tuinman doen de AIVD en Belastingdienst een onderzoek, volgt een gesprek met de formateur en een hoorzitting met de Tweede Kamer.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
