Zuid-Korea dreigde eind januari Japan met militaire maatregelen bij een volgend incident. Daarmee was het voorlopige dieptepunt bereikt tussen de twee landen sinds eind december een Japans marinevliegtuig zou zijn aangestraald met een vuurleidingsradar door een Zuid-Koreaanse destroyer. Sindsdien zijn er, volgens Zuid-Korea, Japanse Orions laag over Zuid-Koreaanse marineschepen gevlogen. Maar het begon dus met een radarincident eind december, waar nog altijd veel onduidelijkheid over is. Centraal in het conflict staan twee radars die in de jaren '90 door Holland Signaal in Hengelo werden gemaakt en aan Zuid-Korea werden verkocht. Daarom sprak Marineschepen.nl met diverse oud-marinemannen over deze kwestie.
Een Japanse Kawasaki P-1. Een vliegtuig als dit zou door een Zuid-Koreaanse torpedobootjager zijn aangestraald met een STIR. (Foto: Japanse marine)
Op 20 december voer de Zuid-Koreaanse torpedobootjager Gwanggaeto-daewang (ook Gwanggeato de Grote) in de internationale wateren tussen Noord-Korea en Japan, maar binnen de Japanse Economische Exclusieve Zone (EEZ). Daar zou een Noord-Koreaans vissersschip in de problemen zijn geraakt en de Zuid-Koreaanse kustwacht was, met de Zuid-Koreaanse torpedobootjager, ter plaatse.
Een patrouillevliegtuig van de Japanse marine, een Kawasaki P-1, was ook in dat gebied en nam een kijkje bij de schepen.
Nadat het vliegtuig langs de schepen was gevlogen, ging aan boord van het vliegtuig het alarm van een vuurleidingradar af. Deze radar zou het patrouillevliegtuig aanstralen. De commandant van de P-1 besloot op dat moment meer afstand te nemen van de Zuid-Koreaanse schepen en het vliegtuig riep het Zuid-Koreaanse marineschip op. Dat gebeurde volgens de Japanners op drie noodfrequenties, maar er volgde geen reactie.
Beelden van het incident op het YouTubekanaal van het Japanse ministerie van Defensie.
Op de beelden is het volgende te zien:
• Het vliegtuig, een P-1, vliegt eerst langs de stuurboordzijde van het kustwachtschip en de Noord-Koreaanse visser.
• Dan achterlangs de Gwangaeto-daewang. Beide STIRs lijken naar bakboord te wijzen.
• P-1 maakt rondje en komt achter de destroyer uit en bekijkt stuurboordzijde. Achterste STIR wijst schuin naar stuurboord, voorste STIR naar bakboord globaal in de richting van het Noord-Koreaanse visserschip en het kustwachtship.
• P-1 maakt een bocht voor het schip langs.
• Op 5 km afstand, 1000 voet hoogte, gaan de alarmbellen af: vuurleiding gericht.
• Vliegtuig vliegt weg maar vuurleidingalarm blijft gaan.
• Bemanningslid zegt dat hard geluid is en dat hij het geluid zich herinnert.
• Zuid-Koreanen reageren niet op oproep: "Korean naval ship, Korean naval ship, hull number 971, 971. This is Japan navy, Japan navy. We observed your FC antenna is directed to us. What is the purpose of your act? Over."
Ruwe schets van het incident op 20 december tussen het Japanse vliegtuig en het Zuid-Koreaanse marineschip. Opvallend is dus dat de P-1 twee keer vlak langs de destroyer vliegt en pas als het een eind verderop is, detecteert het een vuurleiding. (Beeld: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl, still uit YouTube-film van Japanse ministerie van Defensie)
M-fregatten
De Gwanggaeto the Great-klasse is vergelijkbaar met de M-fregatten. Deze schepen hebben behalve een luchtbeeldradar ook vuurleidingradars, namelijk twee STIRs 180. Deze radars zijn door destijds Holland Signaal, nu Thales, in Hengelo ontworpen en gemaakt. De STIR heeft een heel krachtige en dunne radarbundel, en hiermee wordt een doel gevolgd zodat het door de raketten of het kanon beschoten kan worden. De Zuid-Koreaanse destroyer heeft voor dat doel NATO Sea Sparrow in een verticale lanceerinrichting (net als de M-fregatten) en een 127mm Oto Melara kanon (net als de LCF'en).
Daarnaast heeft het twee Goalkeepers. Voor zover te zien, speelden de radars van deze wapens geen rol in het incident.
De destroyer beschikt echter over nóg een radar: de MW08, eveneens uit Hengelo. Dit is een radar, vergelijkbaar met de SMART-S Mk 1 op de M-fregatten, die kan zoeken én kan dienen als vuurleidingradar. Belangrijk verschil: de MW08 draait, de STIR staart naar het doel.
Een aantal sensoren en wapensystemen van de Gwanggaeto-daewang. (Beeld: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl, still uit YouTube-film van Japanse ministerie van Defensie)
In dit filmpje uit ongeveer 2002 legt Thales uit hoe zoek- en vuurleidingsradars werken.
Ruzie
Het aanstralen van een vliegtuig is een serieuze actie, in bijvoorbeeld de Joegoslavië-oorlog was alleen het aanstralen voldoende voor NAVO-vliegtuigen om te schieten. Daarom was snel na het incident op hoog niveau overleg tussen Zuid-Korea en Japan. Nadat beide landen statements hadden uitgebracht, teleconferences en hadden gevoerd, en de media van beide landen uitgebreid over het incident hadden bericht, werd eind januari een conferentie belegd tussen beide landen in Singapore. Ook dat leverde niets op.
Japan blijft Zuid-Korea beschuldigen van het aanstralen van een van hun vliegtuigen. Zuid-Korea zegt dat Japan zich vergist en dat de Japanse vliegtuigbemanning de radarsignalen van de MW08 aanzag voor die van de STIR. En waarom zij niet reageerden op de oproepen van de Japanners? Omdat ze die niet hadden gehoord.
In een ultieme poging deelde Japan vervolgens een deel van de radardata die het ontving aan boord van het schip. Alle reden voor Marineschepen.nl om Nederlandse experts naar de kwestie te laten kijken.
Foto van wat een Japans vliegtuig moet zijn, gemaakt door een Zuid-Koreaans schip toen dat vliegtuig volgens hen te dichtbij vloog. (Foto: Zuid-Koreaanse marine)
Nieuwe incidenten
Maar voor we die aan het woord laten, hadden direct na het vrijgeven van de data nieuwe incidenten plaats. Japan zou in die week twee nieuwe 'flyby's' hebben gedaan in de buurt van Zuid-Koreaanse marineschepen. Dat leidde vervolgens tot hevige protesten van Zuid-Korea aan het adres van Japan. Seoel dreigde bovendien met "militaire reacties" als er weer zoiets zou plaatsvinden. Daar voegde het aan toe dat wat de Japanse P-3C Orions hadden gedaan "bedreigend" en "provocerend" was. Overigens zijn dit soort vliegtuigen voornamelijk bedoeld voor verkenningen en het onderzeebootbestrijding, zij kunnen weliswaar met bijvoorbeeld Harpoons ingezet worden om schepen aan te vallen maar dat gebeurt op heel grote afstand.
Met het oog op de ontwikkelingen zegde Japan een eerder gepland bezoek van marineschepen aan Zuid-Korea vorige week af.
Het is niet de eerste keer dat het rommelt tussen deze twee landen. Japan en Zuid-Korea kennen een geschiedenis van oorlogen en conflicten. Momenteel liggen de landen met elkaar overhoop over onder andere een groep eilanden in de Japanse Zee/ Koreaanse Oostzee (ook over die namen is er onenigheid) waar veel vis is en waar fossiele brandstof in de zeebodem zit. Misschien belangrijker is wel dat bij Zuid-Koreanen de koloniale bezetting van de Japanners voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog nog erg hoog zit. Om de eilandenclaim extra kracht bij te zetten heeft Zuid-Korea het grootste marineschip, Dokdo, vernoemd naar deze eilanden.
Welvaart, gedeelde tegenstanders (o.a. Noord-Korea) en een gedeelde bondgenoot (VS) zorgde voor een gelegenheidshuwelijk. Maar dat staat nu onder druk en dat kan gevolgen hebben voor de regio in een tijd dat China steeds meer militaire macht vergaart en niet zal terugdeinzen om van scheurtjes in samenwerkingen in de regio gebruik te maken. Hoe dan ook is wrijving tussen deze twee landen niet in het voordeel van de VS en bondgenoten.
'Aan boord van het Japanse vliegtuig zijn fouten gemaakt'
Terug naar het incident in december. Marineschepen.nl vroeg een aantal oud-marinemannen naar hun mening op basis van slechts de beelden. Volgens twee Nederlandse experts op gebied van Elektronische Oorlogvoering (EOV) zijn er mogelijk aan boord van het Japanse vliegtuig fouten gemaakt. Een van hen, Tom Geiger, voer tot 1999 op onderzeeboten en fregatten waar hij onder andere verantwoordelijk was voor analyse van onderschepte radarsignalen. "De MW08 is in staat om in hetzelfde frequentiegebied te werken als de STIR, zolang hij een lage elevatie heeft. En dat was zo want het vliegtuig vloog laag. De Zuid-Koreanen blijven ontkennen en wijzen voortdurend naar de MW08, die zie je ook draaien."
De andere EOV-man had een soortgelijke functie had op de Nederlandse P-3C Orion marinepatrouillevliegtuigen, maar wil niet met zijn naam op het internet. "Mijn eerste indruk is dat de EOV operator aan boord van de MPA te snel op de paniekknop heeft gedrukt, wat mij waarschijnlijk ook gebeurd zou zijn. [Want dat] is de eerste verstandige reactie op een 'holding' [aangestraald worden door radar, JK] ook als hij
niet echt is, maar [veroorzaakt wordt door] de MW08. Wat heel waarschijnlijk is geweest."
Geiger wijst er ook op dat de reactie van het Japanse bemanningslid erg lauw is voor een vliegtuig dat wordt aangestraald. "Het geluid van een STIR gaat door merg en been. Dat is een heel hoog geluid, dat kan niet missen," zegt Geiger.
Een andere eigenschap van een STIR is dat deze continu op het doel staat en het doel volgt, een MW08 draait rond. Desondanks kan volgens de twee mannen de indruk worden gewekt dat ze aangestraald worden door een STIR, maar ze in feite het signaal van een draaiende radar ontvangen. Dat heeft te maken met dat als je dichtbij vliegt je lang in contact staat met de signalen van de draaiende radar, plus de radar 'lekt' ook signalen naar de zijkanten al wordt dat tegengehouden door side lobe suppression. "Het mag dan een oude radar zijn van Holland Signaal, maar sidelobe surpression werd op deze radars ook al toegepast," schrijft de andere EOV-expert in een e-mail.
Collega Piet Duivestein voer tijdens de Koude Oorlog en in de jaren '90 op GW, L, S- fregatten en op de LCF'en. De STIR en de SMART-S (vergelijkbaar met de MW08) waren 'zijn' sensoren en zond dus de radarsignalen. Duivestein twijfelt minder aan de Japanse lezing. "Een vliegtuig kan dus best aangestraald zijn door MW08, alleen dat merkt hij niet want dat is een zoekradar die ronddraait. Als een vliegtuig binnen bereik van de MW08 komt, plakt ie er een label aan met koers, vaart, hoogte, peiling, afstand van het vliegtuig. Waarom? Als het een vijand blijkt te zijn, dan kan je dat contact heel snel toewijzen aan je STIR. Want de STIR heeft een smalle bundel en daar ga je niet mee zoeken, die moet je op het doel zetten en die blijft het volgen."
"De primaire functie van de MW08 radar is dus het zoeken en dan het contact doorgeven aan de STIR. Secondaire functie is als vuurleiding voor het kanon. Het voordeel van dat laatste is dat een contact niet merkt dat ie aangestraald wordt door een ronddraaiende radar. Maar dat werkt alleen bij een zeedoel, want de radar 'kijkt' maar kort en draait dan weer verder. Bij een luchtdoel dat je elke twee seconden even bekijkt is al weer weg."
"Ik weet zeker dat een vliegtuig dondersgoed het verschil weet tussen aangestraald worden door een MW08 en een STIR. Het ene staat op jou gericht, met heel veel energie in een andere frequentieband. Maar dat fimpje is gemaakt in daglicht. Hartstikke mooi weer. Niet iedereen in een vliegtuig zit achter een radarscherm, er zitten ook gewoon lui uit het raam te kijken, die hadden moeten zien dat een STIR met hun meedraait. Ik heb dat zelf niet kunnen gezien."
Waar iedereen het wel over eens is, is dat zodra Japan de frequentiegegevens van de ontvangen signalen vrijgeeft, direct helder is wat de afzender is. Maar die gegevens zijn geheim, aldus het Japanse ministerie van Defensie.
Een Kyndaklasse kruiser.
'We keken zo in de loop van het Russische kanon'
Hoewel het aanstralen met een vuurleiding een ernstige actie is, is het zeker niet de eerste keer dat dit gebeurt. Het overkwam KTZ b.d. Carl van Haastert in 1983 toen hij met zijn Westland Lynx-helikopter was ingescheept aan boord van S-fregat Hr.Ms. Van Kinsbergen. "Het was vlak voor Kerstmis en we voeren als schip van de wacht op zee toen er een paar Sovjetschepen werden gedetecteerd. Ik kreeg opdracht om met de Lynx te gaan kijken. Het waren een Kyndaklasse kruiser en een Krivak II fregat. We vlogen langs die grote Kynda toen we de vuurleidingsradar op ons gericht zagen. En even later draaide ook het kanon naar ons toe. Dat geeft een bijzonder gevoel!"
"Wij hadden op de Lynx toen geen [systemen voor elektronische oorlogvoering], dus we konden ook niet zien of ze hun vuurleiding bij hadden staan. Maar het was een aparte kerstgroet van die Sovjets, we keken zo in de loop van het kanon. Toch hebben we er verder ook niet op gereageerd en het alleen aan het schip gemeld." Na afloop in de crewroom haalde de helikopterbemanning de schouders op: "Zoveel was er niet gebeurd."
Koude Oorlog of niet, het was niet gebruikelijk. Van Haastert: "We gingen wel vaker met de Lynx kijken. Dan bleef je op gepaste afstand en gepaste hoogte, je nam een paar foto's en dat was het. Na afloop zwaaide je en afhankelijk van de stemming bij de Sovjets zwaaiden ze terug. Wat weleens gebeurde, dat heb ik met een andere oefening meegemaakt, dan werden wij opgeroepen door het Russische schip. 'Unkown helicopter...' Dan had je even contact, zei je wie je bent en 'we vliegen even langs'. En tot slot: 'have a nice day'. Dat was heel vriendelijk."
Van Haastert is erg voorzichtig over het recente incident tussen Japan en Zuid-Korea. "Uit de beelden zelf kun je niet opmaken wat er is gebeurd. Want wat is er weggelaten, of misschien zelfs gemanipuleerd? Als ze inderdaad zijn aangestraald is het wel een vreemde reactie. Je vliegt langs en in internationale wateren. Dat mag gewoon en je lijft op gepaste afstand en ineens wordt er een wapensysteem op je gericht. Dat is niet normaal. Zoiets gebeurt toch in opdracht van de commandant. Ik vraag me ook af waarom de Zuid-Koreanen niet hebben gereageerd op de oproep."
