Als het aan D66 ligt, wordt de Amsterdamse marinekazerne volledig vervangen door nieuwe woningen. Er zijn al plannen om op het marineterrein 800 woningen te bouwen, maar volgens D66 lijsttrekker Reinier van Dantzig kunnen dit er 500 tot 700 meer zijn, als de kazerne volledig overgenomen wordt door het stadsbestuur. Dit zou betekenen dat Amsterdam de eerste NAVO-hoofdstad zonder krijgsmacht wordt, aangezien de marinekazerne de laatste Defensielocatie van Amsterdam is.
NH90-helikopter stijgt op tijdens een open dag van het MEA in 2013. Het zwarte gebouw op de achtergrond is het voormalige cafetaria dat ruim tien jaar geleden werd verbouwd tot bedrijfsrestaurant en centrum voor congressen voor Defensie. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
"Defensie zegt meer vastgoed af te willen stoten. Deze kans om het hele Marineterrein over te nemen mogen we als stad niet laten lopen. We kunnen dan 500 tot 700 extra woningen neerzetten voor middeninkomens. Dat is hard nodig, want mensen met een middeninkomen zijn op dit moment het kind van de rekening in deze verschrikkelijke woningcrisis", zei Van Dantzig op 17 februari tegenover de regionale zender NH Nieuws.
Het is nog onbekend hoe Defensie zelf tegenover deze ideeën staat. Defensie antwoordde na vragen van Marineschepen.nl in gesprek te zijn met gemeentes en overheden over al het vastgoed van Defensie, maar dat er niet op de zaken vooruitgelopen kan worden.
Staatssecretaris Van der Maat zei onlangs nog dat het vastgoed van Defensie "versnipperd, verouderd en heel duur is". Toch zal het verdwijnen van de Amsterdamse Defensielocatie een ongemakkelijk gevoel geven. Een hoofdstad zonder enige vorm van krijgsmacht is bijzonder; alleen IJsland heeft een hoofdstad zonder krijgsmacht. (IJsland heeft formeel geen defensie, maar de -bewapende- Icelandic Coast Guard is wel gevestigd in Reykjavik).
De situatie in circa 1875. Het terrein was lange tijd een scheepswerf voor de marine. In de jaren '60 moest de westelijke punt plaatsmaken voor de IJ-tunnel en werd het middelste deel opgespoten en bebouwd. Linksonder het Zeemagazijn.
Situatie Marine Etablissement in 2018. (Kaart: Google)
Situatie vanaf 2026, zoals afgesproken in 2020. D66 hoopt dat Defensie het laatste stukje, rechts, ook van de hand doet. (Kaart: Openstreetmaps)
Werf, kazerne, park, woningen
Het Marine Etablissement Amsterdam (MEA) is sinds halverwege de 17e eeuw marineterrein. Het begon als de werf voor marineschepen en de laatste honderd jaar heeft het andere functies voor de marine en recenter de hele krijgsmacht. Ondanks de waarde voor de stad en het hele land, wordt vanuit de gemeente Amsterdam met veel interesse naar het stukje dat (inmiddels) midden in de stad ligt, gekeken.
In de loop der jaren is de kazerne een stuk kleiner geworden. Eerst door de aanleg van de IJ-tunnel en overdracht van het Zeemagazijn aan het Rijksmuseum. In 2013 werd door het ministerie van Defensie (maar niet de marine) besloten om de kazerne te sluiten en over te dragen aan Amsterdam. Met die bezuiniging kon 4 miljoen euro per jaar worden bespaard. Eerder waren alle andere locaties van Defensie in de stad afgestoten, zoals de Kolonel Six Kazerne begin deze eeuw en daarvoor de Oranje-Nassau Kazerne in 1989.
Na het besluit door afstoting van het MEA, ging Amsterdam met de plannen voor de toekomst van het terrein aan de slag. Toenmalig wethouder Kajsa Ollongren (D66, nu minister van Defensie) was verantwoordelijk voor de invulling van het 'nieuwe' terrein. Maar in 2014 kwam de dreiging vanuit Rusland weer terug en werden Defensiebudgetten verhoogd, waarna Defensie de kazerne toch voor de helft wilde behouden. Na lange onderhandelingen werd in 2020 besloten dat een heel klein deel van Kattenburg in handen van Defensie zou blijven. Het gaat om maar een fractie van het oorspronkelijke MEA van 30 gebouwen. Defensie besloot een nieuwe kazerne te bouwen inclusief sportveld waar ook mensen van buiten Defensie gebruik mogen maken. Het overgrote deel is nu kantoren, een park en horeca, en wordt vanaf 2026 een nieuwe wijk.
Van Dantzig geeft aan dat Defensie kenbaar heeft gemaakt meer vastgoed af te willen stoten en vindt de locatie van de kazerne ongeschikt voor waar deze nu voor gebruikt wordt. De lijsttrekker van D66 Amsterdam vindt het terrein in het centrum van de stad ongeschikt voor de taken van Defensie.
De kazerne is ongeveer 2,5 hectare groot en biedt dus veel ruimte voor eventuele nieuwbouw. D66 ziet dit als een uitgelezen kans om in het centrum van de stad betaalbare woningen te bouwen voor middeninkomens. Het plan is om vooral leraren, politieagenten en zorgmederwerkers op deze plek te laten wonen, aangezien de groep de stad momenteel verlaat vanwege een tekort aan betaalbare woningen.
Het plan van D66 kwam een maand voor de gemeenteraadsverkiezingen, maar ook enkele dagen voor de Russische invasie in Oekraïne naar buiten. Dat bleek een ongelukkige timing, aangezien er sinds het begin van de oorlog in Oekraïne juist veel gepleit wordt voor extra investeringen in Defensie. Het is onzeker of D66 Amsterdam nog steeds achter deze plannen staat. De fractie was niet bereikbaar voor commentaar.
Marineterrein juni 2020. Het grasveld voor de voormalige longroom (rechts, buiten beeld). In de verte, met blauwe zonwering, is de voormalige ziekenboeg te zien. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
'Ik heb maar één doel en dat is om jullie hier allemaal op laten rotten'
Wie wel commentaar wilde geven op de plannen was voormalig commandant van het Marine Establishment Amsterdam Anton Nieland. Nieland was van 2008 tot en met 2012 commandant van het terrein en had ook in zijn tijd al te maken met een gemeenteraad die een ander doel voor het terrein voor ogen had.
De oorsprong van dit plan zat hem vooral aan de financiële kant: "Toen ik daar zat wilde men het MEA volledig sluiten. De belangrijkste redenen waren reorganisaties en het feit dat men geld nodig had. Het idee is opgestart vanuit Den Haag en de Defensiewereld zelf en de kern was dat er voor een 'pareltje dat in Amsterdam ligt' heel veel geld te krijgen was. Ik weet niet meer het exacte bedrag, maar dat lag ergens tussen de 120 en 140 miljoen euro uit mijn hoofd. Dat is nooit tot stand gekomen, maar wat wel tot stand gekomen is, is dat ongeveer de helft van het terrein overgeheveld werd naar civiele ontwikkeling."
Een aantal politici was destijds al zeer gebrand op het sluiten van het MEA: "De GroenLinks-wethouder die op het project zat heeft tegen mij gezegd: 'Ik heb maar één doel en dat is om jullie hier allemaal op laten rotten en hier huizen neer te zetten.' Dat heeft hij letterlijk tegen mij gezegd."
Waardevol voor Amsterdam
Volgens Nieland is het bijzonder onverstandig om het MEA volledig te sluiten: "Het belang van het terrein in verband met veiligheid wordt nog wel eens onderschat. Ik heb destijds veel zaken gedaan met de driehoek [politie, justitie, burgemeester, red.]. Ik sprak met de burgemeester, het OM en ik had goed contact met de commissaris. Dat had alles te maken met het feit dat er soms activiteiten zijn in hoofdstad, waarbij men in het kader van veiligheid moet optreden en dat ergens vanuit de hoofdstad moet doen. Dan is het marineterrein gezien de ligging ideaal. Dat heeft niets met Defensie te maken. Dat is ondersteuning voor de veiligheid van de stad."
Nieland stelt dat het terrein op veel verschillende manieren van nut kan zijn: "Het is ook een noodopvang voor calamiteiten. We hebben de nodige bedden staan. Je kunt op hele korte termijn over ongeveer 500 bedden beschikken. Er was op een gegeven moment een brand in Amsterdam-Noord. Toen ben ik door de toenmalige burgemeester Job Cohen gebeld met de vraag of ik eventueel noodopvang kon verzorgen voor mensen die nu geëvacueerd moesten worden en hoe lang dat duurde. Toen ik hem zei dat dat binnen zes uur kon gebeuren, was hij totaal verbaasd. Je kunt MEA gebruiken voor slaapplaatsen, maar ook voor voeding, want je hebt een volledige keuken. Dus voor noodopvang en calamiteiten heb je ook een steunpunt."
"Iets dat alom bekend is, maar waar weinig over gesproken wordt, is dat Ayaan Hirsi Ali er gezeten heeft. Wij hadden een beveiligd gebied, waardoor mensen op het terrein konden verblijven voor de eigen veiligheid. En er hebben ook wel andere mensen gezeten in het kader van beveiliging, soms hadden die geen Nederlandse nationaliteit", aldus Nieland.
De mogelijkheden zijn ruim volgens Nieland, die genoeg voorbeelden kan bedenken: "Begin 2016 was Nederland voorzitter van de EU en toen hebben we een aantal tops georganiseerd. Er was ook een top in Amsterdam. Die is op het marineterrein geweest, omdat men daar heel makkelijk de beveiliging kon regelen in samenwerking met het Scheepvaartmuseum. Er is geen andere mogelijkheid hiervoor als je dat niet tot je beschikking hebt. Dat betekent dat je een ondersteuning geeft aan het algemeen belang."
"Amsterdam heeft het MEA ook voor andere dingen gebruikt. Bij 4 en 5 mei activiteiten werd het helikopterplatform gebruikt. In 2010 werd het Nederlands elftal tweede op het WK en hebben ze een boottocht gemaakt door de grachten. Die lui zijn per helikopter bij ons geland en hebben zich bij ons omgekleed, om daarna in de rondvaartboten te stappen. Sail wordt altijd vanuit het marineterrein volledig logisitiek ondersteund", besluit Nieland zijn opsomming.
Het Nederlands Elftal kon na het WK 2010 op de marinekazerne met een helikopter landen, in een veilige en rustige omgeving omkleden en in een boot stappen voor de rondvaart door de grachten. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De voormalig commandant hecht vooral waarde aan de praktische kant van het MEA, maar vindt ook de symboliek van een Defensielocatie in het hoofdstad belangrijk: "Ik zet vooral in op het praktische, maar ik hecht wel aan de symboliek. Ik denk dat je puur praktisch gezien het MEA niet moet sluiten. Wij als Nederlanders zijn over het algemeen redelijk nuchter. Dat symbool is wel mooi, maar daar kan je geen strategie op bouwen. Maar ik vind wel dat je een modderfiguur slaat als je het MEA sluit."
