Aan boord van Zr.Ms. De Zeven Provinciën wordt al langere tijd hard gewerkt om het schip van binnen te moderniseren. Marineschepen.nl nam een kijkje aan boord van het schip dat hard toewerkt naar een belangrijke mijlpaal in deelname van het Nederlandse 'raketschild' tegen ballistische raketten: de At Sea Demonstration 2021 later dit jaar. Dat is de focus, maar er is veel meer vernieuwd en veranderd in het binnenste van het bijna 20 jaar oude schip.
Marineschepen.nl stapte aan boord van het vernieuwde fregat Zr.Ms. De Zeven Provinciën. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Het Luchtverdedigings- en Commandofregat (LCF) Zr.Ms. De Zeven Provinciën is nog even grijs als toen het schip in 2002 in dienst werd gesteld, er draait zoals altijd een grote zwarte radar op de hangar en het kanon waar vooral museumdirecteuren reikhalzend naar uitkijken staat als vanouds op de bak. Niets veranderd dus.
"Voor ons is het echt nieuwbouw, zoveel is er veranderd", zegt een medewerker van het Defensie-softwarehuis Maritieme IT tegen ondergetekende in de whalegang, terwijl hofmeesters grote bakken met eten uit de lift halen en naar de Longroom en Gouden Bal brengen. Het klinkt wat vreemd, nieuwbouw, want het LCF lijkt ook van binnen niet veel veranderd.
Maar schijn bedriegt. Het Instandhoudingsprogramma LCF (IP LCF) is een groot vernieuwbouwproject dat wel op technisch en operationeel vlak het meest zichtbaar is. IP LCF bestaat namelijk uit 41 deelprojecten die uiteindelijk onder andere voor alle schepen een nieuwe brug, nieuwe commandocentrale, nieuw systeem voor ballastwaterbehandeling, de nieuwe Thales SMART-L MM/N radar, 24 km nieuwe kabels en ruim 1.000 nieuwe apparaten moet opleveren.
"Ik denk dat het makkelijker is om een nieuwbouwschip te maken dan een schip compleet leeg te strippen en te vullen met nieuwe apparatuur", zegt commandant KLTZ Bob van Hoof even later in zijn kajuit.
"In de commandocentrale zijn bijvoorbeeld alle computers vervangen", gaat Van Hoof verder. "Het lastige is dat heel oude apparatuur, zoals de oude Harpooninstallatie met de bakelieten knoppen, uiteindelijk wel dezelfde taal moet gaan spreken als de nieuwe systemen. Zo'n netwerk moet dan diverse oude en nieuwe talen praten, die dat ook nog synchroon moeten doen. Dat is een uitdaging om te integreren."
"Daarom zijn we wekenlang tests aan het doen op zee", vult Hoofd Operationele Dienst (HOD) LTZ1 Kevin Stolk aan. "Maritieme IT is aan boord en update voortdurend het CMS [Combat Management System, de gevechtssoftware in de commandocentrale] om die integratie zo goed mogelijk te doen, zodat het systeem straks zo goed mogelijk werkt."
En wat het systeem dan moet gaan doen is, voor het eerst helemaal zelf, ballistische raketten in de ruimte gaan waarnemen en volgen. De stip op de horizon waar iedereen in en rond De Zeven Provinciën aan werkt. Maar eerst nog even over de nieuwe spullen van het schip.
Techniek op de brug
Want die zijn er in overvloed. Dat valt op voor iedereen die eerder op een brug van het LCF is het geweest. De meest opvallende aanpassingen: de kaartentafel is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor een grote vernieuwde console van de seiners. Hier kunnen de seiners met hun nieuwe systemen de verbindingen verzorgen.
Waar eerst de seiners zaten (aan bakboordzijde van de brug), is nu een volwaardige positie voor het Hoofd Technische Dienst (HTD), dat over het nieuwe platformmanagementsoftware met alle informatie en mogelijkheden beschikt. Als een marineschip in nauw vaarwater vaart of als het mistig is, komen er meer mensen op de brug, waaronder het HTD. Hij of zij zorgt voor technische kennis op de brug, is tussenpersoon in communicatie tussen de Technische Centrale (TC) en de brug, en kan in geval van bijvoorbeeld technische problemen (die in zo'n situatie erg onhandig zijn) advies geven aan de officier van de wacht of de commandant.
De vernieuwde brug. De posities links in beeld zijn voor o.a. de commandant en de officier van de wacht, en natuurlijk voor de roerganger (enige positie in beeld die bezet is). De roerganger zit hoger dan in het verleden en deze rij is ook verder naar voren geplaatst. Dat kon dankzij de kleinere apparatuur. De achterste twee 'eilanden' zijn voor het Hoofd Technische Dienst (rechts in beeld), de seiners hebben de andere positie, op deze foto het verst weg. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Het HTD had in het verleden alleen een stoel op de brug en kon praten met de TC. Van Hoof is blij met vernieuwing: "Het HTD moest alle informatie krijgen van de TC. Dat werkte vertragend en bovendien heb je nooit het totaaloverzicht. Nu ziet het HTD op zijn scherm wat de TC ook ziet. Op basis daarvan kan hij of de officier van de wacht eerder ingrijpen. We hebben bijvoorbeeld een probleem gehad met een bepaald voortstuwingssysteem dat afviel zodra we hard door de bocht gingen. Dankzij de console kon men het op de brug zelf in de gaten houden en voorkomen dat de machine af zou vallen. We kunnen veel meer info uit het systeem halen, waardoor we in noodsituaties minder vragen stellen aan de TC, die op dat moment bezig is met het bestrijden van de calamiteit. We kunnen ook beter anticiperen op mogelijke problemen, waardoor die minder vaak voorkomen."
Standby fix, klik
Het verdwijnen van de kaartentafel heeft alles te maken met de komst van de digitale kaart, ECDIS. Maar de digitale kaart, die was er al toch? Van Hoof: "Ja, maar omdat die kaart geïntegreerd was in het CMS mochten er we niet op varen, dus moesten we een papieren kaart hebben. We hebben nu een systeem dat onafhankelijk is van het CMS."
En het verschil is te merken op de brug. Natuurlijk door het ontbreken van de grote kaartenbak waar een officier gebogen over de kaart stond, maar ook door de manier waarop nu de positie wordt bepaald aan de hand van herkenningspunten op de wal. Door van drie objecten (zoals een vuurtoren) de peiling tegelijkertijd in de kaart te zetten, kan de exacte positie van het schip worden bepaald. Met een papieren kaart is dat een heel secuur klusje waar je als brugteam eventjes mee bezig bent.
Dankzij de elektronische kaart en de digitale peilkompassen, die direct de peiling in ECDIS zetten, is het een fluitje van een cent geworden. Geen haast rituele samenwerking door het brugteam meer voor een kruispeiling in de kaart, maar snelle een fix van drie objecten en wat klikken van de muis. Dat gaat zo snel dat tegenwoordig in de draai zelfs de positie kan worden bepaald.
Digitaal peilkompas. Dit is eigenlijk een verrekijker met een knopje. In plaats van het hardop oplezen van de peiling, hoeft nu slechts een knopje worden ingedrukt op het apparaat, en wordt de peiling in de digitale kaart gezet. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Maar wacht even. Hebben we het hier over plaatsbepaling? Daar gebruiken we sinds eind jaren '70 toch GPS voor? Nou, de marine gebruikt dat inderdaad sindsdien en de laatste jaren hebben we de meest geavanceerde middelen voor plaatsbepaling in onze smartphone. Bekend is echter ook dat bijvoorbeeld Rusland het GPS weleens heeft gestoord in bepaalde gebieden of bewust verkeerde informatie door laat geven.
"Iedereen vaart en rijdt tegenwoordig op GPS, de auto-industrie gaat zelfs volledig over op GPS", zegt Van Hoof. "Wij zetten de GPS uit zodat we ook veilig blijven varen door visuele fixen te maken. We dwingen ons personeel om naar buiten te kijken. Dat is veel moeilijker dan op GPS varen, maar je moet je altijd bewust zijn dat je in een situatie kunt komen waarin je GPS niet kan gebruiken."
Alle schermen zijn groter geworden, maar deze 'supertablet' die in samenwerking met RH Marine is gemaakt spant de kroon. Dit is de kaartenruimte achter de brug, waar eerder een kaartenbak stond. Op dit scherm dat werkt als een tablet toont kaarten (waar een licentie voor is gekocht) net als Google Maps. Hier kan bijvoorbeeld de te varen route in worden gepland en deze kan gebruikt worden voor briefings. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Anders varen
Het varen op een elektronische kaart is echt anders. "Bij recente incidenten waarbij commerciële schepen aan de grond liepen, waren er vaak fouten gemaakt met de elektronische kaart", zegt Van Hoof. "Men dacht in veilig vaarwater te zitten."
"Het veilig varen met een computersysteem is anders omdat je op andere dingen moet letten. Een papieren kaart verandert niet, je ziet alles in een keer, bijvoorbeeld dieptelijnen. Op een ECDIS kan je die instellen. Maar je moet wel de instellingen van de gevarendieptelijn blijven checken. Door een fout in de instellingen kan je aan de grond lopen", zegt Van Hoof.
Een ander risico is de hoeveelheid alarmen en informatie die in sommige situaties op het brugteam af komt. Vooral alarmen die niet relevant zijn (bijvoorbeeld voor een ondiepte die niet echt gevaarlijk is), kunnen er voor zorgen dat bemanningsleden niet meer scherp zijn op een alarm als er echt wat aan de hand is.
Ook lijkt informatie op een scherm betrouwbaar en volledig, terwijl je soms beter gewoon naar buiten kan kijken. Van Hoof. "De wat oudere jongeren zijn gewend om meer naar buiten te kijken om een situatie in te schatten en zijn gewend om op basis van het buitenbeeld besluiten te nemen. De nieuwe generatie kijkt sneller op schermen, bij hen is het gevaar dat ze te veel in de AIS, ECDIS en radar zitten."
"Uiteindelijk is een ECDIS veel veiliger, want je kan veel sneller je positie zien. En eerder was dat alleen in de kaart te zien, de officier van de wacht die naar buiten keek zag dat niet. Nu heb je bij wijze van spreken een head up display."
In de nieuwe Technische Centrale mochten helaas geen foto's worden gemaakt. Dit is de oude situatie. Aan de schermen links op de foto zijn meer beeldschermen toegevoegd en vooral met beeld van technische ruimtes. De console rechts in beeld is ingekort, en gereduceerd tot een kleinere positie. Daar is een grote losstaande console voor in de plaats gekomen, die staat zo ongeveer in het midden van de ruimte. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Technische Centrale
Een heel eind naar beneden bevindt zich het technisch hart van het fregat, de TC. Ook hier is een grote verandering te zien. Er zijn meer en grotere beeldschermen waarop, dankzij een veel groter aantal camera's, de technische ruimtes in het schip veel beter in beeld zijn gebracht.
De belangrijkste verbetering is niet te zien, dat is de vernieuwde technische software (Integrated Platform Management Software, IPMS) van RH Marine. In deze nieuwe versie is veel aandacht besteed aan gebruiksvriendelijkheid en is opnieuw een automatische adviesfunctie opgenomen, die nu een veel grotere rol krijgt in de TC. De software kan meer taken overnemen van het personeel in de TC en in de toekomst is een onbemande TC, net als op een OPV, niet ondenkbaar.
Hoe alles precies vorm gaat krijgen, is aan boord van de De Zeven soms nog uitzoeken, zo blijkt ook uit de woorden van Van Hoof: "Er is een concept bedacht hoe die TC moet werken, bijvoorbeeld met een HTD die achter een groot console staat en een personeelsindeling die op papier is bedacht. We moeten nu kijken of het ook in de praktijk zo logisch is als gedacht."
"Dat maakt voor mij het werk ook erg leuk", vervolgt commandant Van Hoof. "Veel meer dan op een schip dat helemaal klaar is en al vaste procedures heeft, moet je hier open staan voor het proberen van nieuwe dingen."
De SMART-L MM/N (ook SMART-L ELR) genoemd, te herkennen aan de blokjes in plaats van strepen van de oude SMART-L. Deze radar beschikt ook over een nieuwe IFF met Mod 5, ter vervanging van Mod 4. Daarnaast is de gemoderniseerde Goalkeeper te zien. De Zeven Provinciën is het eerste schip dat de nieuwe Goalkeeper volledig geïntegreerd heeft in het CMS. Het is ook het eerste schip dat gaat werken met het nieuwe Link 22. Nederland is een van de eerste landen dat met Link 22 werkt (een link zorgt er voor dat schepen, vliegtuigen, etc. hun contacten kunnen delen zodat wat één eenheid ziet op de radar ook op de schermen van anderen wordt vertoond). (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Stip aan de horizon: stip in de ruimte
Op één belangrijk punt laat het LCF langzaam de pioniersfase achter zich: Ballistic Missile Defense (BMD), ofwel de verdediging tegen ballistische raketten. Een traject dat al in de jaren '90 begon toen de fregatten alleen op papier bestonden. Destijds stond al vast dat deze schepen een rol zouden kunnen spelen in het detecteren en uitschakelen van ballistische raketten. Deze raketten konden toen dankzij hun vlucht door de ruimte nauwelijks gedetecteerd of aangepakt konden worden. In 2006 was het Zr.Ms. Tromp dat bij Hawaï voor het eerst aantoonde, tot verbazing van de Amerikanen, ballistische raketten met de oude SMART-L te kunnen detecteren.
In 2019 werd eindelijk de nieuwe SMART-L MM/N geplaatst op Zr.Ms. De Zeven Provinciën en sindsdien is er op BMD-gebied één duidelijk doel: At Sea Demonstration 2021 in mei/ juni van dit jaar.
"Dat is de stip op de horizon voor schip en bemanning", zegt Van Hoof.
Oude situatie van de commandocentrale, van de nieuwe mochten geen foto's worden gemaakt. De inrichting is grotendeels hetzelfde gebleven, maar alle hardware is vervangen. Elke positie krijgt in plaats van twee schermen één groot scherm. (Foto: Defensie)
Nieuwe taak, geen extra mensen
Van Hoof kijkt uit naar ASD21. "Omdat dit de enige radar ter wereld is die tegelijk BMD kan doen en luchtverdediging. En je kan ook nog kiezen: alle energie van die radar stoppen in het ontdekken van de ballistische raket, maar je kan ook de radar laten ronddraaien en ondertussen in een bepaalde hoek naar een ballistische raket zoeken. We hebben in 2015 met De Zeven ook BMD en luchtverdediging gecombineerd, maar dat was een trucje. Ook de Amerikanen hebben dat in het verleden gedaan, maar wij kunnen het straks als eerste standaard."
De nieuwe radar kan 2.000 km ver kijken. Van Hoof: "Ik vond de radar voor luchtverdediging al goed, we zien nu dat ie een stuk meer kan dan de vorige." Een valkuil is wel dat het personeel in de commandocentrale te veel informatie krijgt, want de radar ziet niet alleen meer, hij kijkt ook nog eens veel verder.
Weergave van de radarbundel van het testmodel van de SMART-L MM/N vanuit Hengelo in 2017. De witte icoontjes zijn satellieten. De bundel heeft een bereik van 2.000 km en kan dus raketten ter hoogte van Spanje, Noord-Griekenland, in beeld brengen vanaf de Noordzee. (Beeld: Thales)
Behalve een nieuwe radar is meer nodig om aan BMD te kunnen doen. Ook het CMS, de software in de commandocentrale, is vernieuwd en aangepast aan de nieuwe radar. BMD is ingebouwd in het CMS en geeft nu in plaats van een plat radarplaatje, een 3D-beeld weer van de ballistische raket.
Ondanks alle nieuwe mogelijkheden, hebben de commandanten van de LCF'en er geen personeel bij gekregen. Van Hoof: "BMD is iets wat we er bij moeten doen. We moeten dus slim met de mensen omgaan. Ze moeten ook de juiste opleidingen kunnen krijgen om bijvoorbeeld met de BMD-planner te kunnen omgaan [daarmee wordt de beste positie van het schip berekend voor optimale detectie, JK]. Dat is iets waarbij de NAVO ook ondersteuning biedt, maar als we in het missiegebied zitten en plotseling komt er nieuwe intel, wachten we niet op ondersteuning van de wal, maar dan gaan we zelf met de planner aan de slag om een betere positie te bepalen. Dat betekent scholing, en dat betekent werkverdeling in de commandocentrale en een andere bedrijfsvoering."
"Een paar jaar geleden hebben we een concept bedacht voor de commandocentrale", voegt Stolk toe. "Nu moet in de praktijk blijken of het werkt, wat niet werkt passen we aan. Uiteindelijk komen we tot wat werkbaar is voor alle toekomstige BMD-marineschepen."
Behalve met het bestaande personeel, moet de commandocentrale het ook doen met hetzelfde aantal beeldkasten; er komt geen apart BMD-console. "We hadden 'm liever wel gehad," zegt Stolk, "maar het is eerder een nice to have dan een need to have."
Archiefbeeld van personeel van Maritieme IT in de commandocentrale. De Nederlandse marine vaart met een eigen Combat Management System (CMS), genaamd Guardion, ontwikkeld door de Maritieme IT dat onderdeel is van de Defensie Materieel Organisatie. Er zijn op De Zeven Provinciën (ook op zee) continu mensen van Maritieme IT in de centrale voor verbeteringen en updates. Zij kunnen grote en kleine aanpassingen doen in overleg met de bemanning van de centrale. Van Hoof: "Heel belangrijke tak. Andere marines kopen de software bij de industrie. Ons voordeel is dat wij veel meer invloed hebben op het CMS, daarnaast zijn we veel flexibeler in het aanpassen van het CMS op nieuwe systemen die we kopen. We hebben wel een hele afdeling met een paar honderd man, maar wat moet je betalen voor een wijziging in een CMS bij de industrie? Ik ben in ieder geval erg blij met een CMS dat gebouwd is door marinepersoneel." (Foto: Defensie)
Data delen
Dankzij de datalink van het Spaanse Tecnobit wordt de data van De Zeven verstuurd via een station in Nederland, naar de NAVO-basis in Ramstein (Duitsland) en naar een Amerikaans schip dat een raket kan lanceren. Dat het Nederlandse deel van het traject werkte, heeft het schip eind 2020 aangetoond.
Straks dus de rest van het traject. Hoofd Operationele Dienst Kevin Stolk: "Aan de kwaliteit van de data zal het niet liggen, die is dusdanig hoog dat de Amerikanen er mee kunnen schieten. Maar detecteren is één ding, die data moet daar ook op tijd en met de juiste kwaliteit ontvangen worden. Dat hele pakketje dat we verzenden, gaat met veel beveiliging door allerlei internationale kanalen, daar zitten een hoop computers tussen. Het is een lange keten en er kan onderweg heel veel stuk. Tijdens ASD worden de internationale stappen aan elkaar geknoopt."
Spannend
De druk is hoog voor het Nederlandse fregat. Het is de vijfde keer dat een LCF naar zee gaat voor een internationale BMD-test, maar nu is het toch echt anders. "Dat was met de oude radar, er kwamen slimme mannen van Thales, de marine en TNO aan boord. De radar werd helemaal losgekoppeld van het CMS en speciaal afgesteld voor BMD", zegt Stolk. "Dat was een laboratorium-setting. Was er iets mis gegaan dan, kon men zeggen: 'Ja, het was een experiment,'" voegt Van Hoof toe.
Nu is er van een proefopstelling geen sprake, het werk wordt niet overgenomen door een groot team van buitenaf, Zr.Ms. De Zeven Provinciën is op zichzelf aangewezen en moet het doen met de vaste spullen aan boord. Dat brengt een bepaalde druk met zich mee, zo laat Van Hoof weten. "Voor het eerst moeten we met de nieuwe radar en compleet geïntegreerd scheepssysteem laten zien dat het werkt, in de configuratie waarin we ook missies gaan doen." De druk wordt nog hoger omdat er vanuit het buitenland met grote interesse wordt meegekeken. "De VS kijkt met argusogen naar wat we aan het doen zijn: 'Gaat het ze lukken?'"
Dat is niet zonder reden, want de Amerikanen moeten met die data gaan schieten. Toch speelt er ook commercie mee. Immers, het enige andere land dat marinesystemen levert voor BMD is de VS. En de Amerikaanse industrie is niet altijd even gelukkig met een vele malen goedkoper Nederlands systeem dat ook nog zo goed presteert.
Aan de andere kant levert een succes van De Zeven Provinciën weer kansen op voor de Nederlandse industrie. "Als het lukt", zegt Van Hoof, "dan verwacht ik dat andere Europese landen ons gaan volgen."
Belangrijker nog voor de marine is de nieuwe capaciteit. Eind 2021 zou het LCF namelijk al aangeboden kunnen worden als nieuwe BMD-asset.
