Toen Zr.Ms. Evertsen vorige week werd lastiggevallen door Russische vliegtuigen, voer het in internationale wateren op 40 tot 45 zeemijlen (ongeveer 80 km) van de Straat van Kertsj, zo liet Defensie weten. Volgens Rusland naderde de Evertsen juist die zeestraat. Het leverde een urenlange intimidatie op, die door oud-commandanten wordt herkend: "Rusland doet dat al jaren."
Zr.Ms. Evertsen op archiefbeeld. (Foto: Hans van Pijkeren/ Koninklijke Marine)
Enkele uren nadat Defensie met het bericht naar buiten kwam dat Zr.Ms. Evertsen afgelopen donderdag te maken had gekregen met bewapende Russische gevechtsvliegtuigen die vlak over het schip vlogen, meldde het Russische ministerie van Defensie dat de Russische krijgsmacht de Evertsen juist had weggejaagd bij de Straat van Kertsj (Kerch Strait), omdat de Evertsen deze zeestraat zou naderen. Die zeestraat is weliswaar vrij toegankelijk, maar Rusland heeft dat zeegebied net als de wateren voor de Krim tot verboden gebied verklaard.
Desgevraagd laat Defensie aan Marineschepen.nl weten dat Zr.Ms. Evertsen niet in de buurt van de Straat van Kertsj was: "Het schip was 70 zeemijl ten oosten van de zuidpunt van de Krim en 40 tot 45 zeemijl ten zuidwesten van de Kerch Strait." Ook de commandant van het fregat, KLTZ George Pastoor, zei op Radio 1 iets over zijn positie: ver uit de kust in internationale wateren. De territoriale wateren strekken uit tot 12 zeemijl van de kust, in de territoriale wateren mag iedereen varen.
Kaartje van de bewegingen door HMS Defender en Zr.Ms. Evertsen voor zover bekend. De schepen verlieten Odessa (Oekraïne) op dinsdag 22 juni. Een dag later voer de Defender langs de Krim en werd belaagd door Russische schepen en vliegtuigen. De Evertsen was niet in de buurt, om politieke redenen blijkt nu. Op woensdag kreeg de Evertsen zelf ook bezoek, het LCF voer toen ten zuidoosten van de Krim. De Defender koerste nar Batumi en de Evertsen ging pas na de patrouille naar Roemenië. (Kaart: Openstreetmaps.org, tekst: Marineschepen.nl)
Niet op weg naar Roemenië en wél een politieke keuze
Waarom de Russen zo fel reageerden, is niet zeker. Pastoor vermoedt dat er een verband is met de actie van HMS Defender een dag eerder bij de Krim. Toen was het Nederlandse fregat echter niet in de buurt. Volgens Defensie was het schip onderweg naar Roemenië. Dat betekende echter niet dat de Evertsen rechtstreeks naar Roemenië voer, zo blijkt nu.
Dinsdag waren de Defender en Evertsen namelijk vanuit Odessa (Oekraïne) vertrokken. Vanuit Odessa had de Evertsen de Roemeense bestemming Constanta al in een halve dag kunnen bereiken. Pas zes dagen later arriveerde het schip in Roemenië. Gisteravond liet Defensie aan Marineschepen.nl weten dat de Evertsen met een eigen patrouille bezig was geweest, in internationale wateren.
Die patrouille was dus wel aan de andere kant van de Krim, gezien vanuit Odessa. Het havenbezoek aan Roemenië was dus niet de reden waarom HMS Defender in haar eentje langs de Krim voer. "Het is een politieke overweging geweest om daar niet aan mee te doen: ik heb de opdracht om niet provocerend op te treden", zegt Pastoor tegen de Volkskrant. Enkele dagen geleden had een Defensiewoordvoerder nog tegen Marineschepen.nl verklaard dat er "geen politiek besluit aan vooraf was gegaan" om niet mee te doen.
Twee Russische SU-30M gevechtsvliegtuigen. In totaal waren er twintig gevechtsvliegtuigen bij betrokken. Twaalf vliegtuigen voerden een gesimuleerde aanval van afstand uit. (Foto: Defensie)
Hard en laag
Ondanks dat ze in internationale wateren waren, vond Rusland het nodig om de Evertsen een halve middag en avond te bestoken met gevechtsvliegtuigen. Deze toestellen vlogen soms op 15 meter hoogte en op zo'n 100 meter afstand van het schip. Pastoor liet aan Radio 1 weten dat het eerst om een enkel vliegtuig ging dat hard en laag in kwam vliegen. Via de radioverbinding is vliegtuig gewaarschuwd, maar daar werd geen gehoor aan gegeven. De Russische toestellen probeerden ook de apparatuur van de Evertsen te storen, die pogingen waren niet succesvol, zei Pastoor bij Radio 1.
Pastoor liet ook weten dat hij zich niet liet wegsturen door de Russen en zich ook niet erg bedreigd voelde. "De vliegtuigen waren te dichtbij om hun wapens in te kunnen zetten", zei hij.
'We zijn de Koude Oorlog ontwend'
Dat dit incident zoveel aandacht krijgt, heeft volgens voormalig commandant van fregatten en onderzeeboten KTZ b.d. John Weyne alles te maken met dat we de Koude Oorlog zijn ontwend: "In de Koude Oorlog waren NAVO en Rusland elkaar aan het aftasten of we bijvoorbeeld alert reageerden. De grenzen werden opgezocht. Niet om een oorlog uit te lokken, maar om elkaar te testen. Dat gebeurde vooral op zee, omdat daar meer ruimte is. Ook in politieke zin."
"Mijn gevoel is dat wij het een beetje verleerd zijn", gaat Weyne verder. "Jeetje de Russen hebben apparatuur gestoord! Ja, de Russen doen dat al jaren en ze hebben een man aan de macht die in de Koude Oorlog is opgegroeid. Wat verwacht je? Dat ze ineens heel anders gaan doen? Nee natuurlijk niet. In de Koude Oorlog werden kanons gericht, of afgevuurd in een andere richting, vuurleidingsradars aangezet en werden schepen gehinderd in het manoeuvreren."
De Amerikaanse kruiser USS Yorktown (Ticonderogaklasse) voer in februari 1988 door de territoriale wateren van de Sovjet-Unie in de Zwarte Zee. Het Sovjetfregat Bezzavetnyy (Krivak I-klasse) probeerde de Yorktown weg te duwen. (Foto: Amerikaanse marine)
"De vraag is nu, wat mocht de Evertsen? Wat zijn de Rules of Engagement? Die zijn geheim, daar zal niemand iets over zeggen. Maar mijn vraag is, of er voor vertrek met Buitenlandse Zaken en Defensie is nagedacht over de Rules of Engagement, toegespitst op de situatie met Rusland in de Zwarte Zee en de China in de Zuid-Chinese Zee. Ik hoop dat er over is nagedacht en dat men in Den Haag niet alleen met de formatie bezig was."
Of er vooraf over is nagedacht, is niet bekend, ook niet na vragen aan Defensie. "Elk marineschip krijgt van tevoren duidelijke Rules of Engagement mee. Commandanten van schepen weten hoe zij die moeten hanteren. Wij handelen de-escalerend en niet provocatief", was het antwoord gisteravond.
De reactie van Defensie op de vraag noemt Weyne "heel erg dun. Ja, er zijn standaard Rules of Engagement en die zijn de-escalerend. Maar noopt de verhouding met autoritaire staten als China en zeker Rusland niet expliciet tot niet-standaard ROE's?"
Geen prettige situatie
Volgens Weyne was het een vervelende situatie voor de commandant van de Evertsen. Ook een andere voormalig marineofficier denkt er zo over. Hij is oud-commandant van meerdere fregatten, waaronder van twee LCF'en. "Als baas van een schip ben je verantwoordelijk voor je mensen", zegt hij. "Het is helemaal afhankelijk van de Rules of Engagement, maar vaak kan je niks doen. Toch ben je verantwoordelijk voor je mensen. En als het geen spel is, ben je te laat."
Net als Weyne hoopt hij dat de Evertsen toch van zich af heeft gebeten, "maar ik verwacht dat het niet mocht. Er zijn namelijk niet zoveel mogelijkheden."
Defensie zegt zelf dat het fregat de vliegtuigen heeft opgeroepen. In een antwoord op vragen van Marineschepen.nl mailde Defensie dat de Evertsen "heeft laten weten dat ze op het schip af vlogen en verzocht een andere koers te kiezen. Daar is geen reactie op gekomen."
Behalve oproepen, is er een mogelijkheid om met een (vuurleidings)radar een toestel aan te stralen. In de cockpit gaat dan een alarm af. Een dergelijke actie kan echter weer een tegenreactie uitlokken en dan is er een kans dat het mis gaat. De voormalig LCF-commandant: "Want dat kan als hostile intent of act gezien worden. Als je eenmaal op de escalatieladder gaat staan, is er misschien een die zegt: schieten."
Havenbezoek
Wat er ook is gebeurd, er is niet geschoten. Zr.Ms. Evertsen lag de afgelopen dagen in Constanta, Roemenië, voor een gewoon havenbezoek.
