Banken zijn steeds minder bereid om geld te verstrekken aan bedrijven uit de defensie-industrie. Dat meldde het Financieele Dagblad eerder deze week. Banken zijn bang voor reputatieschade en moeten zich houden aan bepaalde internationale wetten wat betreft maatschappelijk verantwoord ondernemen. Door de terughoudende opstelling van banken hebben meer en meer bedrijven die actief zijn in de defensie-industrie moeite om kapitaal aan te trekken, waardoor stevige geldproblemen dreigen. Marineschepen.nl sprak met Matthijs Olde van de branchevereniging NIDV.
Een militair van de Koninklijke Marechaussee voor het pand van De Nederlandsche Bank (DNB) voorafgaand aan de verhuizing van goud. (Foto: Defensie)
Verdenking van banden met een militaire organisatie
In het voorjaar hield de branchevereniging voor Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid (NIDV) een enquête onder een aantal bedrijven uit de defensie-industrie. Hieruit bleek dat de helft van de 27 bedrijven in de defensie-industrie die reageerden, moeite hebben met bijvoorbeeld het verkrijgen van leningen. Een deel van deze bedrijven, zo schrijft de NIDV op haar website, kreeg te horen dat ze niet welkom waren als klant "vanwege de interne compliance-regels van de bank" andere bedrijven werden afgewezen op basis van "wet- en regelgeving", maar veel geweigerde klanten kregen niet eens een toelichting.
"Bij één respondent kwam zelfs naar voren dat individuele medewerkers persoonlijk onderzocht werden, nadat hun bedrijf een rekening probeerde te openen", schrijft de NIDV. En volgens het FD hebben sommige bedrijven het bericht gekregen dat hun bankrekening opgeheven wordt.
Ook is het voorgekomen dat banken op een cruciaal punt van gedachten veranderden, blijkt uit een voorbeeld dat communicatieadviseur van de NIDV, Matthijs Olde geeft: "Een bank zei last minute tegen een bedrijf dat ze toch meer onderzoek moesten doen naar de financiering van een levering, terwijl de container al in het vliegtuig zat. Een ander bedrijf was al jarenlang klant bij een bank en had een kredietbrief nodig om een bepaalde levering te doen. Na de aanvraag kregen zij van de bank te horen dat ze geen klant meer mochten zijn. Gelukkig hebben ze heel snel een andere bank gevonden."
Er zijn tal van andere voorbeelden te noemen waardoor Nederlandse bedrijven in de problemen kwamen, maar zowel de NIDV als de individuele bedrijven vrezen dat het noemen van deze voorbeelden die bedrijven verder in de problemen zal brengen.
Een Britse onderzeeboot met ballistische raketten van de Vanguardklasse. Deze en de Franse SSBN's hebben kernwapens aan boord die ter afschrikking dienen tegen de kernwapens van onder andere Rusland. Veel banken willen niet alleen geen zaken doen met bedrijven die Amerikaanse, Franse of Britse kernwapens produceren, maar ook andere links met Defensie doen al snel alarmbellen rinkelen. (Foto: Britse marine)
Geen controversiële wapens of helemaal geen militair product?
De Nederlandse vereniging van banken (NVB) ontkent niet dat er met een steeds strengere blik naar de defensie-industrie wordt gekeken. "Banken kijken steeds kritischer naar hun klanten, ook gezien hun maatschappelijk verantwoord ondernemen-beleid. Media-aandacht over een mogelijke connectie met de wapenindustrie heeft grote gevolgen voor de banken", laat een woordvoerder van de NVB weten tegenover het FD.
Veel banken spreken in hun communicatie op internet over het uitsluiten van investeringen in controversiële wapens, zoals clustermunitie, kernwapens, bacteriële of chemische wapens. Uit de reportage van het FD en de ervaringen van de NIDV-leden blijkt dat banken dus al eerder bedrijven uitsluiten. In Nederland worden immers geen wapens geproduceerd en het Nederlandse exportbeleid is streng.
Op een andere pagina op de site van de bank kan dan ook staan dat zij alle bedrijven die wapens produceren uitsluiten, ongeacht wat voor wapens zij produceren. "Bedrijven die bepaalde producten, bijvoorbeeld wapens, produceren sluiten we ook standaard uit", schrijft ABN Amro op een pagina over duurzaam beleggen. In de Defensieverklaring van ABN Amro Investment Solutions uit februari 2021 staat dat zij bedrijven die kernwapens maken voor Frankrijk, de VS of het Verenigd Koninkrijk niet uitsluiten want dit zijn landen die "het Verdrag inzake niet-proliferatie van kernwapens hebben geratificeerd, en die deel uitmaken van de NAVO".
ING plaatste in het duurzaamheidsprofiel van NXP Semiconductors (voormalige halfgeleiderdivisie van Philips) een kanttekening: "De negatieve toets: geen uitsluitingen, wel activiteiten in defensie. NXP biedt een scala aan producten die worden toegepast in de lucht- en ruimtevaart en defensie. Hieronder vallen producten als radars, transistors en communicatiemiddelen. Naar verwachting is de omzet hieruit minder dan 5% van de totale omzet."
Knab sluit simpelweg de hele defensie-industrie uit (ongeacht productie van wapens), zo staat in de acceptatiecriteria van de bank.
Te weinig kennis
Veel banken gaan dus zelf een stap verder dan de wet, zegt Olde: "Waar wij zelf op inzetten is: hou je gewoon aan de wet. Hou je aan die kaders. Als je als bank bijvoorbeeld niet in clusterminutie investeert, helemaal goed. Wij vinden dat ook verkeerd en het is internationaal verboden. Het zou een oplossing zijn als een bank de expertise in huis zou hebben om maatwerk te leveren, zodat er toegang is tot het financiële verkeer."
Er zijn Nederlandse bedrijven in de problemen gekomen omdat door een productnaam de bank dacht dat het om een wapen ging terwijl het product bescherming tegen wapens bood, of omdat een product een NAVO-registratiecode heeft. "Maar dingen als waterflesjes hebben ook een NATO-stocknummer", zegt Olde. "Vaak is een gebrek aan kennis het probleem. Banken weten te weinig van de defensie-industrie en om welke producten het gaat."
Oplossing
Dit zogeheten maatschappelijk verantwoord investeren botst met de behoefte van bepaalde bedrijven en daarmee ook van Europese overheden. De defensie-industrie is belangrijk voor de nationale veiligheid. Defensie heeft defensie-bedrijven nodig om een modern werkende krijgsmacht op de been te kunnen houden, niet alleen voor nieuw materieel, maar ook omdat Defensie veel werk uitbesteedt aan het bedrijfsleven. De defensie-industrie werkt overigens niet alleen voor Defensie, immers ook de politie heeft wapens nodig. Als bedrijven uit de defensie-industrie geen leningen meer kunnen krijgen of rekeningen kunnen openen, heeft de overheid een groot probleem.
Voor banken is dat probleem een stuk minder groot, zo denkt Olde: "Het is een relatief kleine sector in Nederland. De banken denken: 'We kunnen ze ook volledig negeren en er helemaal geen zaken mee doen.' Voor banken is dat makkelijker en dan is er geen risico op reputatieschade. Maar banken hebben ook een verplichting op dat vlak."
Olde: "Als elke bank de defensie-industrie generiek gaat uitsluiten, kan je nergens meer heen. Een bank als ASN zit bijvoorbeeld heel erg op duurzaamheid en zij doen niks met defensie. Dat vind ik helemaal prima, zo lang je wel naar een andere bank kan. Het maakt niet uit bij welke bank je zit, als je maar ergens terecht kan. Het zou een oplossing zijn als er een bank is juist wel defensie-bedrijven accepteert, zodat er toegang is tot het financiële verkeer voor de sector."
Europese vuist
Een ander probleem is de invoering van een 'ecolabel' door de Europese Unie voor financiële diensten. Ondernemingen komen in aanmerking voor een financiering met het ecolabel als defensieactiviteiten maximaal 5% van de omzet vormen. Indien ze dit niet kunnen wordt er een hogere rente gevraagd bij leningen of wordt deze überhaubt niet verstrekt. Vooral voor kleinere bedrijven die een flinke opdracht binnenhalen is dit een probleem.
Daarmee is ook de tegenstrijdigheid van het Europese beleid direct zichtbaar. Europa wil meer militaire soevereiniteit nastreven en investeren in de Europese defensie-industrie, maar brengt tegelijkertijd de bedrijven die daar voor nodig zijn in een lastige situatie.
Niet alleen in Nederland en op Europees niveau speelt het probleem, ook in andere Europese landen lopen defensebedrijven tegen dergelijke problemen aan. In Frankrijk is het idee daarom geopperd om een 'defensiebank' met bijbehorend investeringsfonds op te richten.
Matthijs Olde ziet dat niet zo snel gebeuren: "Een centrale defensiebank klinkt als een enorm Franse oplossing: de staat lost het op als het ingewikkeld wordt. Op dit moment wordt daar in Nederland niet over nagedacht."
Meerdere brancheorganisaties uit Europa schreven inmiddels Europese Ministers van Financiën een brief om dit probleem aan te kaarten. Ook Wopke Hoekstra werd aangeschreven en heeft inmiddels gesprekken gevoerd met de NVB over dit probleem. Ook heeft het Europese defensiekoepel Aerospace and Defence Industries Association of Europa bij de Europese commissie melding gemaakt van de problemen rondom financiering.
Minister van Financiën Wopke Hoekstra is sinds deze zomer in gesprek met Nederlandse banken.
