De vervanging van de Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF'en) is vijf jaar uitgesteld omdat Defensie geld zocht voor het herstellen van gebouwen, dat blijkt uit Kamervragen die eind oktober waren gesteld. Ook de vervanging van de Pantserhouwitzer van de landmacht wordt vooruitgeschoven. Het geld dat echter vrijkwam door deze verschuiving zou vervolgens gebruikt zijn om financiële tegenvallers in het dossier van de F-35, de Joint Strike Fighter (JSF) op te vangen, zo meldt RTL Z. De JSF is weer duurder geworden door de hogere dollarkoers, tegelijkertijd moet er extra geld worden uitgegeven omdat er extra toestellen zijn gekocht. Dat gaat ten koste van de andere krijgsmachtdelen.
Correctie Dit artikel is aangepast op 22 november. Oorspronkelijk was de kop: 'Vervanging fregatten vijf jaar uitgesteld door JSF', gebaseerd op een artikel van RTL Z, maar na publicatie reageerde Defensie dat dit "te kort door de bocht" was. Na gesprekken met Defensie en na raadpleging van Kamerstukken, blijkt dat eind oktober de minister van Defensie in antwoord op vragen van de Tweede Kamer schreef dat er budget gevonden moest worden voor het eerste deel van het Strategisch Vastgoedplan. En dat daarom de LCF'en en Pantserhouwitzers later vervangen moesten worden. Volgens RTL Z, dat ook het artikel heeft aangepast, is er weliswaar geen direct verband tussen uitstel en JSF, maar indirect wel. Want het geld dat vrijkwam, kwam in een investeringspotje, dat uiteindelijk toch naar de JSF is gegaan toen de financiële tegenvallers duidelijk werden. Toen waren de twee projecten echter al vertraagd.
Al langer werd het nieuwe toestel van de luchtmacht door critici aangeduid als koekoeksjong binnen de defensiebegroting, maar de schade voor andere projecten was te overzien omdat er een financieel hek om het budget van de F-35 stond. Dat was destijds een voorwaarde van de PvdA. De luchtmacht had 4,6 miljard euro budget (met 10% als reserve) en daar moest men het mee doen. Door de ene na de andere financiële tegenvaller in het project (eerder regel dan uitzondering binnen grote Amerikaanse defensieprojecten, van Amerikaanse onderzeeboten tot jachtvliegtuigen) slonk het aantal te bestellen toestellen.
Het hek rond het F-35-project was bij de luchtmachttop een doorn in het oog, zo vertelden bronnen aan Marineschepen.nl in het verleden. Zeker met het oog op de nieuwe onderzeeboten leverde dat scheve gezichten op en zag de luchtmacht het liefst ook een hek rond de vervanging van de Walrusklasse. Het hek rond de F-35 verdween echter vorig jaar, waarna negen extra toestellen werden gekocht. Van de 1,9 miljard euro die extra naar Defensie ging, ging 1 miljard onmiddellijk naar de extra vliegtuigen. En direct werd besloten om de aanschaf van de SM-3 raketten voor de LCF'en tegen ballistische doelen uit te stellen.
Vijf jaar vertraging
Tijdens Prinsjesdag werd al bekend dat de vervanging van de LCF'en is uitgesteld. De vervanging gaat niet in 2021 beginnen maar in 2026 (met een doorlooptijd van ongeveer zeven jaar tot het eerste fregat wordt opgeleverd). Gelet op de modernisering die de schepen momenteel ondergaan en de kwaliteit van het LCF-platform, is die vijf jaar vertraging op zich geen groot probleem. Al brengt het uiteraard extra onderhoudskosten van een ouder platform met zich mee en komen de vervangers van de M-fregatten en LCF'en in de tijd verder uit elkaar met alle gevolgen van dien voor familievorming. En de vijf jaar komt bovenop het toch al uiterst stroperige vervangingsprogramma.
De reden van uitstel is echter niet dat de levensduur van de schepen is verlengd, zoals Defensie tijdens Prinsjesdag meldde. Toen ruim een maand later Kamervragen werden beantwoord, bleek dat de projecten moesten opschuiven om de problemen met de verouderde gebouwen van Defensie op te lossen: "Om het eerste deel van het Strategisch Vastgoedplan te financieren is € 700 miljoen vrijgemaakt vanuit de investeringen voor materieel. Als gevolg hiervan zijn de vervangingen van de LC-Fregatten (LCF) en de Pantserhouwitser met respectievelijk vijf en één jaar uitgesteld. Een deel van het vrijgekomen budget wordt gebruikt voor de kosten gerelateerd aan het langer in stand houden van deze twee wapensystemen."
De vraag is dus nu of dat geld ook daadwerkelijk bij het vastgoed terecht is gekomen. Volgens RTL niet en is het gebruikt voor het JSF-project. "Dit jaar zorgt de hoge stand van de dollar ten opzichte van de euro voor een extra kostenpost -inclusief tegenvaller bij de JSF- van 250 miljoen euro op de totale begroting van het ministerie," zo schrijft RTL Z. Nadat het potje voor valutaschommelingen was geleegd, moest er nog geld elders uit de begroting worden gehaald, meldt RTL. Dat geld werd gehaald bij de vervanging van de LCF'en en de vervanging van de Pantserhouwitzers.
Een F-35. (Foto: Defensie)
Welk project moet bij een volgende JSF-tegenvaller inleveren?
Hoewel de schade voor bovenstaande projecten vooralsnog te overzien valt, is het zorgelijk hoe eenvoudig er binnen Defensie geld wordt gehaald bij andere projecten. Zeker nadat de luchtmacht al 4,6 miljard euro heeft kunnen spenderen aan vliegtuigen en de krijgsmachtdelen waar nu het geld wordt weggehaald het ene na het andere project uitgesteld ziet worden. Bovendien is het JSF-project nog niet afgerond, de vraag is welk ander project er bij een volgende tegenvaller van de F-35 geld moet afstaan.
In 2015 waarschuwde de Algemene Rekenkamer al over verdringingseffecten van de F-35 (zie laatste alinea).
Hoe dan ook blijkt uit het intern verschuiven van potjes weer dat het defensiebudget ontoereikend is om de krijgsmacht de komende decennia in de huidige vorm in stand te houden. Zolang de defensiebegroting niet significant zal stijgen zoals Nederland heeft toegezegd, blijft het vervangen van materieel lastig. Van uitbreiding is geen sprake.
Van onderzeeboten tot tanker: alles is later
Het uitstel van de vervangers van de LCF'en is de zoveelste tegenvaller voor de materieelprojecten van de marine. De B-brief voor de vervanging onderzeeboten was oorspronkelijk een jaar geleden gepland, de volgende fase in de vervanging van de M-fregatten voor Nederland en België is een jaar uitgesteld naar 2020. Verder is het wachten op de vervanging van de kanons voor de LCF'en, de vervanging van de Harpoons en eerder was ook bekend dat de vervanging van de Goalkeeper is uitgesteld, net als de eerder genoemde SM-3 raketten die de LCF'en capaciteiten tegen ballistische raketten moet geven waar de marine al sinds 1994 naar toe werkt. Ook is het contract van het nieuwe bevoorradingsschip afgelopen zomer niet getekend, evenmin in oktober.
Wat de gevolgen van volgende tegenvallers binnen het JSF-project betekenen voor bovenstaande programma's, zal de toekomst uitwijzen.
