Vorige week donderdag zonk de Urkse visserskotter voor de kust van Noord-Holland. De twee bemanningsleden kwamen om het leven. Het was mijnenjager Zr.Ms. Makkum met het duikteam dat eerst het schip vond en daarna de twee lichamen uit de kotter haalde. Een interview met de commandant van de Makkum en de officier die de leiding had over de duikoperatie.
Mijnenjager Zr.Ms. Makkum, Alkmaarklasse op archiefbeeld. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
De Urkse visserskotter Lummetje en de mijnenjager Zr.Ms. Makkum hadden in de eerste uren van donderdag 28 november dezelfde bestemming voor ogen: Den Helder. De mannen en vrouwen van de Makkum waren op weg naar huis na inzet voor Beneficial Cooperation, een samenwerkingsverband tussen België en Nederland om gezamenlijk explosieven op de bodem van de Noordzee te ruimen. Die explosieven vormen vooral een gevaar voor vissers.
De Lummetje zou later die dag met een verse vangst de visafslag in Den Helder binnenlopen.
Business as usual. Tot een dramatisch moment beide schepen aan elkaar koppelden. De visserskotter verging in de vroege ochtend rond 05:45 uur plotseling, de twee mannen aan boord zagen geen kans meer zichzelf te redden. De opdrijfboei van de Lummetje kon nog een noodsignaal versturen, terwijl het schip het wateroppervlak verliet.
Zoektocht onder water
"Ik denk dat we nog een half uurtje te gaan hadden voor we bij de verkenner [boei tussen open zee en aanloop Den Helder, JK] waren," zegt de commandant van Zr.Ms. Makkum LTZ1 Menno Visser, in de longroom van zijn schip."
Toen de Kustwacht het noodsignaal ontving, hadden ze al snel een beeld van wat er was gebeurd en dat de Makkum dicht bij was. Visser: "Acht mijl om de noord. Dus zijn we door Den Helder Rescue direct benaderd of wij onmiddellijk konden opstomen. Dat deden we. De Guardian [Kustwachtschip] en ik denk twee vissersschepen waren ter plekke al aan het zoeken, meer vissers waren onderweg."
"Terwijl we naar naar de opgegeven locatie voeren, werd ik gebeld met de vraag of wij met onze sonar het schip konden lokaliseren. De rest, inclusief helikopter en het kustwachtvliegtuig, werd gebruikt voor de oppervlaktezoekoperatie naar eventuele drenkelingen."
LTZ2OC Stefan Groenwold had de leiding over de duikoperatie. (Foto: Defensie Duikgroep)
Duikers maken een plan
Ook in Den Helder bij de Defensie Duikgroep (DDG) was het nieuws binnengekomen. LTZ2OC Stefan Groenwold was op dat moment duikofficier van de wacht. "We zijn gelijk gaan bespreken wat we konden doen om ons voor te bereiden op eventuele inzet. We hebben toen tekeningen en andere informatie van de kotter aangevraagd, zodat we indien nodig over alle gewenste spullen zouden beschikken."
Lijnen vast in een wrak
Inmiddels was de Makkum aangekomen op de laatst bekende positie van de viskotter. Mijnenjagers zijn in staat om kleine objecten op grotere diepten te kunnen opsporen, dus een vissersschip van twintig meter op slechts veertien meter, is geen groot probleem. Toch moest er gezocht worden, want de laatst bekende positie is wat anders dan de positie waar het schip op de zeebodem ligt.
Visser: "De laatste positie was vlakbij een wrak in de kaart. We zijn eerst met de sonar gaan zoeken naar het wrak. We zagen dat wrak, maar er lagen ook extra dingen bij. Daarna maakten we rustig een zoekslag eromheen en toen zagen we lijnen lopen van het wrak richting een ander object dat niet in de kaart stond. Dat object, op vijf- zeshonderd meter van het wrak, had exact de afmetingen van het vermiste schip."
"Ondertussen zagen we boven water ook brandstof naar boven drijven, we konden de brandstof ruiken. Als je dat optelt bij de locatie en de afmetingen, dan weet je dat dat 'm moet zijn. Ondanks dat je nog geen schip hebt gezien," zegt Visser.
Maar een visuele identificatie was niet eenvoudig doordat het weer te slecht was om te gaan duiken. Ook voor de SeaFox I(ndia), het onbemande vaartuig met camera dat wordt gebruikt om objecten te inspecteren, was het weer eigenlijk te slecht. Menno Visser: "Ik heb het hoofdkwartier toen gebeld met de vraag of ik de SeaFox I toch mocht inzetten, met de realistische kans dat we hem zouden verliezen. In afwachting op het antwoord zijn we toen eerst mee gaan zoeken naar drenkelingen. We zagen wel wat automatische reddingmiddelen, maar veel was het allemaal niet."
Plotseling werd het weer iets beter en zette de Makkum snel een SeaFox I overboord. "Maar het zicht was maximaal vijftien centimeter. De SeaFox zat bijna op de bodem, terwijl we die echt niet zagen op onze schermen in de mijnenjachtcentrale. Waar het contact was, was vrij duidelijk, maar het zicht was zo slecht dat we het schip maar een paar seconden zagen voor de SeaFox op de scheepshuid knalde."
"De verbinding met de SeaFox ging verloren. Gelukkig konden we in die laatste seconde beeld wel een lasnaad en een witte lijn zien, precies overeenkomstig met de tekening en beschildering van het schip. Je wil eigenlijk het boegnummer of de naam zien voor 100% identificatie, dit was 99,9%," zegt Visser. De SeaFox werd daarna aan de kabel naar binnen getrokken.
De Makkum sloot weer aan bij de zoektocht boven water, die ging door tot 17:00 uur. "Tja, het ongeluk was om zes uur 's ochtends gebeurd, de overlevingskansen zijn al snel heel klein. Maar je wil kijken of je toch iets kan vinden."
Bijstand
Ondertussen was de reddingsoperatie al overgegaan in een bergingsoperatie. Deze werd opgestart op verzoek van de lokale autoriteiten en er werd een bijstandsvraag gedaan, die uiteindelijk bij de Makkum en de DDG terecht kwam.
De wind zette flink aan en de Makkum keerde donderdag aan het eind van de middag weer terug in Den Helder. Vrijdag kwamen de duikers aan boord.
Op dat moment werd de operatie al even op de voet gevolgd door de media, vissers en iedereen die met Urk verbonden is. Niet voor iedereen was duidelijk waarom de Makkum niet gelijk met een duiker (zij hadden donderdag immers al duikers aan boord) naar beneden was gegaan. Ondanks de druk die er was, moest de Makkum en de DDG hun hoofd koel houden. Visser: "Na een aantal duikongevallen in het verleden zit het opwerken en het doorspreken van het plan er in gebeiteld en we werken niet op basis van 'we snappen het ongeveer wel en we gaan gewoon'."
"Gehaast werken kan grote risico's met zich meebrengen," vult Stefan Groenwold die de leiding had over de duikoperatie, aan. "Dan kan je dingen vergeten. Het is essentieel dat je alles stap voor stap doet. Als je bijvoorbeeld iemand naar beneden stuurt om een wrak te onderzoeken en eventueel om ook zelf naar binnen te gaan, kan het gebeuren dat hij te snel het besluit neemt om het wrak in te gaan. We hebben dat daarom opgedeeld in verschillende fases: de duiker onderzoekt het wrak aan de buitenkant en komt dan boven. Dan besluiten we of we wel of niet iemand naar binnen laten gaan."
De weersomstandigheden op zee waren vrijdag bovendien slecht. Dit gaf de gelegenheid om het wrakduikteam te laten oefenen en om al het benodigde materieel aan boord te nemen. Groenwold: "Op zich zijn de duikers altijd opgewerkt om ingezet te kunnen worden, maar wrakduiken is echt een bijzondere inzet. Als we op een wrak gaan duiken moeten we meer mensen hebben dan we in onze losse teams hebben, die teams moeten we combineren. En zij hadden niet eerder samen gedoken."
Visser voegt daar aan toe: "Het was een mix van onze eigen duikers, duikers van de Cerberus [duikvaartuig, JK] en de DDG. Dus we hebben binnenliggend alles doorgenomen, getest, briefing gehouden, plattegronden en beelden van het vissersschip bestudeerd. We hebben met z'n allen een plan gemaakt hoe we het gingen aanpakken."
"Want wat anders is bij wrakduiken," zegt Groenwold, "is dat je in buddyparen duikt, als er iets gebeurt in het wrak kan je niet direct naar boven, er zijn kabels, netten, obstakels. Ook heb je twee rubberboten op locatie, en zit je met zeven man in totaal in die twee boten, plus apparatuur. Als er dan een calamiteit ontstaat, moet iedereen weten wat zijn taak is, en dat wordt tijdens het opwerktraject duidelijk gemaakt en beoefend. Wat verder afwijkt is dat we met oppervlaktelucht duiken. Dat betekent dat er meerdere cilinders in de rubberboot liggen waar we uit ademen. De duikers hebben wel cilinders op hun rug, maar alleen voor als ze geen lucht meer van de oppervlakte krijgen, dan kunnen ze overschakelen naar de cilinders onder water om vervolgens de duik af te breken."
"Gelukkig waren er binnen de teams wel mannen die ervaring hadden met een opdracht als deze. Daardoor werden ook geen overhaaste beslissingen genomen. Als je de rust uitstraalt en weet waar je over praat, wordt dat ook overgebracht aan de duikers die onder water het echte werk doen," zegt Groenwold.
Zaterdagmiddag zou de golfhoogte gunstiger zijn. Dat bood ruimte voor een laatste oefening binnenliggend. Visser: "Zaterdagochtend hebben we in de Nieuwe Haven nog een duikongeval beoefend. Mocht het misgaan met een buddyteam in het wrak, dat iedereen al een keer heeft gedaan wat ie in een noodsituatie moet doen."
Zr.Ms. Makkum op zee tijdens de operatie met de duikers. (Foto: Danny.DL/ Defensie Duikgroep)
Weer terug
Zaterdagochtend om 11:45 uur was de Makkum weer ter plaatse. Opnieuw was het zicht slecht, maar de SeaFox kwam bij de achterzijde van het schip aan en de naam verscheen duidelijk in beeld aan boord van de Makkum.
De voorbereidende fase werd afgerond, de rol van de Makkum werd vooral ondersteunend. Menno Visser: "Het belangrijkste voor ons was de inzet van sonar en SeaFox en het dirigeren van de rubberboot naar het wrak. Verder lag het in handen van de wrakduikorganisatie. Wij zorgden wel dat we op de hover in een vaste positie in de buurt bleven, mocht het nodig zijn om snel assistentie te bieden."
Vervolgens gingen duikers naar beneden om te kijken of er netten, tuigage of andere zaken de toegang blokkeerden. De eerste duiker kwam aan bij de achterzijde en moest onderzoeken of het mogelijk was om naar voren te bewegen. Groenwold: "Hij zei dat de stuurboordzijde van het schip helemaal vrij was, dus hebben we een plan gemaakt om van de achterzijde via de stuurboordzijde naar het stuurhuis te gaan en ons dan gereed te maken voor de volgende duik."
De inschatting was namelijk dat de vermiste mannen zich in het stuurhuis moesten bevinden, omdat zich daar ook de pantry en de slaapvoorzieningen bevonden. Er werd een kabel bevestigd aan de stuurboord-reling bij het stuurhuis zodat er makkelijk op gedoken kon worden, maar het zicht werd al snel slechter en het werd donker.
Alles is gereed voor de duik naar de gezonken viskotter. (Foto: Danny.DL/ Defensie Duikgroep)
Lichamen geborgen
Visser: "Zondagochtend bij het eerste duiktij zijn we weer naar beneden gegaan, met zicht van een meter. Direct bij de eerste duik is de eerste persoon gevonden. En bij de tweede duik de tweede. De brug was dermate klein dat de duikers nauwelijks hoefden te zoeken."
De DDG wordt vaker ingezet bij zoektochten naar vermiste personen, door het hele land, en de duikers komen dan met enige regelmaat in aanraking met overleden personen. Toch is het iedere keer weer anders. Groenwold: "We hebben vooraf gevraagd aan de duikers of ze bereid waren om te duiken op het stuurhuis, omdat ze daar lichamen konden aantreffen. We hebben ook gezegd: 'Indien je tijdens het afdalen jezelf niet veilig voelt door rondzwevende obstakels of als je het stuurhuis in gaat en je niet 'happy' bent, laat het ons weten dat breken we de duik af."
Tijdens de duik staan de duikers, middels een audiokabel voortdurend in verbinding met de rubberboot. Deze kabel loopt langs de kabel met buitenlucht.
"Daarnaast hadden we op voorhand al het 'collegiaal netwerk' opgestart," zegt Groenwold. "Dat houdt in dat als we in aanraking zijn geweest met dingen die best heftig zijn, dan gaat zo'n netwerk met de duiker in gesprek en hem observeren. Mocht het nodig zijn om meer gesprekken te voeren of een speciaal traject, dan wordt dat opgestart."
Al met al is LTZ1 Visser tevreden. "De samenwerking was met alle partijen -Politie, Kustwacht, DDG, marinevoorlichting- goed. De bergingsoperatie verliep vlekkeloos. Natuurlijk is het iets heel tragisch, maar die tragiek is er nu eenmaal. Daar kunnen wij niets meer aan veranderen. Wij kunnen er alleen voor zorgen dat het wordt afgerond voor familie en vrienden."
