In Den Haag is gistermiddag door minister van Economische Zaken Dirk Beljaarts en CEO van Naval Group Pierre Eric Pommellet de industriële samenwerkingsovereenkomst ondertekend. Met deze samenwerking moeten Nederlandse bedrijven 1 miljard euro aan opdrachten krijgen. Het is een van de laatste stappen voor de daadwerkelijke contractondertekening. Eerder dit jaar kwam de Franse werf als winnaar uit de bus na een lange aanbesteding voor de bouw van vier Nederlandse onderzeeboten.
Minister van Economische Zaken Dirk Beljaarts en Pierre Eric Pommellet, CEO van Naval Group. Met op de voorgrond een model van de Black Sword Barracuda. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Nadat de Duitse scheepswerf tkMS het kort geding tegen de winst van Naval Group had verloren en vervolgens besloot om niet in hoger beroep te gaan, lag de weg vrij voor de volgende stap in de vervanging van de Walrusklasse onderzeeboten. De eerste grote stap werd gisteren gezet met de ondertekening van de industriële samenwerkingsovereenkomst, ofwel ICA.
Het contract met de Franse werf zal later deze maand ondertekend worden. De vier Nederlandse onderzeeboten zullen besteld worden voor een bedrag van ruim 5 miljard euro. Bijna 1 miljard euro zal door Naval Group besteed worden bij het Nederlandse bedrijfsleven, dat is tenminste de bedoeling van de ICA.
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Unieke kans voor Nederlandse industrie
"Een overeenkomst die de Nederlandse bedrijven een once in a lifetime opportunity geeft om deel uit te maken van een uniek marineproject", beschreef minister Beljaarts de samenwerkingsovereenkomst in zijn toespraak.
In de zaal op het Ministerie van Economische Zaken in Den Haag, waren niet alleen vertegenwoordigers van de ministeries van Defensie en Economische Zaken, maar ook waren de tien bedrijven vertegenwoordigd die in de ICA genoemd worden als toekomstige leveranciers in het onderzeebootprogramma.
"We gaan de Nederlandse basis van de onderzeebootindustrie weer opbouwen door optimaal gebruik te maken van de kennis en expertise van de maritieme sector", beloofde Beljaarts zijn publiek. Volgens de minister hebben alle partijen baat bij de overeenkomst: "De samenwerking betekent voor de Nederlandse bedrijven een unieke kans om al hun technische kennis en industriële capaciteiten voor dit project in te zetten. Ten tweede, Naval Group zal baat hebben bij het werken met deze leveranciers die componenten en diensten van hoge kwaliteit zullen leveren die Naval Group kan gebruiken voor toekomstige projecten. Ten derde, de eindgebruiker, het Ministerie van Defensie zal state-of-the-art onderzeeboten tot haar beschikking hebben en zal de Nederlandse bedrijven en kennisinstituten kunnen inzetten om de onderzeeboten operationeel te houden."
Vanzelfsprekend sprak ook de CEO van Naval Group, Pierre Eric Pommellet, lovende woorden over de overeenkomst, maar ook over de Nederlandse industrie. "We konden niet hopen op een beter ecosysteem om mee samen te werken", zei Pommellet. "Volgens mij hebben jullie het in meer dan honderd jaar opgebouwd en gedurende het laatste jaar hadden wij het voorrecht om de passende technologieën en producten te vinden om aan boord te krijgen van de onderzeeboten."
Naval Group is al met leveranciers aan de slag zei Pommellet: "Het werk is al gestart met enkele partners en dat werk wordt geïntensiveerd."
(Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Afdwingbaar?
Een van de grote onbeantwoorde vragen rond het onderzeebootdossier was lange tijd in hoeverre Nederlandse bedrijven betrokken zouden worden bij het ontwerpen en de bouw van de onderzeeboten. Ondanks de komst van ICA, is de terughoudendheid nog niet helemaal weg. Want de samenwerkingsovereenkomst is er een tussen Economische Zaken en de Franse werf. Naval Group moet vervolgens zelf nog contracten afsluiten met de bedrijven en zolang die handtekeningen niet staan, is nog niets zeker.
De ICA zelf droeg nog niet veel bij aan geruststelling, omdat de inhoud ervan deels geclassificeerd is en bij de bedrijven niet bekend is. Ondertussen twijfelen critici of de ICA wel afdwingbaar is. Het kan juridisch wel bindend zijn, maar als er geen sancties tegenover staan, zal geen winnende werf vrezen voor de juristen van Economische Zaken, is de redenering.
Bovendien zijn er in het verleden bij tal van defensie-opdrachten aan het buitenland beloftes gedaan die niet of slechts heel moeizaam werden nagekomen.
Logo's van Nederlandse bedrijven die volgens Naval Group zijn betrokken bij de Franse onderzeeboten. (Beeld: Naval Group)
Minister Beljaarts was in ieder geval wel overtuigd van die besteding van 1 miljard euro, maar hield zich na afloop tegenover journalisten op de vlakte over de mogelijkheid om die contracten af te dwingen. Het is in eerste instantie iets tussen Naval Group en de bedrijven, zei hij. Over de middelen om dat af te dwingen antwoordde Beljaarts tegenover Marineschepen.nl: "ik ga ervan uit dat dat niet nodig is. We hebben niet voor niets net handtekeningen gezet. En dat doen we omdat we er vertrouwen in hebben dat we ons aan de afspraken gaan houden. Zowel de Nederlandse bedrijven als de Naval Group. We zijn niet naïef, er zijn echt wel dingen ingebouwd, maar ik denk niet dat dat nodig zal zijn."
Senior beleidsadviseur Pyke Polderman, namens Economische Zaken nauw betrokken bij de ICA, ging tegenover Marineschepen.nl wat dieper in op de overeenkomst. "Het eisen van offset is niet toegestaan binnen EU-lidstaten. Maar onder artikel 346, waarmee Defensie bijvoorbeeld de ASW-fregatten rechtstreeks aan Damen mag gunnen, geldt een uitzondering en is het toegestaan om, zoals wij dat noemen, een contract te sluiten voor industriële participatie. Je hoort verhalen dat het niet afdwingbaar zou zijn, maar dat is het wel. Volgens deze overeenkomst moet Naval Group contracten sluiten met Nederlandse bedrijven voor werk voor onderzeeboten of bovenwaterschepen."
Positief
Volgens Hans Huigen, directeur van branchevereniging NIDV, is de stemming onder deelnemende Nederlandse bedrijven verbeterd. "Ik denk dat vrijwel alle bedrijven het gevoel hebben dat dit ook daadwerkelijk tot een contract gaat leiden en tot een contract waar ze tevreden mee zullen zijn. De terughoudendheid is er nog wel omdat de laatste punten op de 'i' in de contracten nog gezet moeten worden. Volgens mij hebben heel veel bedrijven zin om mee te doen. Het is wel eerst zien en dan geloven, maar dat is altijd zo."
Als de contracten dan worden getekend, levert dat een belangrijke impuls op. "Er zijn een hoop technologieën die nog uitontwikkeld moeten worden in dit programma, maar als dat lukt en je hebt een OEM [Original Equipment Manufacturer] als Naval Group die dat ook samen met ons verder ontwikkelt, je kan dan een grotere markt bedienen met Nederlandse bedrijven. En dat is belangrijk."
Een deel van de bedrijven die worden genoemd, werkt op andere vlakken al samen met Naval Group. Maar er moeten voor deze onderzeeboten ook heel nieuwe zaken worden ontwikkeld om de onderzeeboten aan de Nederlandse eisen te voldoen. Bolidt zal, als zijn gecontracteerd worden, bijvoorbeeld een akoestische coating ontwikkelen die de onderzeeboten minder snel detecteerbaar moet maken. RH Marine moet er voor gaan zorgen dat de technische systemen van onderzeeboten vanuit de centrale bedienbaar zijn: platformautomatisering. Royal IHC gaat onder andere meebouwen aan de romp.
Heet hangijzer: intellectueel eigendom
Minister Beljaarts zei in zijn toespraak al dat zowel Nederlandse bedrijven als Naval Group profiteren. Behalve omzet, bouwen de Nederlandse bedrijven ook kennis op. En Naval Group kan het gedane werk gebruiken voor toekomstige projecten. Maar een heet hangijzer in aanloop naar de contractondertekening is het intellectueel eigendom. Waar liggen de rechten straks van het werk dat de Nederlandse bedrijven gedaan hebben in opdracht van de hoofdaannemer? Bij Defensie (zoals eerder gebruikelijk) of bij Naval Group?
"Goede vraag", antwoordde Beljaarts, "complimenten dat je daar zo in zit." Maar zei er niets over de contracten te kunnen zeggen vanwege de vertrouwelijkheid.
Op 30 september staat de contractondertekening tussen Naval Group en Defensie gepland. Vanaf dat moment zullen contracten met leveranciers worden getekend. Dan moet ook blijken wat de ICA echt waard is.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
