Afgelopen zaterdag vertrok het nieuwste Nederlandse marineschip genaamd Den Helder vanuit Roemenië naar Nederland, terwijl het schip wordt getest. Marineschepen.nl sprak vrijdag de commandant van het schip en de projectdirecteur van Damen over de proeftocht en reis.
De Den Helder afgelopen maandag in de Zwarte Zee. (Foto: Defensie)
Sinds vertrek volgen we de Den Helder, hier te zien op het liveblog, op de voet. Gistermiddag voer het schip NAVO-haven Souda Bay, te Kreta, binnen en vandaag was er een telefonische gelegenheid om zowel commandant KLTZ Stefjan Veenstra als projectdirecteur van Damen Arjan Risseeuw telefonisch te spreken over de proeftocht.
Olieladen in Souda Bay
Centraal in de werfproeftocht staat dat Damen moet aantonen dat het schip en de systemen werken zoals is afgesproken. Daarom was het bezoek aan Souda Bay van belang. Niet zodat de bemanning de benen kan strekken.
Stefjan Veenstra lacht. "Nee, de benen strekken kan prima aan boord. Wij moesten binnenlopen om brandstof te laden. Het schip is een bevoorrader en wij zijn met alleen eigen voorraad vertrokken vanuit Roemenië. Met de brandstof uit Souda Bay zijn we in de juiste beladingscondities gekomen, zodat we verder kunnen met onze werfproeftocht en onze testen."
De lichte belading van de Den Helder was vooral belangrijk voor de passage door de op sommige plekken ondiepere Donau. Voor de rest van de tests is meer lading aan boord belangrijk, zegt Arjan Risseeuw: "Als je die niet aan boord hebt, dan gedraagt zo'n schip zich natuurlijk anders. Je kan je voorstellen dat je dan ook iets harder zou kunnen varen dan wanneer de brandstof aan boord is. Bijvoorbeeld tests van manoeuvreerbaarheid willen we zoveel mogelijk doen op een diepgang waar het schip voor ontworpen is."
Kapitein-luitenant ter zee Stefjan Veenstra, sinds eind 2022 commandant van de Den Helder. (Foto: Defensie)
Projectdirecteur bij Damen, Arjan Risseeuw, in 2022. Op de achtergrond een deel van de romp van de Den Helder op de Donau, kort na de tewaterlating. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Soepel
Veenstra is commandant van het marineschip en zijn bemanning vaart het schip. Arjan Risseeuw is namens Damen Naval eindverantwoordelijk voor de proeftocht en is met een groot team van Damen aan boord. Risseeuw is oud-marineofficier en heeft heel veel ervaring met nieuwe schepen. "Toen ik bij de marine werkte heb ik de proeftochten van zes van de acht M-fregatten meegemaakt", zegt Risseeuw. Later verliet hij de marine en deed bij Damen onder andere engineering van de Johan de Witt en de Karel Doorman. Na overdracht heeft hij de Karel Doorman afgerond als eindverantwoordelijke, sinds 2017 is hij betrokken bij de Den Helder. Risseeuw maakte alle proeftochten van de Johan de Witt en Karel Doorman mee.
De M-fregatten hadden in het begin technische problemen en de Johan de Witt kende tijdens de proeftochten veel problemen met de voortstuwing. Nu lijkt de Den Helder zonder problemen naar Nederland te varen. "De Johan de Witt had veel kinderziekten inderdaad, met de Karel Doorman ging het al een stuk beter", zegt Risseeuw.
Over de proeftocht van de Den Helder is Risseeuw nog positiever: "Tot op heden, en ik moet afkloppen, gaat het heel erg goed. Zeker de voortstuwing gedraagt zich fantastisch."
De machinekamer. Rechts in beeld een van de Wärtsilä 31 dieselgeneratoren. (Beeld: still uit Youtube-video)
Veel werk voor vertrek
Na een periode van ontwerp en engineering van het CSS is de bouw van het schip vier jaar geleden gestart op de werf van Damen in Galati, Roemenië. Aanvankelijk zou het schip eerder dit jaar beginnen aan de proeftocht, maar uiteindelijk werd het vertrek op 16 november gezet.
Er moest nog hard gewerkt worden om op die dag weg te kunnen. "Aan het einde komt het allemaal samen", zegt Risseeuw. "We hebben gedurende de hele periode van engineering zaken aan COMMIT [materieelsorganisatie van Defensie, JK] voorgelegd waarbij we met elkaar tot een beter ontwerp zijn gekomen. Dan heb je op papier alles op orde, maar dan moet het in de praktijk natuurlijk ook werken. Het integreren van het geheel, dat is wel een taak die vaak pas op het einde afgerond wordt. Daar ben je wel een jaar mee bezig, maar de laatste dingetjes zijn natuurlijk altijd de lastigste."
Voor vertrek moest de Materiële Zeewaardigheidsautoriteit (MZWA), hoofd Afdeling Maritieme Systemen (AMS) van COMMIT groen licht geven. "Binnenliggend in Roemenië hebben we met elkaar aangetoond dat de systemen werken en dat leidde tot een zeewaardigheidsverklaring van MZWA. Zij verklaarden het schip materieelgereed voor varen en na toetsing van de bemanning werd ook de bemanning gereed verklaard."
"Als na vertrek dan alles samenkomt, dat is natuurlijk fantastisch", zegt Risseeuw.
De Den Helder zaterdagochtend op de Donau. (Foto: Defensie)
Champions League-spanning
Het was spannend, maar de motoren werden niet vlak voor vertrek opgestart. "Het schip had al enige tijd tegen de kant gelegen", zegt commandant KLTZ Veenstra. "Heel veel systemen waren toen al beproefd. Stilliggend heeft het zijn functionaliteit laten zien, maar op het moment dat je losmaakt wordt het ineen keer een dynamisch proces en dan gaan systemen op elkaar reageren. En dat is natuurlijk altijd even spannend: doen alle systemen de juiste dingen?"
Veenstra en zijn team vertrokken dan ook niet zomaar. "De dag ervoor zijn we heel even los geweest van de kade om toch even wat gevoel te krijgen bij de voortstuwing, manoeuvreerbaarheid en de brugsystemen. Toen we daar een goed gevoel bij hadden, hebben we besloten om volgende dag daadwerkelijk te vertrekken."
"Het vertrek zaterdagochtend was een heel bijzonder moment", zegt Veenstra. "We hebben er als bemanning lang naartoe geleefd."
De reis begon wel met een lastig stuk. "Het voelde als een soort Champions League-spanning. De Donau is op sommige stukken erg smal en er is stroming. Met de grootte van dit schip is het dan navigatorisch even opletten. Maar dat deden we succesvol. Er waren sleepboten bij, maar we voeren de rivier op eigen kracht af."
Eenmaal op de Zwarte Zee namen de sleepboten afscheid.
De Den Helder dinsdag in de Zwarte Zee. (Foto: Defensie)
Zwarte Zee
De Zwarte Zee was met het oog op de oorlog tussen Rusland en Oekraïne ook een spannend stuk, maar ook dat deel verliep goed.
"De tocht door de Zwarte Zee verliep heel erg rustig. We zijn voortdurend in en bij de TTW's [territoriale wateren, JK] van NAVO-partners geweest. Het was eigenlijk event-loos en we konden onze beproevingen doen die we hadden gepland."
Ook in de Zwarte Zee is veel getest, via de AIS van het schip was te zien dat de Den Helder lang bij Bulgarije bleef hangen, er rondjes draaide en 'baantjes trok'. "We zijn elke dag bezig met beproevingen", zegt Veenstra. "Bij sommige tests moeten we even stilliggen of moeten er zaken worden afgeregeld en als het dan goed is afgeregeld, kunnen we weer verder met beproevingen. Het is zaak dat we wel een aantal testen hebben gedaan, denk bijvoorbeeld aan ankeren. Maar ook de navigatieradars en nog meer vertrouwen in de voortstuwing. Dat hadden we vooraf op die manier gepland, zodat we veilig de transit door de Bosporus en de zeestraat daarna konden doen."
De Technische Centrale van de Den Helder, met marinepersoneel en personeel van Damen. (Foto: Defensie)
Reparaties
Normaliter zou de Den Helder de proefvaart volledig in de Zwarte Zee hebben gedaan, maar zoals bekend combineert het de proefvaart met de reis naar Nederland. Dat is voor de werf niet lastiger, zegt Arjan Risseeuw. Hooguit dat personeel van bepaalde leveranciers iets langer aan boord moet blijven, tot het schip in een volgende haven is.
Alle hutten en slaapverblijven zijn tijdens de proeftocht helemaal vol. Behalve personeel van Damen en de marine zijn er ook mensen van onderleveranciers zoals Wärtsilä en GE die de voortstuwing hebben geleverd aan boord.
Een belangrijke rol is weggelegd voor Damen. Risseeuw: "We hebben een aanzienlijk team aan boord. Dat bestaat uit mensen vanuit Damen Galati, die de bouw en het inbedrijfstellen van het schip hebben gedaan en nu ook met ons de werking aantonen. Daarnaast heb ik een team van Damen Naval aan boord, die meekijken en vanuit de protocollen de werking van systemen aantonen aan de klant. Het is dus echt een gecombineerde effort."
Bij een proeftocht komen er natuurlijk problemen aan het licht. Sommige kunnen of moeten direct worden verholpen, andere komen op de lijst voor restpunten die in Nederland aangepakt moeten worden, maar er zijn ook aanpassingen die de bemanning aandraagt.
(Foto: Defensie)
"De mensen van productie, met name Galati-mensen, verhelpen de hele dag kleine storingen, want het is nu natuurlijk voor het eerst dat het allemaal tot leven komt en vaart. Klein voorbeeld: de vaatwasser ging stuk. Dat is met zoveel mensen aan boord vervelend. Dus dat moest gewoon verholpen worden. Daar hebben wij iemand voor aan boord en hij ging daarmee aan de gang en kon 'm repareren. We hebben reserve-onderdelen aan boord en als het nodig is, laten we onderdelen invliegen naar de volgende haven. Dat was nu niet nodig."
Risseeuw vervolgt: "Onze engineers richten zich op de voorgestelde wijzigingen van de bemanning die door COMMIT zijn verzameld. We kijken dan of er sprake is van een fout van ons of dat het wel zo in het contract was afgesproken, maar er toch een wens is om het te wijzigen. Dan bespreek ik met COMMIT wat ze willen en bespreken we dat verder."
"De commissioners zijn vooral bezig met al die proeftocht-protocollen; de testen."
Al die verschillende groepen moeten het op zee met elkaar vinden. "De eerste dagen moet je elkaar natuurlijk een beetje leren kennen", zegt Risseeuw. "Dat geldt dan met name voor de bemanning, enerzijds en voor COMMIT en Damen anderzijds, want COMMIT en Damen kennen natuurlijk elkaar al langer. Maar je ziet nu dat die drie partijen elkaar hebben gevonden. We doen het gewoon samen en dat is fantastisch."
Bevoorrading op zee
Na vertrek uit Souda Bay en tijdens de interviews met Veenstra en Risseeuw kruiste het schip voor de kust van Kreta. Maar het programma gaat verder, nu de Den Helder zwaarder beladen is tot de ontwerpdiepgang. "We gaan de maximumsnelheid, de endurance en manoeuvreerbaarheid testen", zegt Risseeuw.
Een heel interessante test is natuurlijk een bevoorrading op zee (BOZ of RAS). "Daar zijn we wel mee bezig, maar dat hangt ook af van de beschikbaarheid van een ontvangende eenheid", zegt Veenstra.
"Het is uiteindelijk een van de hoofdtaken van het schip", legt Risseeuw het belang uit van deze test.
Nu in Griekse wateren zijn er prachtige schepen waarmee een bevoorrading op zee getest kan worden: S-fregatten, die nog in Vlissingen zijn gebouwd. Risseeuw lacht. "Ja dat is waar. Daar heb ik lang geleden nog eens mee gevaren."
De romantici onder ons worden waarschijnlijk niet getrakteerd op een samenkomst van oud en nieuw. Damen en de marine willen het liefst een Nederlands schip voor de eerste bevoorrading. "Dat moet niet per se, maar het is handig. We gaan het voor het eerst doen, dus het is niet zoals je straks operationeel vaart en je ieder schip kan aansluiten. We willen allerlei dingen even beproeven, even testen. We willen aan beide kanten kan brandstof afgeven bijvoorbeeld. Dat gaat net wat meer tijd kosten. Dus de voorkeur is gewoon sterk voor een Nederlands marineschip."
Help je Marineschepen.nl?
Met jouw donatie kan Marineschepen.nl -onafhankelijk- nieuws- en achtergronden blijven publiceren.
Of scan deze QR-code met je telefoon.
Meer info over donaties aan Marineschepen.nl lees je op de donatiepagina.
Richting Nederland
De Den Helder gaat in ieder geval verder koers zetten door de Middellandse Zee richting Nederland. Het schip zal dan ook onstuimiger weer gaan meemaken en dan moet ook blijken hoe het schip zich gedraagt. Tot nu toe is Veenstra positief. "We hebben tot nu toe heel erg rustig weer gehad. We hebben ook geen echte zeegang of deining gehad. Wat we nu zien, gedraagt het schip zich zoals het zich hoort te gedragen. Het ziet er goed uit en het schip vaart bijzonder prettig."
Wat wel nieuw is, is de brug achterop. "Ik heb daar geen moment aan hoeven wennen", antwoordt Veenstra. "Wat je wel hebt is dat er nu natuurlijk de RAS-masten voor de brug hebben staan, dus qua zichtlijnen moet je dat wel even oplossen: je moet goede uitkijk hebben om de masten heen. Ik heb daar van de bemanning niemand over gehoord."
De brug van het schip tijdens de tocht over de Donau. De eerste militair van rechts is commandant Veenstra. De commandant bestuurt het schip nooit zelf en is op de brug in lastig vaarwater of bij calamiteiten. De roerganger zit linksonder in beeld. Verder is de navigatieofficier op de brug bij uitdagende omstandigheden (zoals varen over een rivier of in mist). Uiteraard is de wachtsofficier op de brug, zij is de een van de jongere officieren en doet de navigatie, geeft leiding aan de roerganger en uitkijken en vaart het schip in de praktijk. (Beeld: still uit Youtube-video)
Na een tijd onder hoge druk alles klaarstomen, voelt het schip ook meer als thuis. Veenstra: "We zijn aan boord gaan wonen, hebben getraind, na de river trial gelijk vertrokken. Als ik nu door het schip loop, lijkt het net alsof we enkele weken of maanden onderweg zijn, maar we zijn pas een weekje onderweg. De bemanning heeft het goed heeft opgepakt en hebben ook echt keihard gewerkt om het mogelijk te maken. Dikke duim voor de bemanning."
Risseeuw onderschrijft dit: "We mogen trots zijn op de effort van alle partijen: bemanning, COMMIT en Damen, inclusief meer dan 200 onderaannemers."
De komende tijd zal de Den Helder nog enkele havens bezoeken in de Middellandse Zee. In de tweede helft van december zal het schip in Vlissingen aankomen.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
