De Johan de Witt Conferentie in Rotterdam, traditioneel aan de vooravond van de Wereldhavendagen, stond in het teken van Rusland. Het was geen vrolijke middag, de zorgen zijn groot. En blijven dat voorlopig.
De Litouwse ambassadeur in Duitsland Darius Semaska vertelde over de voortdurende Russische inmening. (Foto: Phill Nijhuis)
De conferentie opende met een apocalyptisch scenario over een oorlog in 2025 met Rusland. Na schermutselingen in Zuid-Chinese Zee richt Amerika zich in de vertoonde film op China en staat Europa er alleen voor als Rusland na verdere destabilisatie in het Midden-Oosten, in een hybride oorlog zijn pijlen richt op de Baltische staten. Na de Russische oefening Zapad 2025 volgt een Russische aanval. Een op papier indrukwekkende Europese vloot, inclusief één verouderd Nederlands fregat, wordt in de Oostzee tot zinken gebracht. De oorlog breidt zich snel verder uit en de film eindigt met een paddenstoelwolk.
"Dit is een worst case scenario," benadrukt professor Julian Lindley-French, de moderator van de conferentie, "maar het is wel mogelijk." Toch denkt Tweede Kamerlid Salima Belhaj (D66) dat het filmpje veel negatieve reacties in Nederland zou oproepen en dat velen de beelden als angst zaaien zullen typeren en het filmpje als bewijs zien dat meer wapens alleen maar tot meer oorlog leiden. Die verwachting van Belhaj is overigens niet vreemd. Voor veel Nederlanders is een dergelijk oorlogsscenario ongeloofwaardig. Bovendien wordt ook in Nederlandse fora (incl. reacties op Marineschepen.nl) gesproken over de "agressie van de NAVO" en dat de reactie van Rusland daarop te begrijpen is.
De zaal zat met zo'n 300 bezoekers -uit o.a. Albanië, Zweden, de VS en Rusland- helemaal vol. (Foto: Phill Nijhuis)
Dagelijkse Russische invloed
In Litouwen denkt men daar heel anders over. Darius Semaska was tot voor kort ambassadeur van Litouwen in Nederland en vertelt over de Russische dreiging die men in Litouwen zeker voelt. Het land, dat in de afgelopen eeuwen meerdere keren werd geannexeerd door Rusland, waande zich na de meest recentelijke onafhankelijkheid lang veilig. "Maar we waren te lang te relaxt. Tot een reeks events zich voordeed. De Russische invasië in Georgië in 2008, en de oefening Zapad 2009 toen Rusland een machtsovername in Litouwen oefende. Dat had impact op ons."
Semaska beschrijft dat het Kremlin steeds meer grip op Litouwen probeert te krijgen. Dat gebeurt onder andere via de Russische media die gecontroleerd worden door het Kremlin. Veel Litouwers spreken nog Russisch. Semaska: "De kleine Litouwse tv-zenders moeten concurreren met de grote Russische media, die veel professioneler werken. De veel beter uitgeruste Russische zenders worden dus in Litouwen goed bekeken. Bij onze politici worden pogingen gedaan om ze om te kopen en bij aanbestedingen voor energiecentrales schrijven zich soms onbekende 'lokale' bedrijven in die zeer goed gefinancierd zijn. Tegenstanders van Westerse energiemaatschappijen worden eveneens financieel gesteund vanuit Rusland. De aanleg van de onderzeese elektriciteitskabel Nordbalt tussen Zweden en Litouwen werd door de Russische marine zes maanden vertraagd door steeds bij werkzaamheden oefeningen te houden waardoor er geen scheepvaartverkeer mogelijk was."
Semaska maakt zich ook zorgen om de grootste Russische oefening sinds de Koude Oorlog, Zapad 2017 in september. Dan wordt volgens de ambassadeur de Iskanderraket, een ballistische raket voor de korte afstand, getest in Kaliningrad aan de zuidgrens met Litouwen. De Iskander is niet het enige wapen van formaat in Kaliningrad, de Kalibr kruisvluchtwapens kunnen een NAVO-vloot de toegang ontzeggen. "Onze verdediging is gebaseerd op hulp van andere NAVO-landen, maar hoe kan die versterking ons bereiken in tijden van oorlog?"
Balkan
Volgens Arend Jan Boekestijn, historicus en voormalig politicus, hoeven de Baltische staten zich geen zorgen te maken om een Russische invasie. Boekestijn verwacht dat Poetin eerder zijn pijlen zal richten op de nog altijd instabiele Balkanlanden, waar een grote pro-Russische bevolkingsgroep woont. Sinds 2013 spreekt Poetin niet meer over hervorming, omdat hij op dat vlak in Rusland geen successen meer kan boeken volgens de historicus. Maar hij heeft wel grote successen nodig door de devaluatie van de Russische munt, de daling van de olieprijzen en de ontevredenheid in zijn land.
"Poetin denkt heel rationeel. Hij weet dat een oorlog in de Oostzee veel te duur wordt en een open oorlog met het Westen wordt. Door de Balkan te destabiliseren en zich te richten op het pro-Russiscshe Servië, kan hij goedkoop en zonder openlijk oorlog te voeren grote buitenlandse successen behalen. De EU en de VS zijn zwak op de Balkan en kunnen moeilijk met een passend antwoord komen. Daarnaast zijn de Europese landen erg gevoelig voor Russische propaganda," redeneert Boekestijn. "Dan slaagt hij gelijk in zijn opzet om de NAVO te verzwakken."
Oorlog van algoritmen
Ook de Amerikaanse oud-generaal der mariniers John Allen en de Britse admiraal b.d. Sir George Zambellas maken zich grote zorgen om de dreiging vanuit Rusland. Beiden zien de film als een somber maar wel degelijk mogelijk toekomstbeeld.
Volgens Allen is het grootste probleem dat mensen zich niet kunnen voorstellen dat zoiets daadwerkelijk kan gebeuren. De Amerikaan maakt zich ondertussen zorgen over de lange termijn operaties van Rusland om strategische invloed te verkrijgen in de VS en Europa. "Tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016 zijn de computersystemen van 20 staten door Russische hackers aangevallen om data te manipuleren. Ook tijdens de Franse verkiezingen zijn pogingen gedaan."
Veel concreter over Rusland werden beide oud-vlagofficieren niet. Dat betekende niet dat zij verder een vrolijk beeld schetsten tijdens hun lezingen.
Zambellas ziet dat Europese marines laat zijn met het vernieuwen van hun vloot. "De bouw van schepen duurt bovendien erg lang. Ondertussen gaan de technologische vernieuwingen te snel om bij te houden." Een voorbeeld van Zambellas is dat doordat moderne marineschepen uit vele verschillende hard- en software systemen bestaan er grote gaten in de zelfverdediging tegen cyberaanvallen. "Marineschepen zijn daardoor kwetsbaar voor hacks. De USS Zumwalt is het eerste marineschip dat van begin af aan ontworpen is om zich te kunnen beschermen tegen cyberaanvallen."
Hoewel cyber volgens de oud-admiraal een belangrijke rol zal spelen in oorlogen van de toekomst, zal dat volgens hem niet doorslaggevend zijn. Wel de enorme technologische ontwikkelingen en de steeds grotere rol van kunstmatige intelligentie in oorlogvoering. Allen schetst een soortgelijk toekomstbeeld waarin oorlogvoering op zee een oorlog van algoritmen wordt, waar de mens (net als in de lucht en op land) een steeds kleinere rol in zal spelen.
"In de hyperwar van de toekomst," zegt generaal b.d. Allen doelend op een oorlogsconcept dat hij beschreef in het toonaangevende blad Proceedings, "gaat het om enorme snelheden. Minder dan seconden en een grote rol van autonome systemen in de 'kill chain'. Zowel Rusland als China zetten enorm in op onbemande systemen, deep learning tijdens oorlogvoering, etc." China demonstreerde dat volgens Allen onlangs door 150 vliegende drones als zwerm en onafhankelijk te kunnen laten opereren.
"De modernisering van de NAVO is van vitaal belang. We zijn enorm uit balans door het gebrek aan kennis over technologische ontwikkelingen en toekomstige manieren van oorlogvoering." De Amerikaan benadrukt bovendien dat de rol van de Europese krijgsmachten belangrijk is. "Noord-Korea vraagt nu al veel van onze marine. Al onze aandacht gaat naar de Pacific." Europa moet dus zelf zijn broek op kunnen houden.
Na afloop van de lezingen volgde een debat met Tweede Kamerleden Raymond Knops (CDA) en Salima Belhaj (D66). Met het beamen van het grote belang van Defensie leken zij op één lijn met de sprekers te zitten. De grote kloof werd echter zichtbaar toen gevraagd werd of Nederland naar de twee procent zou gaan. Volgens de twee politici is dat op korte termijn niet mogelijk en op heel lange termijn misschien.
