Varen de laatste twee M-fregatten, Zr.Ms. Van Speijk en Zr.Ms. Van Amstel, binnenkort onder Griekse vlag? Het is misschien een vreemde gedachte, maar het is mogelijk. Er zijn nadelen, maar ook voordelen, denkt bijvoorbeeld schout-bij-nacht b.d. Coos Nanninga die zelf betrokken was bij de verkoop van de S-fregatten aan Griekenland.
Zr.Ms. Van Speijk. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Zie voor update onderaan.
Het is inmiddels tien jaar geleden dat een Nederlandse fregat werd overgedragen. Hr.Ms. Van Galen ging toen over naar Portugal. Dat waren echter andere tijden, tijden van bezuinigingen en tijden waarin de krijgsmacht vooral voor vredesoperaties werd ingezet.
We leven nu in een duidelijk andere tijd, maar met minder fregatten. Van bezuinigingen is nu geen sprake. Toch wordt gesproken over verkoop van schepen. Dat levert heel veel vragen op. Defensie en Damen, zij die het echt weten, willen er niet veel over zeggen. Toch kunnen we voorzichtig een paar vragen proberen te beantwoorden.
1. Hoe serieus is dit?
Heel serieus. Marineschepen.nl heeft de afgelopen dagen drie Nederlandse experts gesproken en drie hadden van de verkoopplannen van M-fregatten aan Griekenland gehoord nog voor het in de pers was verschenen. Dit zou een indicatie kunnen zijn dat het Nederlandse voorstel niet op de achterkant van een bierviltje was geschreven door een enkeling, maar dat er sprake is van een goed doordacht plan, waar meerdere mensen langere tijd mee bezig zijn geweest. Bekend is bovendien dat Damen al langer een voet tussen de deur probeert te krijgen in Griekenland. Damen, maar ook Defensie, is er alles aan gelegen om deze kans te grijpen en hier een goed plan te presenteren.
Een Griekse bron meldde Marineschepen.nl gisteren bovendien dat het Nederlandse voorstel “erg goed was” en de Griekse marine erg geïnteresseerd is.
Schets van de vervanging van het M-fregat (juni 2020). Veel van de getoonde wapensystemen zijn ter illustratie omdat er nog aanbestedingen lopen. (Beeld: DMO)
2. Wat is het aanbod?
Dat is eigenlijk niet bekend. Het enige dat zeker lijkt is dat over de twee huidige Nederlandse M-fregatten wordt gesproken, al zei Defensie eerder deze week dat ze niet “actief zijn aangeboden”.
Volgens Griekse media gaat het bovendien om een overname op zeer korte termijn. Er wordt gesproken over een periode van drie tot vijf maanden. En dat is wel begrijpelijk, gezien de situatie in de Egeïsche zee.
Defence-point.gr schrijft bovendien dat Damen niet alleen van plan is om schepen te verkopen aan Griekenland, maar ook de scheepswerf Hellenic Shipyards over te nemen. Deze werf, aan de westkant van Athene nabij Elefsina, is beter bekend als Skaramanga, en was tot 2010 in handen van ThyssenKrupp. De noodlijdende werf, waar o.a. Type 214 onderzeeboten van de Griekse marine zijn gebouwd, kwam voor 75,1% in handen van investeringsmaatschappij Abu Dhabi Mar. De rest bleef in handen van ThyssenKrupp.
Maar erg goed gaat het niet en in 2018 had de Griekse regering plannen om de verkoop van de scheepswerf te combineren met de aanschaf van nieuwe fregatten. Ook Damen was toen een van de belangstellenden. Daarna bleef het stil rond deze constructie.
Daarnaast zou de Hellenic Aerospace Industry betrokken zijn bij de verkoop, als we Defence-Point.gr moeten geloven. Dat zou te maken hebben met dat Griekenland mogelijk F-35 gevechtsvliegtuigen zou aanschaffen.
Met twee M-fregatten, een scheepswerf en een luchtvaartbedrijf, zijn we er nog niet. Griekenland wil uiteindelijk moderne fregatten. Dan komt het vervolg: nieuwbouw. Hier is nog steeds niet veel over bekend, maar lijkt het aannemelijk dat Nederland Griekenland de vervanger van de M-fregatten aan wil bieden.
Om de deal mogelijk te maken zou er ook een financiële regeling mogelijk zijn, zo meldt Defence-Point.gr.
Zr.Ms. Van Speijk met de geïntegreerde mast waar de Seastar en Gatekeeper in geplaatst zijn. De Seastar (rechthoekig vlak) is ook bekend onder de exportnaam Sea Watcher 100 en is een x-band radar. De radar is vooral bedoeld als zeebeeldradar. (Foto: Jaime Karremann/ Marineschepen.nl)
Silhouet van het M-fregat in 1987. Wat hier opvalt is dat achter het kanon en voor de brug een alternatieve lanceeropstelling is getekend, voor de NATO SeaSparrow raketten (alternatief B). Die alternatieve locatie is niet gebruikt, daar zou dus een RAM-lanceerinrichting geplaatst kunnen worden. Geen goedkoop systeem overigens. (Bron: Alle Hens januari 1987)
3. Kan Griekenland wel iets met die schepen?
Ja. De twee M-fregatten zijn weliswaar 25 en 23 jaar oud, maar ze zijn onlangs gemoderniseerd en zijn nog altijd een belangrijk onderdeel van de Nederlandse vloot.
Tijdens de laatste modernisering hebben de schepen o.a. de volgende update ontvangen:
• Thales Seastar, AESA-radar voor zeebeeld, detecteert ook kleine doelen zoals periscopen;
• Thales Gatekeeper, systeem met infrarood- en HD-camera’s;
• Elbit DCoMPASS electro-optisch (infrarood) camerasysteem voor observatie, classificatie en doelaanwijzing;
• LFAPS, actieve (laagfrequente) en passieve sonar voor het opsporen van onderzeeboten;
• nieuwe commandocentrale;
• aangepast helidek voor NH-90 helikopters;
• nieuw Integrated Platform Management System.
Afhankelijk van de Griekse wensen is er nog meer mogelijk. Een zwakker punt van de M-fregatten is de NATO SeaSparrow raket tegen luchtdoelen. Dit wapen is verouderd, maar kan vervangen worden door de veel nieuwere ESSM. De Mk 48 Mod 1 verticale lanceerinrichting naast de hangar is geschikt voor dit nieuwe wapen. Sterker, per cel kunnen er twee ESSM’s in, dus neemt ook het aantal wapens toe.
Betekent dat dat er nieuwe STIR-doelaanwijsradars nodig zijn omdat de ESSM veel verder reikt? Nee, niet per se. Een bron meldde dat de Nederlandse marine zelf ook overwogen heeft om ESSM aan te schaffen voor de M-fregatten. Tijdens een studie bleek dat de STIR’s kunnen blijven staan, dan gebruik je de uplink (sturen van data naar de missile tijdens de vlucht) niet.
Is er meer mogelijk? Ja, er zijn provisions for.
Mogelijkheden zijn bijvoorbeeld een RAM voor de brug en achter het kanon. Ook zijn nieuwe sensoren mogelijk. Al is het M-fregat al redelijk krap, volgens experts is er niet heel veel ruimte meer voor allerlei extra’s. Een nieuwe radar in de plaats van de oude LW-08 is qua gewicht waarschijnlijk wel mogelijk, want die radar is al zwaar.
Maar veel aanpassingen betekent ook langer tegen de kant. De vraag is of Griekenland daar nu behoefte aan heeft.
Lancering van een Nato Sea Sparrow, vanuit een Mk 48 Mod 1 VLS. In deze VLS passen dus ook de nieuwere ESSM. (Foto: Koninklijke Marine)
4. Wat vinden de Grieken er van?
Het verhaal gaat dat de Grieken geïnteresseerd zijn, maar dat is niet bevestigd. Hoewel in een Twitterpoll de FREMM’s de meeste stemmen kregen, kan wel gesteld worden dat de Griekse marine tevreden is met de S-fregatten. Marineschepen.nl heeft in het verleden met meerdere Griekse oud-bemanningsleden van die schepen gesproken en zij waren vol lof.
Als Nederland inderdaad de M-fregatten op korte termijn wil verkopen, is dat extra interessant voor de Grieken.
Maar er is meer. Verkopen van schepen is één, de schepen goed overdragen is iets anders. Griekenland en Nederland hebben daar ruime ervaring mee, beide landen deden dat 9 keer.
En dat is ze goed bevallen. Instandhouding is een belangrijk punt en daar heb je een goede partner voor nodig. Daar komt bij dat de filosofie achter de S- en M-fregatten, de onderhoudsschema’s, de methode van werken, grote overeenkomsten hebben. Ook zijn de Grieken bekend met de Vlissingse tak van Damen, daar zijn immers de meeste van hun S-fregatten gebouwd.
6. Wat heeft Nederland er aan?
De Nederlandse marine heeft niet zo heel veel voordeel van, dat denkt schout-bij-nacht b.d. Coos Nanninga. Nanninga was in het verleden Directeur Materieel Koninklijke Marine en was zelf betrokken bij de verkoop van S-fregatten aan Griekenland. “De marine heeft nu personeelstekort, dus dat is een klein voordeel. Maar verder niet. Het geld gaat normaalgesproken naar Domeinen.”
“Als Defensie verwacht dat ze die schepen over zeven of acht jaar niet kunnen verkopen, ja dan is dit een voordeel voor de overheid. Maar de marine moet het met twee fregatten minder doen en voor je nieuwe hebt ben je jaren verder. Dan moet je niet hebben dat tegen die tijd vragen worden gesteld, van ‘je had er vier, waarom moet je er nu ineens zes of acht?’”
Nanninga: “Het overdragen van die schepen is bovendien heel wat werk voor de marine. De Grieken hebben nu geen M-fregatten. Wie doet die opleiding? Dat kost vrij veel geld. Nou kun je zeggen dat die M-fregatten toch varen, dus die marine kan dat mooi doen. Maar dan kun je de schepen dus niet voor iets anders gebruiken. Het is wel zo dat de marine ontzettend omhoog zit met zijn personeel, en je hebt minder mensen nodig om op te leiden dan als je operationeel gaat varen.”
“Ik weet ook niet wat admiraal Kramer [commandant zeestrijdkrachten, JK] ervan vindt. Want dat is de operationele commandant en die is zijn slagkracht kwijt. De DMI, daarentegen, kan wel zeggen dat het goed uitkomt, want zij hebben extra capaciteit om te besteden onderhoud. En misschien kan er wat extra geld bij voor nieuwbouw, maar de Belgen zitten vast aan een gefixeerd maximum. Dus het is een vrij breed, complex probleem.”
Op operationeel vlak zou het verdwijnen van de onderzeebootbestrijdingsfregatten die de M-fregatten eigenlijk zijn, betekenen dat deze kwaliteit uit de Nederlandse vloot verdwijnt.
Toch is Nanninga positief over de plannen: “Het idee op zichzelf vind ik niet eens zo slecht. Als je weet dat de schepen er toch uit gaan kan je beter nu een goede deal maken met een NAVO-lidstaat.”
Voor de Nederlandse industrie betekent dit dat zij met een klant die zij al jaren hebben weer door kunnen gaan. Niet alleen Damen deed zaken met Griekenland, ook Thales heeft goede contacten met Athene. Als er nog nieuwe fregatten in de deal worden opgenomen, is het voordeel helemaal duidelijk. Over dat laatste zegt Nanninga: “M-fregatten en daarna nieuwbouw zou je in de onderhandeling kunnen meenemen natuurlijk. Industrieel-strategisch zou dat een goed plan zijn. En als Griekenland nu betaalt, heb je ook de eerste betalingen binnen om op de werven aan de gang te gaan met nieuwe schepen. Dus het idee op zichzelf vind ik best slim. Maar in mijn tijd was ik altijd uiterst wantrouwig om iets weg te geven, voordat ik zeker wist dat ik iets nieuws had.”
7. Wat betekent dit voor België?
De Belgisch-Nederlandse marinesamenwerking leunt de laatste jaren voor een belangrijk deel op het varen met schepen uit één klasse. België heeft twee fregatten (M-fregatten) en Nederland heeft twee M-fregatten. Opleidingen worden samen gedaan en de Belgische fregatten worden in Nederland onderhouden.
Verkoop van de Nederlandse fregatten heeft dus ook gevolgen voor België. Nanninga: "België zal natuurlijk willen dat Nederland garandeert dat de Belgische M-fregatten onderhouden kunnen worden in Den Helder na verkoop van Nederlandse fregatten. Maar als je dat alleen voor twee fregatten doet, wordt het onderhoud extra duur, wie gaat dat betalen?”
Behalve een uitdaging op het vlak van onderhoud, zal die er ook zijn op gebied van opleidingen, zoals hieronder in de comments ook wordt genoemd. Er zijn meerdere binationale opleidingen. Op technisch vlak, maar ook op operationeel gebied. Opleidingen moeten dan alleen voor de Belgische marine, in Nederland, in stand worden gehouden.
Samen met het verlies van de onderzeebootbestrijdingscapaciteit in de Nederlandse vloot (na 6 eerdere fregatten en 13 Orion marinepatrouillevliegtuigen) een behoorlijke aderlating. Is er geen oplossing? Misschien toch in de vorm van binationaal opereren en bemannen van de twee Belgische fregatten, zodat toch ook Nederlands personeel kennis behoudt. Een Belgisch-Nederlandse bemanning klinkt misschien vreemd, maar dat is al langer het plan voor de nieuwe fregatten. In februari 2019 zei vice-admiraal Kramer in de Alle Hens: "Zowel de nieuw te bouwen multifunctionele fregatten (MFF) als mijnenbestrijdingsvaartuigen (MBV) kunnen we samen met de Belgen binationaal bemannen."
(In dezelfde column lazen we ook dat er een intentieverklaring getekend was met Chili voor de verkoop van de schepen in de toekomst, maar dat is precies wat de naam zegt: een intentie. Chili heeft echter Australische fregatten gekocht en lijkt voor de toekomst op zoek te zijn naar nieuwbouw.)
8. Wat komt er allemaal bij kijken?
Verkopen doe je niet zomaar. Nanninga was er bij. “Ik was weken in Athene voor de onderhandelingen. Op zich ging het redelijk makkelijk omdat de toenmalige staatssecretaris van Defensie al in de Tweede Kamer een bedrag had genoemd. Dus dat was klaar. Maar daarna zaten er nog een hoop achterdeuren in, het was nog redelijk ingewikkeld.”
Straks moet ook de Tweede Kamer moet geïnformeerd worden. “Zeker omdat je toch je defensiecapaciteit gaat verminderen. Vind je dat acceptabel gezien de internationale positie? Er zijn natuurlijk mensen in de politiek, die vinden het al lang prachtig: ‘weg is weg’. Maar je moet toch als minister een goed verhaal houden dat je twee van de zes fregatten verkoopt. Het is niet zo moeilijk om er een goed verhaal van te maken, maar de Kamer moet dit wel weten.”
FREMM. De Belharra's zijn nog niet gebouwd, maar Frankrijk zou overwegen om tijdelijk FREMM's te lenen aan Griekenland. Dit is niet zeker, want andere berichten spreken dit verhaal weer tegen. Duidelijk is wel dat Frankrijk graag Griekenland als klant binnenhaalt. (Foto: Naval Group)
9. Wat zijn de kansen?
Frankrijk is, mede dankzij de politieke steun aan Griekenland, druk op Turkije, nog altijd favoriet. Zolang ze natuurlijk ook een korte termijn oplossing hebben. Het Nederlandse voorstel lijkt echter weldegelijk kans te maken.
De verwachting is dat vandaag de Griekse minister-president Mitsotakis tijdens een toespraak op de Thessaloniki International Fair, de grootste beurs in Griekenland, zal houden en dan ook de Griekse plannen zal onthullen.
Of dat ook echt gaat gebeuren, moeten we nog zien. Gisteren heeft de Griekse oppositie, de linkse voormalige regeringspartij Syriza, in het parlement gezegd dat een premier van een democratisch land defensieplannen niet op een beurs maar in het parlement hoort bekend te maken.
Mitsotakis tijdens zijn toespraak. Op de achtergrond een S-fregat. Rond minuut 10:49 begint hij over de fregatten, de toespraak is hier terug te zien.
Update: toespraak Griekse minister-president
De Griekse minister-president Kyriakos Mitsotakis heeft zaterdag tijdens de televisietoespraak in Thessaloniki, die rechtstreeks op televisie werd uitgezonden, zijn plannen toegelicht omtrent de versterking van de Griekse defensie. Mitsotakis kondigde de aanschaf van vier nieuwe fregatten, modernisering van de vier MEKO-fregatten van Duitse makelij en de koop achttien Franse gevechtsvliegtuigen van het type Rafale aan, plus de uitbreiding van de krijgsmacht met 15.000 militairen.
Betekent dit dat de optie voor tweedehands M-fregatten van de baan is? Nee, in zijn toespraak vermeldde Mitsotakis zei weinig nieuws en noemde geen nadere details. Bijvoorbeeld over een interimoplossing voor de fregatten, ook niet per wanneer die vier nieuwe schepen in dienst moeten komen. Hoewel er op het vlak van verwerving van defensiematerieel soms opmerkelijke dingen gebeuren, is het aannemelijk dat wat Mitsotakis gisteren publiek maakte, een tipje van de sluier is van plannen die deels ook met de geïnteresseerde landen zijn besproken. Dat Griekenland vier nieuwe fregatten wil aanschaffen is immers ook niet nieuw, dat was al bekend.
De kracht van het Nederlandse aanbod is natuurlijk dat Nederland opvolgers, familie, van de S-fregatten kan aanbieden op korte termijn. Dat zijn er echter maar twee. Wil Griekenland vier nieuwe fregatten op relatief korte termijn, dan is die mogelijkheid om opvolgers aan te bieden veel minder. Want de enige nieuwe schepen die snel gebouwd kunnen worden zijn Sigma's en waarschijnlijk pas later Omega's (omdat die nu ontworpen worden), voor de vervanger van de M-fregatten zal Griekenland minstens een jaar of zeven moeten wachten. En dan is het schip nog niet operationeel inzetbaar.
De Franse en Amerikaanse aanbiedingen zijn sneller beschikbaar, maar zijn heel andere schepen dan de Grieken nu hebben.
En hoe zit het met de modernisering van de Griekse MEKO-fregatten? Het is nog niet bekend welke Duitse werf meedoet in de strijd om Griekse fregatten, maar de partner van Damen in het Duitse MKS 180-fregattenproject is Blohm + Voss, de bouwer van MEKO-fregatten. Voor Damen, dat intensiever wil samenwerken met Duitse werven, biedt dat een extra kans.
