Maandagmiddag staat in de Tweede Kamer de op 15 maart de D-brief Vervanging Onderzeebootcapaciteit op het programma. Demissionair staatssecretaris Christophe van der Maat zal maandag de Tweede Kamer moeten overtuigen van de keuze. Dat is anders dan Van der Maat op 15 maart voor ogen had, toen hij zei te verwachten dat de Kamerleden tijdens de besloten briefing ook in één oogopslag zouden zien dat dit de beste keuze is.
Voor Van der Maat was het op 13 maart in het debat over onderzeeboten eenvoudig: niet vooruitlopen op een besluit in de ministerraad. (Beeld: Tweedekamer.nl)
Het kan soms raar lopen en dat zien we in dit onderzeebootproject helemaal. De Duitse werf tkMS is gediskwalificeerd, maar was in 2018 de werf waarmee de Nederlandse Defensietop het liefst het contract wilde tekenen. Pas op het laatste moment ketste een overeenkomst tussen Nederland en Duitsland voor het uitruilen van bouw van fregatten en onderzeeboten af. Dat gebeurde overigens achter de schermen en zonder dat de Franse, Spaanse en Zweedse werven op de hoogte waren van de geheime gesprekken.
In 2019 was het de beurt aan Saab-Damen -nog altijd midden in een aanbesteding. Aan het einde van dat jaar stonden bijna alle seinen op groen voor een rechtstreekse deal met Saab-Damen. Deze werven hadden destijds de voorkeur van de Onderzeedienst en de Tweede Kamer. In Zweden stond de champagne al klaar toen de laatste horde die het kabinet, in stilte, moest nemen te hoog bleek en toch werd besloten om met drie van de vier werven verder te gaan.
Nu staat de Franse werf Naval Group sinds afgelopen 15 maart op matchpoint, toen bekend werd dat het Franse ontwerp en de bijbehorende prijs voor de meeste punten in het gunningsmodel zorgden.
Hoewel onderzeebootexperts die Marineschepen.nl sprak zeer positief zijn over wat tot nu toe bekend is geworden over de Black Sword Barracuda, is de winst ook voor Naval Group nog niet binnen. In de eerste plaats dient er op 26 juni nog een kort geding naar aanleiding van het bezwaar van tkMS. Daarnaast is de Kamer na berichtgeving van de Telegraaf, Volkskrant en Marineschepen.nl kritischer tegenover demissionair staatssecretaris Van der Maat.
Gelijk speelveld
Van der Maat zei donderdag in een reactie dat er geen ongelijk speelveld was en dat de eisen niet versoepeld waren om de Fransen aan boord te houden, zoals de Volkskrant en Marineschepen.nl hadden geschreven. Volgens Van der Maat heeft de Auditdienst Rijk (ADR) wel toegang tot de Franse boeken, maar zit er ook "een Franse collega van de auditdienst bij".
In een schriftelijke toelichting van vrijdag schreef de demissionair staatssecretaris: "Dit heeft in overleg met de Franse overheid en de ADR geleid tot afspraken over de uitwerking van een concrete werkwijze voor de rechtstreekse toegang waarmee de ADR in staat wordt gesteld om de controletaken uit te oefenen." Wat de rol van de Franse auditdienst is, is niet duidelijk.
Het is niet zeker of de Kamer zich laat overtuigen door de woorden van Van der Maat. Mogelijk wordt het besluit van de Kamer uitgesteld. Vrijdag schreef de Volkskrant namelijk dat GroenLinks-PvdA overweegt mee te stemmen voor uitstel, ook de BBB en vooral de PVV zouden twijfelen of zij nu hun goedkeuring moeten geven.
Het vervelende van deze kwestie over de ADR, is dat het niet alleen gekoppeld is aan het idee van een gelijk speelveld, maar ook aan de vragen die gerezen zijn door de opvallend lage prijs van de Franse offerte. Door de ADR onbelemmerd onderzoek te laten doen, kan Van der Maat aantonen dat de Nederlandse auditdienst zelfstandig in de Franse boeken kan kijken en tegelijk de prijsopbouw controleren.
Defensie heeft echter eerder medegedeeld niet van plan te zijn zo'n onderzoek te laten doen.
Zo'n onderzoek is ook niet zomaar gedaan, maar er is nog een andere mogelijke route als het gaat om de onduidelijkheid rond de prijs. Die gaat gepaard met de vragen over de beste boot. In het gunningsmodel was dat namelijk een combinatie. Globaal gezegd kreeg een werf een score voor de boot en puntenaftrek voor de kosten. Maakt Defensie de puntenscores van het ontwerp van de aanbieders bekend, kan dat al duidelijk maken dat de score voor de prijs beperkt invloed heeft gehad op het eindresultaat als de Franse boot ook de meeste punten heeft gescoord.
Tomahawk
Bij een andere kwestie ligt het nog lastiger. Defensie weet nog niet zeker of er Tomahawk kruisvluchtwapens voor de nieuwe onderzeeboten geleverd worden. De Telegraaf beschreef de problematiek donderdag, de Amerikaanse ambassade bevestigde vrijdag tegenover de Volkskrant dat de VS de wapens nog niet had toegezegd aan Nederland.
Een bron zei tegen Marineschepen.nl dat Defensie al in 2020 bezig was met bevestiging te krijgen van de Amerikanen. Zij waren, zo zegt de bron, steeds heel stellig: laat eerst maar weten wie jullie boten gaan bouwen, dan pas praten we verder.
Dat de Amerikanen terughoudend reageren kan te maken hebben met dat zij de keuze van Nederland niet willen sturen.
De VS hebben in het verleden geen Tomahawks aan Duitsland, Frankrijk of Zweden geleverd voor integratie in hun onderzeeboten. Op basis daarvan valt weinig te zeggen. Zeker is wel dat de VS niet wil dat hun wapensystemen rechtstreeks communiceren met Franse software en systemen. Ook andersom vinden de Fransen dat onwenselijk, zo zeiden vertegenwoordigers van Naval Group tegen deze website tijdens een werfbezoek in 2023. Technisch is daar een oplossing voor in de vorm van een interface. Maar de vraag is nu of het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken groen licht zal geven.
In september gaat het fregat Zr.Ms. De Ruyter naar San Diego voor tests met de Tomahawk. Deze test levert belangrijke informatie op voor zowel de fregatten als de onderzeeboten (de twee Walrusklasse boten en de vervangers).
Hoewel de Groepscommandant Onderzeedienst op 15 maart zei dat Defensie zich niet blindstaart op één optie, is dit volgens Defensie het enige wapen dat voldoet aan de eisen. De Franse en Britse kruisvluchtwapens waren afgevallen. Twee verschillende wapensystemen in één marine is om tal van interne en internationale redenen nauwelijks haalbaar.
Het debat heeft maandag plaats en duurt van 13:00 tot 18:00 uur.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
