In 2021 zou een Belgisch-Nederlands eskader van vijf marineschepen naar de Oost gaan. Die reis gaat niet door, dat heeft de marine besloten. Reden: door het coronavirus is het ondoenlijk om een geslaagde vlagvertoonreis te maken van drie maanden. Er komt wel een alternatieve reis en een Nederlands fregat zal zich mogelijk toch in Aziatische wateren laten zien. Een interview met eskadercommandant, commandeur Ad van de Sande.
Nederlandse, Duitse en Poolse marineschepen in koude wateren in 2017. De bedoeling was voor 2021 dat het eskader naar tropischer oorden zou gaan, maar een beeld als dit is een mogelijkheid voor de alternatieve winterreis. (Foto: Defensie)
Fairwinds 2021 moest Nederlandse en Belgische marineschepen eindelijk weer naar het Verre Oosten brengen, zoals Marineschepen.nl vorig jaar berichtte. Vijf schepen zouden in januari het koude Nederland verruilen voor de Oost. Exotische havens, grote recepties in tropenwit op het helidek, presentaties van het Nederlandse bedrijfsleven, oefeningen met grotere en kleinere marines, Nederlandse en Belgische vlaggen in de kijker in een gebied waar het nodige aan de hand is. En dat 21 jaar na de laatste echte eskaderreis.
Het gaat niet door, verpest door corona.
Afgelopen dinsdag werd het besluit genomen door de Admiraliteitsraad, gistermiddag gingen de Commandant Zeestrijdkrachten vice-admiraal Rob Kramer en commandeur Van de Sande langs Zr.Ms. Karel Doorman, Zr.Ms. De Zeven Provinciën, Zr.Ms. Rotterdam en Zr.Ms. Van Speijk. Behalve deze schepen zou ook het Belgische M-fregat BNS Leopold naar de Oost gaan.
Marineschepen.nl sprak per telefoon met commandeur Van de Sande, Commander Netherlands Maritime Force (NLMARFOR) en dus verantwoordelijk voor de operationele staf van de marine en voor het opwerken van marine-eenheden.
Eskadercommandant, commandeur Ad van de Sande, op archiefbeeld. (Foto: Defensie)
Treurig
"Het was een reis die we al lang willen maken", zegt Van de Sande. "Join the navy, see the world, staat op een bord als je de haven binnenkomt. Dat konden we met deze reis waarmaken. Admiraal Kramer had al eerder gezegd dat we graag East of Suez wilden zijn om te oefenen, maar het moest ook een aantrekkelijke reis zijn voor onze mensen."
"Maar de ontwikkelingen maken dat we het niet veilig achten voor de bemanningen om er heen te gaan. Zeker niet nu we het virus deze zomer weer zien oplaaien. Het is iets waar we behoorlijk treurig om zijn. We zijn de schepen af geweest om het uit te leggen en zonder uitzondering is iedereen teleurgesteld, maar er is natuurlijk ook begrip. Iedereen weet wat we moeten doen om risico op besmettingen te mitigeren tijdens een korte reis op de Noordzee, dus dan weet je ook dat het een stuk lastiger wordt als je dat in de Oost moet doen."
"Wat meespeelt is dat het een trainings- en opleidingsreis was, met vlagvertoon. Het is geen operationele inzet. Natuurlijk, als we er heen gaan, geven we een operationeel signaal af dat we in dat gebied zijn. Maar het is geen noodzakelijke reis."
Doorslaggevend was natuurlijk de onzekerheid rond havenbezoeken. Van de Sande: "Een belangrijk doel van de reis is ook het gemotiveerd houden van personeel. Als je dan drie maanden naar de Oost gaat en je komt terug en je kon nergens de wal op, dan heb je niet je doel bereikt."
Prachtig programma
De teleurstelling is helemaal te begrijpen als we het programma van havenbezoeken horen. Van de Sande: "Egypte (Alexandrië), Israël (Eilat), Jordanië (Akaba), India, Sri Lanka, Indonesië (Jakarta), Singapore en Maleisië. Het was echt een heel mooi programma, waar al veel werk in was gaan zitten. Ook hadden we contact met Buitenlandse Zaken om te bespreken wat we met die reis voor hen konden betekenen in de havens, zodat we ondersteuning konden bieden aan de diplomatie. Dat was een belangrijk onderdeel geweest van de reis."
"Met onze Defensie-attachés ter plaatse hebben we ook steeds nauw overleg gehad, zij zagen ons graag komen, maar ook zij zien dat het risico nu te groot is om die kant op te gaan."
Fairwind 2000. (Foto: Nicky Willaerts)
Fairwind-reizen
Vanaf de jaren '70 tot en met het jaar 2000 ondernam het Nederlandse eskader bestaande uit meerdere fregatten en een bevoorrader, deel aan verre reizen. De Nederlandse schepen kwamen in China, Australië, Japan en een enkele keer in Brazilië. Het leverde geweldige verhalen op en de Nederlandse defensie-industrie lifte mee met de vele reizen. De reizen hadden echter plaats in een tijd dat de marine nog vele, zelfs tot 24, fregatten had. De bezuinigingen eisten vanaf de jaren '90 hun tol. Na 2000 was de marine enerzijds een stuk kleiner en anderzijds erg actief met langdurige inzetten in Europese wateren, de Perzische Golf en Golf van Aden. De laatste verre eskaderreis was Fairwind 2000. Lees hier meer over de Fairwind-reizen
Ook niet in 2022 of 2023
De Oostreis is niet verplaatst naar 2022. "Daar hebben we wel naar gekeken", zegt Van de Sande. "Maar voor dat jaar zijn er al plannen en commitments. We zien dan geen gelegenheid om zoveel schepen bij elkaar te krijgen. Het jaar daarna is ook niet veelbelovend en we willen niet nu al verwachtingen gaan scheppen die we dan niet kunnen nakomen. Maar het blijft een doelstelling, we gaan nog een keer goed kijken wanneer we het alsnog kunnen doen."
Sinds deze week is 'In het diepste geheim' weer via de webshop leverbaar (7e druk).
Eskader blijft niet thuis: alternatieve reis
Schepen moeten varen en dat gaan ze ook doen. Het plan blijft om het eskader van januari tot en met april er op uit te sturen, de data blijven ongewijzigd in verband met de volle planning voor de rest van het jaar. De reis zal dichter bij en flexibeler zijn. "Mijn staf, de Maritime Battle Staff, werkt aan een alternatieve reis. Een reis in de Noordzee, Atlantische Oceaan, Middellandse Zee", licht Van de Sande toe.
"Dan zit je ook met corona, maar hier in de buurt heb je veel meer flexibiliteit. We gaan kijken wat we kunnen doen om goed te kunnen oefenen. Misschien kunnen we aansluiten bij een NAVO-taakgroep of als er een oefening is dat we kunnen inklikken en meedoen. Dat gaan we onderzoeken."
"Maar we willen toch ook een aantrekkelijke reis maken met havenbezoeken", zegt Van de Sande. Hoe dat programma er uit komt te zien is voorlopig niet bekend. "Ik wil plannen met zoveel mogelijk flexibiliteit en in zo laat mogelijke fase het plan kunnen wijzigen. Misschien dat we onderweg zelfs het plan wijzigen als er een indicatie is dat bepaalde havens niet kunnen. Het kan ook zo zijn dat als we voor een haven liggen dat het toch niet doorgaat vanwege corona. Het is leven met onzekerheid, dat is wat we het afgelopen half jaar allemaal gedaan hebben."
"De kans is aanwezig, en dat hebben we de mensen ook op de schepen verteld, dat we geen mogelijkheid hebben voor buitenlandse havens, dus dan zullen we een aantal keren Den Helder aan moeten doen."
Maar niet alleen het bezoeken van havens maakt een reis aantrekkelijk. Van de Sande: "Interessante oefeningen met andere landen, zorgen daar al voor. En ik denk dat het sowieso aantrekkelijk is om langer met het eskader weg te zijn. Meerdere schepen samen, de Doorman mee als bevoorrader. Samen, op elkaar aangewezen. De logistieke uitdagingen die er bij komen kijken."
Op de vraag of een reis naar de Barentszzee ook voor een aantrekkelijke reis kan zorgen, moet Van de Sande lachen. "Ik kreeg terug van de bemanningen dat ze graag naar warme oorden willen. Maar er staat nog niets vast."
Een voorbehoud moet nog gemaakt worden: de Belgische deelname van BNS Leopold is voor de alternatieve reis nog niet bevestigd. De Belgische marine moet hier nog een besluit over nemen.
Vliegkampschip HMS Queen Elizabeth. (Foto: Royal Navy)
Misschien toch een fregat naar de Oost
2021 zou helemaal bijzonder worden met niet een maar twee reizen naar de Oost. De Nederlandse vlagvertoonreis zou gevolgd worden door de Britse meer operationele inzet nog verder naar het oosten onder leiding van het vliegkampschip HMS Queen Elizabeth. Volgens Britse media zou HMS Queen Elizabeth, samen met o.a. vier Britse fregatten, een tanker en een nucleaire onderzeeboot, de Zuid-Chinese Zee moeten doorkruisen en oefenen met de Japanse en Amerikaanse marines als signaal naar China. De VS ziet bondgenoten graag in deze zee, waar China steeds meer invloed weet te krijgen en door het creëren van nieuwe eilanden stukken zee zich toe kan eigenen.
Aan die reis, later in het voorjaar van 2021, zou een Nederlands fregat worden toegevoegd. Dit zijn plannen die koning Willem-Alexander reeds in 2018 had onthuld. En die plannen zijn er nog steeds, zegt Van de Sande: "We gaan volgend jaar een schip meesturen met de Carrier Strike Group van de Britten. Maar dat is toch een andere reis: niet voor opleiding, training en motivatie, maar meer een soort inzet. Het is een high readiness force die op pad gaat. We houden er daarom echt rekening mee dat we dan geen havens aan doen. Je kan die deployment meer vergelijken met een SNMG, een NAVO-inzet."
Overigens is ook de Britse inzet niet zeker. Het Britse ministerie van Defensie zegt nog geen definitief besluit te hebben genomen. COVID-19 speelt ongetwijfeld een rol, maar ook de toenemende spanningen tussen China en Groot-Brittannië. De Chinese ambassadeur in Londen waarschuwde de Britten over het "vormen van een bende met de VS in de Zuid-Chinese zee".
