De Koninklijke Marine en de Kustwacht hebben afgelopen week vijf Russische marineschepen op de Noordzee begeleid. Dat meldde Defensie gisteren. Het ging onder andere om spionageschip Yantar en het nieuwste fregat van de Admiral Gorshkovklasse.
De Admiral Golovko in de Noordzee vanuit de lucht. Dit schip is het derde schip van de Admiral Gorshkovklasse. (Foto: Defensie)
Defensie heeft sinds vorig jaar zomer de formele taak gekregen om marineschepen in de Noordzee die afkomstig zijn uit landen die geen lid zijn van de NAVO te begeleiden. In een maand tijd begeleidden Nederlandse eenheden vijf keer verschillende Russische schepen in de Nederlandse Exclusieve Economische Zone (EEZ). Enerzijds houdt Nederland de Russen op de Noordzee beter in de gaten, maar het is ook weer extra werk voor de beperkte middelen van de marine en kustwacht.
Van fregat tot onderzoeksschip
Russische schepen varen door de Nederlandse EEZ op weg naar hun bestemming in bijvoorbeeld de Middellandse Zee of op weg naar huis. Dat is uiteraard toegestaan, de EEZ valt onder internationale wateren en ieder schip mag er varen. Toch worden Russische marineschepen al geruime tijd begeleid door NAVO-schepen. Enerzijds om inlichtingen te vergaren, maar ook om de aanwezigheid van de NAVO-schepen te tonen. De laatste tijd is daar nog iets bijgekomen. Zoals bekend verdenken NAVO-landen Rusland van voorbereiding op sabotage van kritieke infrastructuur in onder andere de Noordzee en Oostzee. Daarom zijn niet alleen Russische fregatten interessant, maar juist spionageschepen van het mysterieuze Russische directoraat van diepzeeonderzoek zoals de Yantar en zelfs visserijschepen.
De marine, en kustwacht, begeleidden in een maand de volgende Russische schepen (bron: Defensie.nl, correcties en aanvullingen Marineschepen.nl):
8 en 9 november
Onderzoeksschip Yantar
Visserijonderzoeksschip Atlantida
Bevoorradingsschip Vyazma (Kaliningradneftklasse)
Fregat Admiral Golovko (Admiral Gorshkovklasse)
6 november
Onderzoeksschip Akademik Fedorov
25 oktober
Onderzoeksschip Akademik Ioffe
20 oktober
Korvet Soobrazitelny (Steregushchiyklasse)
8 oktober
Korvet Soobrazitelny (Steregushchiyklasse)
Olietanker General Skobelev
Olietanker General Skobelev. (Foto: Defensie)
Verdachte tanker
De groep bevat enkele interessante schepen. Zr.Ms. De Ruyter begeleidde in oktober de Soobrazitelny, die overigens zelf de General Skobelev begeleidde. En dat laatste is opvallend, want de General Skobelev is eigenlijk een gewoon koopvaardijschip. Dit schip viel in april van dit jaar bij het grote publiek voor het eerst op toen het ook door een Russisch marineschip vanuit de Oostzee richting de Middellandse Zee werd begeleid en ter hoogte van het Italiaanse eiland Sicilië de AIS uitzette. Waarschijnlijk voer het schip naar de Russische marinehaven in Tartus, Syrië.
De Soobrazitelny. Zusterschip Steregushchiy was in het verleden eens te gast op de Marinedagen in Den Helder. (Foto: Defensie)
De Soobrazitelny koerste twaalf dagen later in ieder geval weer door de EEZ en moest weer begeleid worden. Dit keer gebeurde dat door Zr.Ms. Johan de Witt.
Onderzoek bij de Azoren
Een andere gast was onderzoeksschip Akademik Ioffe. Het is niet bekend wat de Ioffe in de Nederlandse EEZ heeft gedaan, mogelijk was het alleen een passage. Het schip zou namelijk op weg zijn naar Brazilië. Ten noordoorsten van de Azoren deed het schip in ieder geval onderzoek. Het werd gevolgd door korvet NRP António Enes (João Coutinhoklasse) en patrouilleschip NRP Figueira da Foz (Viana do Casteloklasse), ook werd het in de gaten gehouden door een Portugees maritiem patrouillevliegtuig, type P-3C Orion. Op foto's van deze voormalige Nederlandse Orion is te zien dat de Ioffe een kabel achter zich aan sleept met naar alle waarschijnlijkheid een sonar. Dat deed het schip ter hoogte van de Kings Trough, een trog met een diepte van 4,5 kilometer maar ook met hoge onderzeese bergen.
Akademik Ioffe in de Atlantische Oceaan, gefotografeerd vanuit een Orion. (Foto: Portugese Defensie)
Het gebied rond de Azoren was ook in de Koude Oorlog een geliefd punt van Russische onderzoeksschepen. Zo publiceerde de Marine Inlichtingendienst (MARID) op 8 oktober 1980 in een inlichtingenrapport een Engelstalige tekst, vermoedelijk afkomstig van een buitenlandse dienst over de activiteiten van de onderzoeksschepen, en dan met name bij de Azoren. "Er kan weinig twijfel over bestaan dat de Sovjet-onderzoeken in dit gebied in het belang zijn van hun onderzeeboten, met name omdat veel van de onderzoeksgebieden prominente zeebodemkenmerken omvatten (zoals de Grosse Meteor Bank, de Atlantis Seanmount en delen van de Mid-Atlantische Rug) die, naast dat ze potentieel gevaarlijk zijn voor diepduikende onderzeeboten, veel kenmerken hebben die ideaal zijn voor nauwkeurige navigatie op de bodemcontour."
Satellietnavigatie was in die tijd nog uiterst beperkt beschikbaar, bovendien is er onder water geen ontvangst van dat signaal. Tegenwoordig is satellietnavigatie niet altijd meer beschikbaar doordat het zoveel wordt verstoord. Rusland zelf heeft al langer geleden maatregelen getroffen om minder afhankelijk te zijn van satellietnavigatie. Een alternatief is bodemcontournavigatie. Dat is een methode die ook in de Koude Oorlog werd toegepast door Sovjetonderzeeboten. Dan wordt onder water gezocht naar een herkenningspunt op de kaart, veelal een berg, die aan de hand van de dieptes herkend kan worden. Nauwkeurige informatie over de exacte dieptes zijn dan van groot belang.
De nieuwe Russische poolbasis in Antarctica. (Foto: Ministerie van Natuurlijke Hulpbronnen)
Spullen naar de Zuidpool
De Akademik Fedorov is een ijsbreker en onderzoeksschip van het Russische Arctisch en Antarctisch onderzoeksinstituut. Het schip voer vanuit Moermansk via de Noordzee naar het bevriende Zuid-Afrika en zal het ijsstation Vostok bevoorraden. Die poolbasis ver landinwaarts, vlakbij het magnetische zuiden en het koudste punt op aarde. Gemiddeld is het er in de winter -66 graden Celsius, met -89,2 als (wereld)record. Dat weerhoudt Rusland er niet van om er onderzoek te doen. Sterker, in afgelopen jaren is er een volledig nieuw onderzoekstation gebouwd. In februari werd dit nieuwe station geopend. Wetenschappers doen vanuit Vostok onderzoek naar onder andere veranderingen in het aardmagnetisch veld en onderzoek doen om klimaatverandering beter te begrijpen.
De Fedorov voer vaker heen en weer tussen Moermansk en de Zuidpool en zal dus ongetwijfeld vaker begeleid worden op de Noordzee.
Infraroodbeeld van de Yantar in de Noordzee afgelopen week. (Foto: Defensie)
Yantar
Ook de Yantar doet onderzoek, maar valt wel onder het directoraat voor diepzeeonderzoek ofwel GUGI. Diepzeeonderzoek klinkt dan wel heel vriendelijk, maar valt onder het Russische Ministerie van Defensie. De Yantar is dan ook het bekendste spionageschip dat onder Russische vlag vaart.
Een passage van de Yantar door de Noordzee is op zich niet vreemd, al komt het niet vaak voor. Het schip wordt vaker in diepere wateren gezien, het heeft dan ook mini-onderzeeboten die erg diep kunnen duiken. Zo werd de Yantar, begeleid door de Noorse kustwacht, begin november gespot in de Noorse EEZ, ter hoogte van Tromsø, in het hoge noorden. De Yantar heeft als haven de GUGI-basis Olenya Guba bij Moermansk, dus die route is niet vreemd, maar het schip lag er enkele dagen vrijwel stil. Mogelijk had dat te maken met lanceeroefeningen door NAVO-marineschepen in dat zeegebied in die periode. Misschien voor onderzoek, maar omdat het schip middels AIS de eigen positie bekendmaakte, is het ook mogelijk dat het er was om zaken te verstoren.
De Yantar voer langs de Noorse kust verder naar het zuiden. Het schip vertraagde bij diverse pijpleidingen. Nadat de Yantar op 7 november het zuiden van Noorwegen was gepasseerd, was er geen AIS-signaal (zoals vaker bij Russische schepen) en werd het online op 9 november weer zichtbaar in het Engelse Kanaal. In de tussentijd voer het schip door de Noordzee en werd het in ieder geval gefotografeerd door een Nederlands kustwachtvliegtuig.
De Britten stuurden Type 23 fregat HMS Iron Duke met Tideklasse tanker RFA Tideforce ter escorte. Inmiddels is de Yantar met tanker Vyazma gespot ten zuiden van Ierland.
De Atlantida in de Noordzee afgelopen week. (Foto: Defensie)
Golovko en visserijonderzoeksschip
De Yantar legde de reis deels samen af met het fregat Admiral Golovko (Admiral Gorshkovklasse). Dat schip werd een jaar geleden in dienst gesteld en is ontworpen om de hypersone raket Zircon te kunnen lanceren. Het is niet bekend of de Golovko deze wapens ook daadwerkelijk bij zich heeft. De Golovko oefende kort na vertrek in de Barentszzee, waarbij naar verluidt een oefenraket vanaf een Bal-kustbatterij zou zijn gelanceerd richting de Golovko. Het schip heeft in het Kanaal volgens Russische media ook wat oefeningen gedaan. Die waren beperkt, aangezien de Golovko op dat moment het enige Russische oorlogsschip was in die regio.
Tegelijkertijd met de Yantar en de Golovko voer ook de Atlantida door het Kanaal. Dit is een visserijonderzoeksschip dat in het kader van de Russische Grote Afrika-expeditie onderzoek doet naar biologische bronnen rond Afrika. Zusterschip Atlantniro was al eerder vertrokken en gaat bijvoorbeeld bij Guinee de biomassa van vissoorten die dichtbij de zeebodem leven, zoals kabeljauw, schol en tong, onderzoeken. Dit kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld veevoer, kunstmest of bio-energie. Hoewel een dergelijk onderzoek ver weg staat van militaire doeleinden, worden deze twee schepen vaker door westerse marines gevolgd. Mogelijk omdat zij middelen hebben voor onderzoek op de zeebodem en Rusland interesse heeft in de kritische onderzeese infrastructuur.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
