De huidige vloot marineschepen is de oudste sinds het begin van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815. De gemiddelde leeftijd van de Nederlandse marineschepen is momenteel 22 jaar. Op personeelsgebied valt op dat het aandeel vrouwen binnen het Commando Zeestrijdkrachten is toegenomen naar 12 procent, eveneens een record.
Torpedoboot Empong was van 1888 tot en met 1919 in dienst. (Foto: Koninklijke Marine/ NIMH)
Marineschepen.nl heeft de pagina Marine in Cijfers geactualiseerd en uitgebreid, de eerste grondige update sinds enkele jaren. Behalve vele kleine correcties, is er nieuwe informatie toegevoegd en dan met name op gebied historische data over marinepersoneel en materieel. Op materieelsgebied is informatie toegevoegd van voor 1945.
Oud
Het is geen verrassing dat Nederland over het minste aantal marineschepen beschikt sinds 1815, immers tijdens een groot deel van die periode was de marine ook in de Oost actief. Verder was al bekend dat de huidige vloot op leeftijd is. Nu blijkt ook dat de Nederlandse vloot vergeleken met die in de 19e eeuw (loodsvaartuigen, betonningsvaartuigen, havenvaartuigen, sleepboten, niet meegerekend) en eerste helft van de 20e eeuw (tijdens de oorlog gevordede schepen niet meegerekend) ouder is.
Het totaal aantal schepen sinds 1815 tot en met 2024, exclusief gevorderde koopvaardijschepen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1942, had de marine 203 schepen. Sinds 2000 heeft de marine minder schepen dan ooit en dat record wordt sindsdien met grote regelmaat verbroken. (Bronnen: zie onderaan Marine in Cijfers)
De gemiddelde leeftijd van de marineschepen sinds 1815 tot en met 2024, exclusief gevorderde schepen. Er zijn drie pieken zichtbaar: 1904-1905, 1982 en 2024. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog en tijdens de oorlog ontving de marine veel schepen, oudere schepen werden uit dienst gesteld en daardoor daalde de gemiddelde leeftijd snel. (Bronnen: zie onderaan Marine in Cijfers)
Dat betekent niet dat de staat van de huidige schepen automatisch slechter is dan die in de 19e eeuw. De huidige marineschepen zijn van staal en kunnen veel beter worden onderhouden dankzij moderne technieken, materialen en onderhoudsfilosofie. Ze kunnen daardoor langer blijven varen, maar de techniek en de dreiging verandert veel sneller dan 200 jaar geleden. En ook in de 19e eeuw bleven sommige schepen lang in dienst, zoals het fregat Zr.Ms. Maria Reigersbergen of het linieschip Zr.Ms. De Zeeuw (beide 34 jaar). En volgens een opstapper zag de Maria Reigersbergen er voor de wereldreis van 1824 prima uit, het fregat was toen 16 jaar in dienst.
Maar in 1905, toen de vloot gemiddeld 19 jaar oud was en tijdens de volgende piek in 1982 (gemiddeld 20 jaar oud), werden er aan de lopende band marineschepen gebouwd. Van torpedoboten tot pantserschepen, en van S-fregatten tot Walrusklasse onderzeeboten. Nu wordt na jaren stilte op de werf één schip gebouwd (bevoorradingsschip Den Helder) en binnenkort start de bouw van mijnenbestrijdingsvaartuigen. De ouderdom van de vloot neemt dus nog jaren toe, tot in ieder geval in 2024 de gemiddelde leeftijd van de vloot 25 jaar is.
25 jaar is ook precies de maximale levensduur van marineschepen waar jarenlang mee werd gerekend, inmiddels gaat men uit van 30 jaar. Veel van de huidige schepen zijn echter ouder: in 2023 zal de helft van de vloot 25 jaar of langer in dienst zijn.
Vanaf 2024 wordt de vloot vervangen en wordt in relatief korte tijd 23 nieuwe marineschepen verwacht (de vloot bestaat momenteel uit 28 schepen).
De rode lijn is het aantal militairen dat daadwerkelijk in dienst was bij de marine en bij CZSK (na 2005). De blauwe lijn toont het maximale aantal bemanningsleden, dus bij een 100% vulling van alle schepen. Het gat dat tussen 2005 en 2009 zichtbaar is, is omdat er geen openbare informatie beschikbaar is.
Minder personeel, meer vrouwen
Een andere trend is dat het Commando Zeestrijdkrachten (CZSK) jaarlijks minder militair personeel heeft. Na het einde van de Koude Oorlog nam het aantal marinemilitairen af van 17.000 in 1990 naar 12.000 in 2005. Door de reorganisatie van 2005 zijn de aantallen niet goed meer te vergelijken, maar de dalende trend is wel doorgezet: CZSK heeft van 2009 t/m heden alleen maar minder militairen in dienst: van 8600 toen naar ruim 7400 op 1 januari van dit jaar, dat blijkt uit de Personeelsrapportage 2020 Defensie die in mei werd gepubliceerd.
De oranje lijn geeft het absolute aantal vrouwen weer in de periode 2009 - 2021. De blauwe lijn het percentage vrouwen van alle militairen bij CZSK. De oranje lijn laat zien dat het aantal vrouwen binnen CZSK weer herstelt. Het percentage wordt echter groter doordat er vooral minder mannen bij de marine werken.
Opvallend is wel dat het aantal vrouwelijke militairen bij CZSK is toegenomen. Dat aantal was gedaald, maar sinds 2019 neemt dat aantal weer toe. Op 1 januari 2009 waren er 887 vrouwen als militair werkzaam bij CZSK, begin dit jaar 878. Omdat het aantal mannen wel is blijven dalen, neemt het aandeel vrouwen dus toe: dik 10 procent in 2009, een kleine 12 procent nu. Dat is een kleine toename, maar een belangrijke want jarenlang bleef het percentage rond de 10 procent en naderde nooit de 12.
De licht stijgende lijn is sinds de jaren tachtig, toen vrouwen voor het eerst konden gaan varen, zichtbaar. In 1990 was een kleine 6 procent vrouw en in 2001 ruim 9 procent. De marine-organisatie was toen veel groter, dus er werkten toen in absolute zin wel meer vrouwen bij de zeemacht: ruim 1100.
Het is hopen voor de marine dat de huidige aantallen geen tijdelijke opleving zijn, maar dat meer vrouwen én mannen bij de marine gaan en blijven, en dat er ook geld komt om hen allemaal te betalen. Met de komst van 23 nieuwe schepen is immers voldoende personeel nodig om deze in gebruik te nemen, en daar ontbreekt het momenteel aan.
