Tijdens een Technische Briefing die vorige week woensdag door Defensie werd gegeven in de Tweede Kamer, werd meer duidelijk over de plannen rond nieuwe schepen voor de marine. Het meest opvallende nieuws was een van de mogelijke ontwerpen van de Amfibische Transportschepen: schepen met een doorlopend vliegdek voor drones en helikopters. Defensie ging verder ook in op de plannen rond de vervangers van de Luchtverdedigings- en Commandofregatten (LCF'en) en de bewapening van de nieuwe schepen (zie dit artikel).
Een mogelijk ontwerp van het ATS. De marine wil zes van deze schepen, ter vervanging van zes andere schepen. Het project stond eerder bekend onder de naam LPX. (Beeld: Defensie)
Vooropgesteld: de materieelsorganisatie van Defensie, COMMIT, onderzoekt meerdere conceptontwerpen voor de Amfibische Transportschepen. Er wordt ook gekeken naar een traditioneel ontwerp, dat een helikopterdek kent als op de huidige schepen. Maar er is een conceptontwerp, en vast niet geheel toevallig is juist dat ontwerp getoond in de Tweede Kamer, dat een doorlopend vliegdek heeft.
De Technische Briefing had plaats naar aanleiding van de A-brieven die begin maart naar de Tweede Kamer waren gestuurd. Een van de A-brieven betrof dus de A-brief van de Amfibische Transportschepen. Deze schepen moeten de vier patrouilleschepen van de Hollandklasse en de landing platform docksZr.Ms. Rotterdam en Zr.Ms. Johan de Witt vervangen.
De slide waarop het ATS werd getoond en via de live-stream van de Tweede Kamer. (Beeld: Tweede Kamer/ Defensie)
Flat-top
Het concept dat in de Suze Groenewegzaal van de Tweede Kamer aan de drie aanwezige Kamerleden van NSC, PVV en GroenLinks-PvdA werd getoond, heeft een vliegdek met vier spots. Op de achterste twee staan NH90-helikopters en op de voorste twee lijken drones te staan. Er is tijdens de briefing niets gezegd over afmetingen, maar het personeelsblad van de materieelsorganisatie COMMIT (Materieelgezien), sprak vorige maand over schepen van 150 meter met 60 tot 70 bemanningsleden.
Het zou dus zomaar kunnen dat de marine over een jaar of tien Amfibische Transportschepen heeft, die in ieder geval qua uiterlijk door kunnen gaan als helikoptercarrier of dronecarrier. Beide aanduidingen zijn niet door Defensie in de Technische Briefing gebruikt, maar het getoonde concept past zo tussen de Franse Mistralklasse Landing Helicopter Dock (LHD) van 199 meter en de nieuwe Portugese multifunctionele dronecarrier van 107 meter.
Nu zijn er steeds meer landen die toch de stap wagen naar een schip met groot vliegdek. Dat heeft alles te maken met vliegende drones. Natuurlijk is Turkije een van de eerste landen die een dronecarrier in de vaart heeft (vooral dankzij het afbestellen van F-35's door de VS). Er zijn echter ook kleinere marines, zoals die van Algerije en Qatar die compacte amfibische transportschepen combineren met een lang vliegdek. En Damen gaat voor Portugal een multifunctionele dronecarrier bouwen. Daarnaast was er in een vroeg stadium van het ontwerpen van de huidige Zr.Ms. Karel Doorman, ook een versie met doorlopend vliegdek. Dat ontwerp werd uiteindelijk niet gekozen, maar ook toen gingen er stemmen op om meer ruimte te bieden aan maritieme vliegoperaties.
Een doorlopend vliegdek voor de Amfibische Transportschepen past dus in die lijn, bovendien sluit dat aan op de grotere rol die de Defensienota 2022 ziet voor onbemande systemen in amfibische operaties. Het gaat nu echter niet om één schip met veel ruimte voor vliegende eenheden, maar om zes.
Meer ruimte
Het grote vliegdek is er niet voor niets. Hoofd afdeling Maritiem Optreden van de Directie Plannen, kapitein ter zee George Pastoor, lichtte dat toe in de Tweede Kamer: "Op dit ontwerp ziet u een heel groot dek. Dat heeft namelijk veel voordelen. Voorheen had je één groot helikopterdek, maar was er niks voorzien voor onbemande systemen. En ik weet dat, als voormalig hoofd van de Operationele Dienst van een amfibisch schip, je altijd loopt te battelen op dat helikopterdek: gaan we een onbemand systeem lanceren of een helikopter? Dat kost altijd tijd en dat is minder operationeel flexibel. Als je dus een lang dek hebt, ja, dan heb je dus ook ruimte om bijvoorbeeld onbemande systemen makkelijk af te vliegen. Dan hoef je niet dat helikopterdek anders in te richten."
De grote ruimte is er niet alleen voor helikopters en drones. Pastoor: "Je kunt ook goederen in containers meenemen, je kunt missilesystemen meenemen en medische faciliteiten. Dus het biedt heel veel voordelen om een groot dek te hebben."
Ondanks de voordelen, is COMMIT er dus nog niet uit, benadrukt Pastoor. "Dit is één voorbeeld, maar kijken nadrukkelijk ook nog naar het traditioneel onderwerp." Een ander ontwerp, waarvan niet zeker is of Defensie dat ook daadwerkelijk overweegt, is de nieuwe Enforcer van Damen. Dat ontwerp werd vorig jaar gepresenteerd.
Drones hebben de toekomst
Zes schepen met zulke grote helikopterdekken. Defensie heeft bij lange na niet genoeg helikopters voor deze schepen.
Een groot dek zoals in dit conceptontwerp zou toch een belangrijke stap zijn voor de marine: vooral op gebied van het opereren met drones. Er zijn veel ontwikkelingen op dit gebied en de ontwikkelingen zullen nog harder gaan, waardoor een schip dat in de ontwerpfase de ruimte biedt voor deze technologie, in de toekomst alleen maar van grotere waarde kan zijn. Met vliegende onbemande systemen, kan een ATS een schip worden met heel veel potentie, en in de toekomst van waarde zijn in veel meer scenario's dan 'alleen' tijdens amfibische operaties en de operaties in de West. Zeker als de Amfibische Transportschepen geschikt zijn voor drones met straalmotoren.
Drones vormen echter ook een dreiging, maar of de verdediging van het ATS voldoende is tegen (varende) drones, blijkt nog niet uit de informatie die is gegeven door Defensie.
Amfibische operaties
Dat de nieuwe schepen gebaseerd zijn op het nieuwe concept van het Korps Mariniers, was al vaker benoemd. Pastoor lichtte in zijn presentatie het nieuwe concept toe. In plaats van grote aantallen militairen aan land zetten op een of een beperkt aantal plaatsen van de kust, wil het Korps Mariniers juist veel eerder aan land gaan. "We noemen dat shaping ops en we proberen met lichtere eenheden met een hoge mobiliteit doelen op het land die strategisch zijn voor de vijand uit te schakelen", zei Pastoor. "We gaan verder uit de kust optreden, buiten het zicht van de mariniers, waar we dat voorheen dichtbij strand deden." Daarnaast gaan de mariniers niet als een grote groep aan land, maar in kleinere eenheden vanaf meerdere schepen tegelijkertijd. Dat gebeurt middels helikopters en landingsvaartuigen.
Pastoor: "Dat betekent dat de landingsvaartuigen ook sneller moeten zijn. En een andere manier van optreden vraagt om andere schepen."
Omdat de schepen minder en lichter materieel hoeven mee te nemen en ook minder mariniers hoeven te vervoeren, kunnen ze kleiner zijn.
De Amfibische Transportschepen krijgen net als de Rotterdam en Johan de Witt een dok voor landingsvaartuigen. Daarnaast krijgen zij staffaciliteiten voor het Korps Mariniers.
Bescherming door fregatten
Op de afbeelding die in de Tweede Kamer werd getoond, is nog meer te zien behalve de helikopters. Aan de voorzijde van het schip staat een kanon. Op het eiland (de opbouw) staan masten met onder andere satellietcommunicatie en op de achterste mast is een NS100-radar te herkennen. Ook staat er een RAM-systeem dat middels raketjes doelen op korte afstand kan uitschakelen.
Deze bewapening is dus vooral bedoeld als laatste redmiddel. Daarmee zijn de schepen dus wel beter bewapend dan de patrouilleschepen, maar veel verschil is er niet. De ATS'en zijn wel bedoeld voor operaties in het hoogste geweldspectrum, zoals een amfibische landing. Maar ze moeten dan wel beschermd worden door fregatten of soortgelijke schepen.
Dat is anders dan bij de Britten, legde Pastoor uit: "Zij vinden dat schip ook zelfstandig ingezet moet worden en dat is een ander concept. Dat vraagt ook om meer investering in zelfverdedigingsmiddelen dan wij dat hebben. Bij ons wordt die zelfverdedigingsring gevormd door escorteschepen, de Britten doen dat niet. Dat wil niet zeggen dat het schip zichzelf niet kan beschermen, maar niet tegen de hoeveelheid zoals we die in het hoogste geweldsspectrum zien."
Dat had ook gevolgen voor de samenwerking "Het budget is anders en het concept is anders. Vandaar dat we daar uit uiteenlopen met de Britten en tot de conclusie gekomen zijn dat we geen identieke schepen kunnen bouwen", zei Pastoor. Met de Britse marine wordt wel veel afgestemd zodat de schepen elkaars landingsvaartuigen en helikopters kunnen ontvangen. Ook worden zoveel mogelijk dezelfde deelsystemen aangeschaft.
Eerste schip in 2032
Pastoor stond ook nog even stil bij de planning van het project. Volgend jaar moet de B-brief verschijnen en in 2027 de D-brief. Pas na die brief wordt het contract voor de bouw van de schepen getekend. Het eerste schip moet in 2032 in de vaart zijn.
Dat zou misschien wel eerder kunnen, zei Pastoor. Defensie wil namelijk veel eerder dan de laatste jaren gebruikelijk was met de industrie gaan overleggen. In de onlangs verschenen A-brief
In het artikel Eerste beeld nieuwe fregatten meer over de vervangers van de Luchtverdedigings- en Commandofregatten.
Auteur: Jaime Karremann Jaime is oprichter van Marineschepen.nl en heeft meer dan 1.500 artikelen geschreven over uiteenlopende marine-onderwerpen. In 2017 gaf hij zijn non-fictieboek In het diepste geheim uit en later onderzeebootthriller Orka. Voor Jaime fulltime met deze site aan de slag ging, werkte hij ruim 12 jaar bij de marine, waarvan het grootste deel in een burgerfunctie. Jaime studeerde Communicatie in Groningen.
