Maandag worden Kajsa Ollongren en Christophe van der Maat als nieuwe minister en staatssecretaris van Defensie beėdigd, waarna zij beginnen aan hun nieuwe functie bij het ministerie van Defensie. Voor beiden is Defensie nieuw en staan zij aan het begin van een fase met nieuwe investeringen in de krijgsmacht. Toch maakt dat het werk niet makkelijker, in tegendeel.
Kajsa Ollongren tijdens een congres in de VS. (Foto: Stephen Voss/ Nederlandse Ambassade in Washington)
Vorige week werden de namen van de bewindslieden die Defensie de komende vier jaar moeten leiden bekend. Ollongren (D66) maakt na vier jaar minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de overstap naar Defensie. Christophe van der Maat (VVD) was lid van de Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant en verruilt die functie na vijfeneenhalf jaar voor een functie als staatssecretaris van Defensie.
Voor beiden is Defensie nieuw. Dat is niet uniek. Sterker, politici met inhoudelijke kennis van of ervaring met Defensie belanden de laatste decennia zelden op de stoel van minister of staatssecretaris van Defensie. Bekende namen met marine-ervaring zijn uiteraard Piet de Jong (staatssecretaris, minister van Defensie en later premier 1959-1971), Pieter de Geus (minister van Defensie 1980-1981) en Jan Gmelich Meijling (staatssecretaris van Defensie 1994-1998). Voor vele anderen, zoals Jeanine Hennis, Ank Bijleveld, Barbara Visser, maar ook voor Eimert van Middelkoop, was Defensie volkomen nieuw. De meesten lieten geen geweldige indruk achter en worden vooral herinnerd door hun bezuinigingen of reorganisaties.
Russische roots
Ollongren heeft uiteraard wel ervaring in politiek Den Haag. Een foto van haar en vooral van een A4tje in haar handen zette de formatie van het huidige kabinet in mei nog op stelten, toen bleek dat er Omtzigt, functie elders stond. Dat incident werd onlangs nog door EenVandaag verkozen tot politiek moment van het jaar.
Hulpkruiser Orel, oorspronkelijk een Russisch koopvaardijschip van Duitse makelij, kwam in de Eerste Wereldoorlog in dienst van de Russische Keizerlijke Marine en werd voorzien van o.a. twee 12cm kanons. De kruiser reisde in 1917, samen met torpedobootjagers Boiky en Grozny, langs havens in Japan en China vanuit Vladivostok. Aan boord werd over de Oktoberrevolutie vernomen en er ontstond onenigheid waarbij het merendeel van de matrozen en onderofficieren de kant van de communisten koos en de adelborsten en officieren over het algemeen de tsaar steunden. Diverse keren dreigde de situatie uit de hand te lopen. De officieren en adelborsten waren in de minderheid en vreesden gelyncht te worden, waarna in overleg met de Britse autoriteiten naar Hongkong werd opgestoomd. Daar greep de bemanning naar de wapens en stonden zij tegenover elkaar, de commandant kon erger voorkomen door een uitweg te bieden; de communisten konden terugkeren naar Rusland en de anderen bleven aan boord of werden overgeplaatst naar vrijwilligerseenheden om te vechten aan het front. (Foto: publiek domein)
Voor Ollongren in 2017 aan de slag ging in Den Haag, was ze wethouder in Amsterdam, waar ze zich onder andere bezighield met de invulling van de toekomst van het voormalige Marine Etablissement Amsterdam (MEA). Ollongren komt echter niet uit Amsterdam, maar werd geboren in Leiden uit een gezin met internationale roots. Die roots liggen, zo zei ze in 2014, in Rusland. Aanvankelijk als een Finse adelijke familie met officieren in het leger van de tsaar (Finland was onderdeel van het Russische rijk). Maar Kajsa's overgrootvader Vladimir (later kolonel in het Russische leger en burgemeester van Bakoe) groeide op aan het hof in Sint Petersburg en zijn zoon Alexander begon op zijn veertiende als adelborst bij de Russische marine. De Eerste Wereldoorlog woedde al drie jaar en tijdens zijn opleiding legde zijn schip mijnen in de Bosporus, vervolgens stapte Alexander Ollongren senior aan boord van kruiser Orel voor een reis in de Oost. Die reis werd echter onderbroken door de Oktoberrevolutie en chaos brak uit aan boord van de kruiser, waarna Alexander in Hongkong afstapte en aan de kant van de 'Witten' deelnam aan de strijd tegen de rode, communistische, opstandelingen. De adelborst vocht twee jaar aan het oostfront en werd in 1920 geėvacueerd, met de Orel, vanuit Vladivostok naar Singapore, zijn vader was toen al gevlucht naar Frankrijk. Hij kwam uiteindelijk terecht in Nederlands-Indiė, kreeg een Nederlands paspoort en werd planter op Sumatra, waar de vader van Kajsa, Alexander, werd geboren.
Alexander trouwde met een Zweedse vrouw, en thuis, in Leiden sprak Kajsa dan ook Zweeds.
Christophe van der Maat. (Foto: Ilse de Wolf)
Politiek talent
Zoals eerder vermeld zijn er vaker (mannelijke) Defensie-bewindvoerders zonder zelfs als dienstplichtige ervaring te hebben opgedaan begonnen als staatssecretaris of minister, zo ook Christophe van der Maat. Daar moet wel bij opgemerkt worden dat Van der Maat de eerste STASDEF is van de generatie van nį de dienstplicht. Van der Maat werd namelijk in 1998 achttien jaar, een jaar nadat de opkomstplicht van de dienstplicht werd opgeschort.
Tegenover de internationale achtergrond van Ollongren staat de meer regionale achtergrond van Van der Maat. Voor hem is niet alleen Defensie nieuw, maar ook Den Haag. Van der Maat, geboren en getogen in Boxmeer, werd door voormalig D66-fractievoorzitter van Brabant de 'Koning van Brabant' genoemd. "Wat hij wil, gebeurt".
De Bredanaar was werkzaam voor de gemeente Dordrecht, waar hij in 2012 Jonge Ambtenaar van het Jaar werd, en werd in 2015 verkozen tijdens de provinciale verkiezingen. In het college van Gedeputeerde Staten van Brabant had Van der Maat de portefeuille 'Mobiliteit, Financiėn en Organisatie' en hield zich onder andere bezig met de infrastructuur in Noord-Brabant, elektrisch busvervoer in Eindhoven en aanleg van nieuwe wegen.
Van der Maat wordt volgens het Brabants Dagblad al langer gezien als politiek talent en hij zal dus ook buiten Defensiekringen met interesse worden gevolgd. Voor Ollongren, maar misschien nog meer voor Van der Maat die net begint aan zijn carričre in Den Haag, zal de vraag zijn of hij de komende kabinetsperiode op safe zal spelen met het oog op zijn politieke kansen in de toekomst, of zijn nek durft uit te steken als kersverse staatssecretaris.
Lastige dossiers
Zeker is dat zowel Ollongren als Van der Maat aan een lastige klus zullen beginnen. De komende periode zullen zij zich moeten verdiepen in complexe dossiers. Defensie krijgt er geld bij, maar daar merkt de organisatie in 2022 nog niet veel van. Ondertussen zijn de problemen op gebied van personeel en materieel groot. Bij de marine zijn meerdere vraagstukken die opgelost moeten worden, waaronder het personeelstekort, en op materieelsgebied is het meest opvallende natuurlijk het inmiddels slepende onderzeebootvervangingsprogramma dat de nodige internationale uitdagingen kent. Dat Ollongren de Zweedse taal beheerst, zou alleen helpen als Saab de opdracht wordt gegund. Maar dan moet eerst een keuze worden gemaakt en dat is en blijft een lastige opgave.
Van een afstandje lijken de geplande miljardinvesteringen in Defensie het werk voor Ollongren en Van der Maat makkelijker te maken, maar dat valt mogelijk tegen. Bezuinigen op Defensie is eenvoudiger dan met een beperkt budget, want dat is het nog steeds, keuzes maken voor bestemmingen van het extra geld. Immers, er is niet voldoende budget om alle problemen op te lossen, en tanks, meer vliegtuigen en meer schepen aan te schaffen.
Op operationeel vlak zijn er ook genoeg uitdagingen. De spanning tussen het Westen en Rusland en China blijft maar groeien, en zijn de dreigingen zowel fysiek als digitaal groot. Volgens de nieuwe commandant Zeestrijdkrachten is het Westen op bepaalde punten bovendien de voorsprong kwijt.
Dan staan de bewindslieden voor de uitdaging om Defensie naar een hoger niveau te brengen binnen de huidige Europese context. "D66 wil een Europese krijgsmacht", staat klip en klaar in het verkiezingsprogramma. In hoeverre zal Ollongren die droom van haar partij tot uitvoering gaan brengen? Dat gaan we de komende tijd zien.
Wat D66 kan helpen is dat in de Defensievisie 2035, uitgebracht in 2020, staat dat Defensie wil gaan specialiseren en taken wil gaan afstoten naar andere landen: "Specialiseren betekent uiteindelijk dat we ook zaken niet meer gaan doen dit is mogelijk als deze taken door onze partners worden overgenomen en vice versa".
Maar tegelijkertijd is er voor de Nederlandse industrie binnen Europa nog altijd geen gelijk speelveld. Bovendien zien niet alle landen Europese samenwerking als hetzelfde, en wordt weliswaar gestreefd naar een Europese samenwerking, maar dan wel als de andere landen voor hun industrie kiezen. Zo is men in Frankrijk trots op de bouw van Nederlandse en Belgische mijnenbestrijdingsvaartuigen in Frankrijk, bleek uit de woorden van Naval Group CEO tijdens de kiellegging in november, en wil men in Duitsland nooit meer een Europese aanbesteding van hun fregatten nadat een consortium onder leiding van Damen de aanbesteding had gewonnen.
Tot en met donderdag 6 januari ontvangt formateur Mark Rutte de beoogde bewindslieden van zijn nieuwe, vierde, kabinet. Vrijdag heeft de laatste ministerraad plaats en een dag later staat het eerste beraad van het nieuwe kabinet op de agenda, maandag staat Ollongren op het bordes als minister van Defensie.
